Наваградзкі раён: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д артаграфія
дапаўненьне
Радок 16:
| Кіраўнік =
|Назва пасады кіраўніка =
| Насельніцтва = 5351,27 тыс.
|Год перапісу = 20062008
|Адсотак ад насельніцтва =
|Месца паводле насельніцтва =
|Шчыльнасьць = 3130,2941
|Месца паводле шчыльнасьці =
|Нацыянальны склад =
Радок 48:
| Колер фону парамэтраў = {{Колер|Беларусь}}
| Колер фону герб-сьцяг =
 
}}
 
'''Навагра́дзкі раё́н''' — адміністрацыйная адзінка на ўсходзе [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Плошча раёну складае 1,7 тыс. км². Насельніцтва — 5351,27 тыс. чалавек ([[20062008]]). Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Наваградак]].
 
== Геаграфічнае становішча ==
Наваградзкі раён мяжуе з [[Карэліцкі раён|Карэліцкім]], [[Дзятлаўскі раён|Зьдзецельскім (Дзятлаўскім)]], [[Лідзкі раён|Лідзкім]] і [[Іўеўскі раён|Іўеўскім]] раёнамі Гарадзенскай вобласьці, [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім раёнам]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]] і [[Стаўпецкі раён|Стаўпецкім раёнам]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]].
 
== Прырода ==
== Рэльеф і карысныя выкапні ==
=== Рэльеф ===
Раён разьмешчаны пераважна на [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзскім узвышшы]], на паўночным усходзе, поўначы і паўночным захадзе — частка [[Нёманская нізіна|Нёманскай нізіны]]. Паверхня буйнаўзгорыстая і плятопадобная, пераважаюць вышыні 150 — 250 м, максымальная — 323 м (гара [[Замкавая (гара)|Замкавая]]).
 
=== Карысныя выкапні ===
Карысныя выкапні: крэйда, гліны і суглінкі, пясок, торф, пяскова-жвіровы матэрыял, бузы.
На тэрыторыі раёну разьмешчаныя 10 радовішчаў сыравіны для вытворчасьці цэглы з агульнымі запасамі каля 2 млн. м³, 3 радовішчы крэйды — 0,9 млн. т, радовішчы пяску будаўнічага, жвіровай сумесі і торфу.
 
=== Клімат і расьліннасьць ===
Клімат [[умерана кантынэнтальны]]. Сярэдняя тэмпэратура студзеня -6,5 °С, ліпеня 17,2 °С. [[рок (год)|Сярэднярочная]] колькасьць ападкаў складае 769 мм. Працягласьць [[Вэгетацыйны пэрыяд|вэгетацыйнага пэрыяду]] — 190 дзён.
 
=== Гідраграфія ===
Лясы займаюць 38,6 % тэрыторыі раёну. Найвялікшыя лясныя масывы знаходзяцца на захадзе ўздоўж ракі Нёман, на ўсходзе — частка [[Налібоцкія лясы|Налібоцкіх лясоў]] і [[Графская пушча|Графскае пушчы]]. Агульная плошча балатоў складае 3,4 тыс. га.
Па тэрыторыі раёну цячэ 47 рэчак і 20 струмянёў, агульная іх працягласьць складае 527 км. Найбуйнешая рака — Нёман (працягласьць 78 км) з прытокамі [[Валоўка]], [[Пліса (басэйн Нёмана)|Пліса]], [[Крамушаўка]], [[Ізва]], на поўдні цячэ рака [[Неўда]] (прыток [[Сэрвач]]ы). На тэрыторыі раёну разьмешчанае возера [[Сьвіцязь]].
 
=== Расьліннасьць ===
ЛясыПад займаюцьлясамі 38занятыя 41,65 % тэрыторыі раёну, зь іх 40,1 % — у дзяржаўным лясным фондзе. Агульная плошча лясоў 69,4 тыс. га. Найвялікшыя лясныя масывы знаходзяцца на захадзе ўздоўж ракі Нёман, на ўсходзе — частка [[Налібоцкія лясы|Налібоцкіх лясоў]] і [[Графская пушча|Графскае пушчы]]. Агульная плошча балатоўбалотаў складае 3,4 тыс. га.
 
Заказьнікі дзяржаўнага значэньня: ляндшафтавыя Наваградзкі і Сьвіцяскі, частка біялягічнага заказьніка Налібоцкі, біялягічны заказьнік мясцовага значэньня — Бярозаўскі.
 
