Вікіпэдыя

Прыгажосьць: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.6
Радок 1:
[[Файл:Rozeta Paryż notre-dame chalger.jpg|мінізначак|Прамяністае круглае акно-разетка ў Саборы Парыскай Божай Маці. Сьвятло лічылася найпрыгажэйшым адкрыцьцём Бога, як было абвешчана ў [[Гатычная архітэктура|гатычнай архітэктуры]].]]
'''Прыгажосьць''' — эстэтычная (неўтылітарная, непрактычная) катэгорыя, якая абазначае дасканаласьць, гарманічнае спалучэньне аспэктаў аб’екта, пры якім апошні выклікае ў назіральніка эстэтычнае [[задавальненьне]].
 
Радок 7:
 
== Гісторыя ==
 
=== Старажытная Грэцыя ===
[[Файл:MNBA Vitória de Samotracia.jpg|мінізначак|Копія статуі Нікі Саматракійскай, якая месьціцца ў [[Нацыянальны музэй выяўленчых мастацтваў (Рыю-дэ-Жанэйру)|Нацыянальным музэі выяўленчых мастацтваў]] у [[Рыю-дэ-Жанэйру]].]]
Самыя раньнія заходнія тэорыі прыгажосьці можна знайсьці ў працах старажытнагрэцкіх філёзафаў з дасакратычнага пэрыяду, напрыклад працы [[Пітагор]]а. Пітагорская школа бачыла моцную сувязь паміж [[матэматыка]]й і прыгажосьцю. У прыватнасьці, адзначалася, што прадметы, разьмешчаныя ў залежнасьці ад [[залатое сечыва|залатога сечыва]], падаюцца больш прывабнымі<ref>Seife, Charles (2000). ''«Zero: The Biography of a Dangerous Idea»''. Penguin.  — С. 32.  — {{ISBN|0-14-029647-6}}.</ref>. Старажытнагрэцкая архітэктура абапіралася на [[сымэтрыя|сымэтрыю]] і [[прапорцыя|прапорцыю]].
 
[[Плятон]] разглядаў прыгажосць як ідэю вышэйшай за ўсе іншыя ідэі. [[Арыстотэль]] бачыў сувязь паміж прыгожым і цнотай, сьцьвярджаючы, што цнота накіравана на прыгожае. Паводле Арыстотэля, цнота ёсьць станам, калі чалавек задавальненьнем і болем, ўто дазваляе яму сапраўды высьветліць, што ёсьць прымным, а што балючым. Такім чынам, чалавек дабрадзейны бачыць па-сапраўднаму і можа слушна даваць ацэнку, бо прыгожыя рэчы выглядаюць так, як яны сапраўды бачны толькі цнатліваму чалавеку<ref>[https://web.archive.org/web/20200113070105/https://www.iep.utm.edu/aris-eth/ ''«Aristotle: Ethics»'']. Internet Encyclopedia of Philosophy.</ref>.
 
Клясычная грэцкая філязофія і скульптура, якая грунтуецца на прынцыпах ідэальнай чалавечай прыгажосьці, былі зноўку адкрытыя ў Эўропе ў эпоху [[Адраджэньне|Рэнэсансу]], што прывяло да паўторнага прыняцьця таго, што стала вядома як «клясычны ідэал». З пункту гледжаньня жаночай чалавечай прыгажосьці, прыгажосьць жанчыны, зьнешні выгляд якой адпавядае гэтым прынцыпам, яшчэ называюць «клясычнай прыгажосьцю» альбо гавораць, што жанчына адпавядае панятку «клясычнай прыгажосьці», бо асновы, закладзеныя ў стандарт панятку прыгажосьці ў заходняе цывілізацыі, была вылучаныя яшчэ грэцкімі і рымскімі мастакамі. Яскравым прыкладам зьяўляецца скульптура [[Ніка Саматракійская]], якую вырабілі ў II стагодзьдзі да н.  э. на востраве [[Родас]]. У эпоху [[готыка|готыкі]] клясычны эстэтычны канон прыгажосьці быў адхілены як грахоўны. Пазьней мысьляры Рэнэсансу і [[гуманізм|гуманісты]] адыйшлі ад гэтага погляду і палічылі прыгажосьць прадуктам рацыянальнага парадку і гарманічных памераў. Мастакі і архітэктары эпохі Адраджэньня (напрыклад, [[Джорджа Вазары]] ў сваім творы «Жыцьцё мастакоў») крытыкавалі эпоху готыкі як ірацыянальную і барбарскую. Гэты пункт гледжаньня гатычнага мастацтва праіснаваў да эпохі [[рамантызм]]у, які меў месца ў XIX стагодзьдзі.
 
