|
[[Выява:Onions.jpg|міні|300пкс|ЦыбыліныЦыбуліны цыбулі рэпчатай (''Allium cepa'')]]
'''Цыбуля''' ([[лацінская мова|па-лацінску]]: ''Allium'') — род двугадовай і шматгадовай травы сямейства лілейных (''Liliaceae''), часам вылучаемай у адмысловае сямейства цыбулявых (''Alliaceae''). Утварае падземныя [[цыбуліна|цыбуліны]], якія маюць, як і зялёныя парасткі, характэрны востры смак і пах. Найбольш вядомы від — [[цыбуля рэпчатая]] (''Allium cepa'') паходжаннемпаходжаньнем з [[Заходняя Азія|Заходняй Азіі]], уведзены ў культуру яшчэ ў глыбокай старажытнасцістаражытнасьці. РасліныРасьліны дасягаюць вышыні 1,2 метрамэтра, лісцелісьце цыліндрычнае, полае, сцяблосьцябло скарочанае падземнае (цыбуліна), кветкі сабраныя ў парасонік на вяршыні доўгага кветканоса. Замест кветак могуць развіваццаразьвівацца дробныя паветраныя цыбулінкі, або дзеткі, якія здольныя даваць новыя раслінырасьліны.
[[Цыбуля рэпчатая]] (''Allium cepa'') — адна з самых холадаўстойлівых агародных раслінрасьлін і ў паўднёвых шыротах вырошчваецца круглы год. Вядома мноства гатункаў, уключаючы жыварадзячыяжывародзячыя (''Allium cepa var. viviparum'') утвараючыя паветраныя цыбулінкі, і шматгнёздавыя (''Allium cepa var. solaninum'') падземная цыбуліна якіх складаецца з некалькіх самастойных цыбулін. Размножваюць цыбулю цыбулінамі і насеннемнасеньнем. НасеннеНасеньне альбо высейваюць непасрэдна ў глебу (затым усходы прарэжваюць), альбо ў шклярніцу (у канцы зімы) з наступнай перасадкай маладых раслінрасьлін у глебу. Цыбуля-сеянка і цыбуля-выбарак — гэта дробныя адно- і двугадовыя цыбуліны, ужываемыя ў ежу або дорашчываемыя да буйных памераў. Зялёная цыбуля (цыбуля-пяро) на продаж выганяюць з насеннянасеньня.
СусветнаяСусьветная вытворчасцьвытворчасьць цыбулі рэпчатага перавышае 19 мільёнаў тон у год. На першым месцы па гэтым паказчыку [[Кітай]], на другім — [[Індыя]]. За імі [[ЗША]], [[Японія]], [[Іспанія]] і [[Турцыя]].
Некаторыя віды цыбулі — дэкаратыўныя раслінырасьліны. Адзін з найболей папулярных у гэтым сэнсе — [[цыбуля Маля]] (''Allium moly'') з жоўтымі кветкамі.
У ежу ўжываюць цыбуліны і лісцелісьце не толькі цыбулі рэпчатай, але і некаторых іншых культурных відаў, у прыватнасціпрыватнасьці [[цыбуля дудчатая|цыбулі дудчатай]] (пясочнай, зімовай), званай таксама цыбуля-татарка (''Allium fistulosum''), [[цыбуля-батун|цыбулі-батунабатуну]] (''Allium fistulosum''), [[цыбуля-парэй|цыбулі-парэяпарэю]] (''Allium porrum''), [[цыбуля-рэзанец|цыбулі-рэзанцарэзанцу]], [[Цыбуля-скарада|цыбулі-скарады]], [[цыбуля-шніт|цыбулі-шніташніту]] (''Allium schoenoprasum''), [[цыбуля-шалотшалёт|цыбулі-шалоташалёту]] (''Allium ascalonicum'') і [[часнок]]у (''Allium sativum'').
Найболей незвычайны па знешнімзьнешнім выглядзе цыбуля-парэй, зімаўстойлівы двугадовы від. Ён шырока вырошчваецца ў [[ЕўропаЭўропа|ЕўропеЭўропе]] з антычнасціантычнасьці і стаў нацыянальным сімваламсымбалям [[Уэльс]]а. Яго дробная цыбуліна дае, як у касача, вузкае плоскае лісцелісьце даўжынёй да 90 сантыметраўсантымэтраў на такім жа па даўжыні мясістым сцяблесьцябле, якое завяршаецца шчыльным парасонікам з ружаватага колеру кветак. Адбеленыя на паветры яшчэ на гародзе зялёныя часткі пана гусцегуст не такія вострыя, як у цыбулі рэпчатай, іх ядуць без далейшай кулінарнай апрацоўкі, вараць, тушаць і кладуць у супы.
Цыбуля аскалонскаяаскалёнская ці шалотшалёт, верагодна, культагенны таксон, выведзены ў [[Азія|Азіі]] з нейкая формы цыбулі рэпчатай. ЛісцеЛісьце вузкіявузкае, цыбуліны дробныя, вуглаватыя, разламываючаясяразломваючыяся на зубкі. Яе ўжываюць ў ежу, як часнок, у марынаваным і свежымсьвежым выглядзе ў якасціякасьці заправы. У ЗША вырошчваецца неня шмат.
[[Цыбуля мядзведжаямядзьведжая]], або чарамша (''Allium ursinum''), распаўсюджаны ў [[ЕўразіяЭўразія|ЕўразііЭўразіі]]. Вышыня прыкладна 30 сантыметраўсантымэтраў. ЛісцеЛісьце плоскае, ланцэтнае шырынёй 2,5 – 5 сантыметраўсантымэтраў. Квітнее ранняйраньняй вясной; кветкі белыя, да 20 у плоскіх парасоніках. Цыбуліна выкарыстоўваецца як заправа. РаслінаРасьліна ўвогуле прыгожая, аднак часночны пах абмяжоўвае яго выкарыстанневыкарыстаньне ў дэкаратыўных мэтах.
== Знешнія спасылкі ==
|
