|
'''Гаршчо́к''' — [[гліна|гліняная]] пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.
ГАРШЧОК, гліняная пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і інш. Вядомы з эпохі неаліту. Напачатку Г. ляпілі, у т.л. з глінянай стужкі, з 10 ст. іх сталі вырабляць на ганчарным крузе. Рэгіянальныя асаблівасці Г. у іх выкарыстанні, формах, памерах у Беларусі замацаваліся ў мясцовых назвах: абеднік, адынец, варэйка, гарлач, гладыш, збан, злівач, склепнік, слоік, спарыш і інш. Форма Г. добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай печы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам жарствы, пяску, а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. Дэкор стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай Г., у якіх бралі ежу на поле, называлі спарышамі. ▼
Г. найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. Антрапамарфізацыя Г. праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў фальклорных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь«; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлiкiх рытуальных практыках сiмвалiчна прадстаўляў сабой чалавека — яго галаву i ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: радзіны, вяселле, памінкі. У пахавальнай абраднасцi Г. выступае як ёмішча душы памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднiкам памiж светамi. У Пінскім р-не за труной неслі ў Г. пасвечаную ваду, вадой крапілі магілу, рэшткі там жа вылівалі, а Г., перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь Г. з душамi продкаў, з печчу i прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з агнём тлумачаць суаднясенне яго з дамавiком. Па ўсёй Беларусi вядома павер’е аб перасяленнi дамавiка ў новую хату менавiта ў Г. з жарам. На ўсходнеславянскай тэрыторыi дзiравы Г. уваходзiць у шэраг рэчаў, што выконвалi ў народнай свядомасцi ролю абярэга. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя цi iншыя якасцi: у Г. лiчылася магчымым пабачыць чараўнiцу, у iм пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персанiфiкаваная хвароба, менавiта ў Г. знаходзiлi прыстанак атмасферныя з’явы. ▼▲ГАРШЧОК, гліняная пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і інш. Вядомы з эпохі неаліту[[неаліт]]у. Напачатку Г.гаршчкі ляпілі, у т.л.тым ліку з глінянай стужкі, з [[10 ст.стагоддзе|10 стагоддзя]] іх сталі вырабляць на [[ганчарны круг|ганчарным крузе ]]. Рэгіянальныя асаблівасці Г.гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у [[Беларусь|Беларусі ]] замацаваліся ў мясцовых назвах: ''абеднік '', ''адынец '', ''варэйка '', ''гарлач '', ''гладыш '', ''збан '', ''злівач '', ''склепнік '', ''слоік '', ''спарыш '' і іншіншых. Форма Г.гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай печы[[печ]]ы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам [[жарства|жарствы ]], [[пясок|пяску ]], а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. [[Дэкор ]] стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай Г.гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі ''спарышамі ''.
▲Г.Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. [[Антрапамарфізацыя ]] Г.гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў фальклорных[[фальклор]]ных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь «»; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлiкiхшматлікіх рытуальных практыках сiмвалiчнасімвалічна прадстаўляў сабой чалавека[[чалавек]]а — яго [[галава|галаву ]] iі ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: [[радзіны ]], [[вяселле ]], [[памінкі ]]. У [[пахаванне|пахавальнай ]] абраднасцiабраднасці Г.гаршчок выступае як ёмішча [[душа|душы ]] памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднiкампасярэднікам памiжпаміж светамiсветамі. У [[Пінскі раён|Пінскім р-нераёне]] за [[труна|труной ]] неслі ў Г.гаршчку пасвечаную ваду, вадой крапілі [[магіла|магілу ]], рэшткі там жа вылівалі, а Г.гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь Г.гаршчка з душамiдушамі продкаў, з печчу iі прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з [[агонь|агнём ]] тлумачаць суаднясенне яго з дамавiком[[дамавік]]ом. Па ўсёй БеларусiБеларусі вядома павер’епавер'е аб перасяленнiперасяленні дамавiкадамавіка ў новую хату менавiтаменавіта ў Г.гаршчку з жарам. На [[усходнія славяне|ўсходнеславянскай ]] тэрыторыiтэрыторыі дзiравыдзіравы Г.гаршчок уваходзiцьуваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалiвыконвалі ў народнай свядомасцiсвядомасці ролю абярэга[[абярэг]]а. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя цiці iншыяіншыя якасцiякасці: у Г.гаршчку лiчыласялічылася магчымым пабачыць чараўнiцу[[чараўніца|чараўніцу]], у iмім пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персанiфiкаванаяперсаніфікаваная [[хвароба ]], менавiтаменавіта ў Г.гаршчку знаходзiлiзнаходзілі прыстанак [[атмасферныя з’явыз'явы]].
{{Вікіфікаваць}}
{{Крыніца НашаЕжа|Таццяна Валодзіна}}
[[Category:Беларуская кухня]]
[[Катэгорыя:Посуд]]
[[Катэгорыя:Этнаграфія]]
[[de:Topf]]
[[en:Cooking pot]]
[[fr:Casserole]]
|