Помнікі прыроды дзяржаўнага значэньня: парк у в. [[Усялюб]], дуб-траяк і дуб, які зросься з хвояй і знаходзіцца ў Сьвіцяскім лясьнікоўстве; Пуцэвіцкая гара, геалягічны разрэз Камарышкі каля вёскі Ўсялюб, Вялікалітоўскі валун са знакамі, Пліскія валуны, Сьвяты камень Сянежыцкі, валун ва Ўсялюбскім парку. Помнікі прыроды мясцовага значэньня: гара Капліца, Ятраўская гара, Кашалёўскія груды, груд Старыя Лагодкі, валуны Лукінскія, дуб Адаму Міцкевічу.
 
== Гідраграфія ==
Па тэрыторыі раёну цячэ 47 рэчак і 20 струмянёў, агульная іх працягласьць складае 527 км. Найбуйнешая рака — Нёман (працягласьць 78 км) з прытокамі [[Валоўка]], [[Пліса (басэйн Нёмана)|Пліса]], [[Крамушаўка]], [[Ізва]], на поўдні цячэ рака [[Неўда]] (прыток [[Сэрвач]]ы). На тэрыторыі раёну разьмешчанае возера [[Сьвіцязь]].
 
== Насельніцтва ==
Радок 77 ⟶ 79:
Найбуйнейшыя паселішчы паводле колькасьці жыхароў: Наваградак — 30,7 тыс. чал., [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] Любча — 1,4 тыс. чал., в. Нягневічы — 1,1 тыс. чал., в. Усялюб — 0,7 тыс. чал., в. Шчорсы - 0,6 тыс. чал., вв. Вераскава, Гарадзечна, Пятрэвічы, Атмінава — па 0,5 тыс. чал.
 
=== ІнфраструктураСпорт ===
Для арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай і спартова-масавай работы ў раёне ёсьць дастатковая матэрыяльна-тэхнічная база. Функцыянуюць 162 спартовыя збудаваньні. У раёне 4 спартовыя школы, 6 спартовых сэкцыяў, 21 клюб.
У раёне разьмешчаныя 23 сярэднія, 12 базавых, 4 пачатковыя, 2 дзіцяча-юнацкія спартовыя школы, 2 музычныя (5 філіяў), школа-інтэрнат, школа-сад, цэнтры пазашкольнай працы, тэхнічнай творчасьці, экалёгіі і біялёгіі, турызму і краязнаўства, дзяржаўны гандлёва-эканамічны каледж, сельгастэхнікум, ПТВ, 26 дашкольных установаў, 48 клюбаў, 49 бібліятэк, 8 лякарань, 2 паліклінікі, 31 фэльчарска-акушэрскі пункт.
 
=== Адукацыя ===
У месьце і раёне 20 сярэдніх школаў, 1 гімназія, 9 базавых, 6 школаў-садоў, 1 пачатковая, школа-інтэрнат, спэцшкола-інтэрнат, 19 дашкольных установаў, 2 навучальна-вытворчыя камбінаты, сацыяльна-пэдагагічны цэнтар з аддзяленьнем дзіцячага прытулку, цэнтар карэкцыйна-разьвіваючага навучаньня і рэабілітацыі, цэнтар пазашкольнай работы, цэнтар тэхнічнай творчасьці навучэнцаў, эколяга-біялягічны цэнтар.
 
Акрамя агульнаадукацыйных установаў, у раёне ёсьць УА Н«аваградзкая дзяржаўная прафэсійна-тэхнічная вучэльня №193» на 150 навучэнцаў, УА «Наваградзкі дзяржаўны аграрны каледж» на 200 навучэнцаў на дзённым аддзяленьні і 90 на завочным, УА «Наваградзкі дзяржаўны гандлёва-эканамічны каледж» на 270 навучэнцаў на дзённым аддзяленьні і 180 на завочным.
 
=== Культура ===
У Навагрудскім раёне 33 клюбныя ўстановы культуры. Працуюць 37 бібліятэкаў, 2 дзіцячыя школы мастацтваў, 1 дзіцячая музычная школа, 1 кінатэатар, 21 кінаўстаноўка, відэасалён, 2 аўтавідэаперасоўкі, відэапракат, 5 музэяў. У раёне налічваецца 8 калектываў, якія маюць назву «народны», «узорны».
 
=== Мэдыцына ===
У раёне разьмешчаныя 8 лякарань, 2 паліклінікі, 31 фэльчарска-акушэрскі пункт.
== Гаспадарчая дзейнасьць ==
Радок 86 ⟶ 99:
 
Па тэрыторыі раёну праходзяць аўтадарогі [[Баранавічы]] — [[Наваградак]] — [[Іўе]], [[Нясьвіж]] — [[Наваградак]] — [[Ліда]], [[Наваградак]] — [[Наваельня]], [[Любча]] — [[Наваградак]] — [[Зьдзецел|Зьдзецел (Дзятлава)]], адгалінаваньне газаправоду [[Бярозаўка]] — [[Наваградак]].
 
== Гісторыя ==
* [[15 студзеня]] [[1940]]: утвораны Наваградзкі раён у складзе [[Баранавіцкая вобласьць|Баранавіцкай вобласьці]].
* [[1954]]: Наваградзкі раён увайшоў у склад Гарадзенскай вобласьці.
* [[15 студзеня]] [[1963]]: места [[Наваградак]] перададзенае ў веданне прамысловага аблвыканкама.
* [[7 сакавіка]] [[1963]]: Наваградак вылучаны ў места абласнога падпарадкаваньня.
* [[22 жніўня]] [[1997]]: Наваградак і Наваградзкі раён аб'яднаныя ў адну адміністрацыйную адзінку раённага падпарадкаваньня.
 
== Выбітныя асобы ==
Радок 93 ⟶ 113:
 
== Інфармацыя для турыстаў ==
=== Музэі ===
Захаваліся помнікі архітэктуры: Сьвята-Петра-Паўлаўская царква ў в. [[Валеўка]], касьцёл Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа ў в. [[Усялюб]], Сьвята-Крыжаўзьвіжанская царква і жылой будынак у в. [[Дзяляцічы]], царква ў в. [[Загор'е]] Сеньненскае, Сьвята-Ўсьпенская царква ў в. [[Лаўрышава]], мячэт у в. [[Лоўчыцы]], вялікалітоўскі замак і Сьвята-Ільлінская царква ў мястэчку [[Любча]], рэшткі вялікалітоўскага замка, 2 касьцёлы, царква, дом-музэй Адама Міцкевіча ў месьце [[Наваградак]], Сьвята-Казанская царква ў в. [[Нягневічы]], Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква ў в. [[Паўбераг]], Сьвята-Дзьмітрыеўская царква і палацава-паркавы комплекс у в. [[Шчорсы]].
* Дом-музэй А. Міцкевіча;
* Гісторыка-краязнаўчы музэй;
* Чарэшлянскі клюб-музэй;
* Музей Любчанскага краю ў мястэчку Любча;
* Валеўскі народны гісторыка-краязнаўчы музэй.
 
=== Гісторыка-архітэктурныя каштоўнасьці===
Захаваліся помнікі архітэктуры: Сьвята-Петра-Паўлаўская царква ў в. [[Валеўка]], касьцёл Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа ў в. [[Усялюб]], Сьвята-Крыжаўзьвіжанская царква і жылой будынак у в. [[Дзяляцічы]], царква ў в. [[Загор'е]] Сеньненскае, Сьвята-Ўсьпенская царква ў в. [[Лаўрышава]], мячэт у в. [[Лоўчыцы]], вялікалітоўскі замак і Сьвята-Ільлінская царква ў мястэчку [[Любча]], рэшткі вялікалітоўскага замка, 2 касьцёлы, царква, дом-музэй Адама Міцкевіча ў месьце [[Наваградак]], Сьвята-Казанская царква ў в. [[Нягневічы]], Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква ў в. [[Паўбераг]], Сьвята-Дзьмітрыеўская царква і палацава-паркавы комплекс у в. [[Шчорсы]].
 
== Літаратура ==
Радок 99 ⟶ 127:
 
== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://grodno.belta.by/by/oblast/regions/Novogrudok Навагрудскі раён // Гродзенскі аблвыканкам]
* [http://radzima.org/pub/miesta.php?rajon_id1=hrna Здымкі на Radzima.org]
* [http://globus.tut.by/_regs/novogr.htm Здымкі на Globus.tut.by]