=== Сярэднявечча ===
Радок 19 ⟶ 20:
 
=== Эпоха Асьветніцтва ===
[[Файл:Sandro Botticelli - La nascita di Venere - Google Art Project - edited.jpg|мінізначак|«[[Нараджэньне Вэнэры (карціна Батычэльлі)|Нараджэньне Вэнэры]]» працы [[Сандра Батычэльлі]]. Багіня Вэнэра намалявана ў вобразе клясычнага панятку прыгажосьці.]]
У [[эпоха Асьветніцтва|эпоху Асьветніцтва]] ўзьнікла цікавасьць да прыгажосьці як да філязофскага прадмету. Напрыклад, шатляндзкі філёзаф [[Фрэнсіс Гатчэсан]] сьцьвярджаў, што прыгажосьцю ёсьць адзінства ў разнастайнасьці, а разнастайнасьць у адзінстве. Паэты-рамантыкі таксама моцна сканцэнтраваны на высьвятленьні прыроды прыгажосьці. Гэтак ангельскі паэт [[Джон Кітс]] у сваім творы «Ода на грэцкай урне» згадаў, што прыгажосьць ёсьць істцінай, а ісьцінай ёсьць усё, што мы ведаем на Зямлі і што павінны ведаць.
 
Радок 30 ⟶ 31:
Пасьля пэрыяду постмадэрнізму мысльяры вярнулі прыгажосьць да ліку важных каштоўнасьцяў. Амэрыканскі філёзаф-аналітык [[Гай Сырцэла]] прапанаваў сваю Новую тэорыю прыгажосьці як намаганьне пацьвердзіць статус прыгажосьці як важнай філязофскай канцэпцыі<ref>''«A New Theory of Beauty»''. Princeton Essays on the Arts, 1. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1975.</ref><ref>''«Love and Beauty»''. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1989.</ref>. Элейн Скары таксама сьцьвярджаў, што прыгажосьць зьвязана з справядлівасьцю.
 
Прыгажосьць таксама вывучаецца псыхолягамі і нэўрабіёлягамі ў [[экспэрымэнтальная эстэтыка|экспэрымэнтальнай эстэтыцы]] і [[нэўраэстэтыка|нэўраэстэтыцы]] адпаведна. Псыхалягічныя тэорыі бачаць прыгажосьць як форму задавальненьня<ref>Reber, Rolf; Schwarz, Norbert; Winkielman, Piotr (2004). [http://psr.sagepub.com/content/8/4/364.full.pdf ''«Processing fluency and aesthetic pleasure: is beauty in the perceiver'sperceiver’s processing experience?»'']{{Недаступная спасылка|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Personality and Social Psychology Review. 8 (4): С. 364—382. doi:10.1207/s15327957pspr0804_3. hdl:1956/594. ISSN 1088-8683. [[:PMID:15582859|PMID 15582859]].</ref><ref>Armstrong, Thomas; Detweiler-Bedell, Brian (December 2008). [http://psycnet.apa.org/journals/gpr/12/4/305/ ''«Beauty as an emotion: The exhilarating prospect of mastering a challenging world»'']. Review of General Psychology. 12 (4): 305–329305—329. CiteSeerX 10.1.1.406.1825. doi:10.1037/a0012558. ISSN 1939-1552.</ref>. Вынікі карэляцыі падтрымліваюць меркаваньне, што больш прыгожыя прадметы таксама больш прыемныя<ref>Vartanian, Oshin; Navarrete, Gorka; Chatterjee, Anjan; Fich, Lars Brorson; Leder, Helmut; Modroño, Cristián; Nadal, Marcos; Rostrup, Nicolai; Skov, Martin (June 18, 2013). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3690611 ''«Impact of contour on aesthetic judgments and approach-avoidance decisions in architecture»'']. Proceedings of the National Academy of Sciences. 110 (Supplement 2): 10446–1045310446-10453. doi:10.1073/pnas.1301227110. ISSN 0027-8424. PMC 3690611. [[:PMID:23754408|PMID 23754408]].</ref><ref>Marin, Manuela M.; Lampatz, Allegra; Wandl, Michaela; Leder, Helmut (November 4, 2016). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5095118 ''«Berlyne Revisited: Evidence for the Multifaceted Nature of Hedonic Tone in the Appreciation of Paintings and Music»'']. Frontiers in Human Neuroscience. 10: 536. doi:10.3389/fnhum.2016.00536. ISSN 1662-5161. PMC 5095118. [[:PMID:27867350|PMID 27867350]].</ref><ref>Brielmann, Aenne A.; Pelli, Denis G. (May 22, 2017). [http://www.cell.com/current-biology/abstract/S0960-9822(17)30427-X ''«Beauty Requires Thought»'']. Current Biology. 27 (10): 1506–15131506—1513.e3. doi:10.1016/j.cub.2017.04.018. ISSN 0960-9822. [[:PMID:28502660|PMID 28502660]].</ref>.
 
== Крыніцы ==
Радок 36 ⟶ 37:
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://plato.stanford.edu/entries/beauty/ Прыгажосьць]. Stanford Encyclopedia of Philosophy{{ref-en}}.
* [https://web.archive.org/web/20120324203618/https://inpho.cogs.indiana.edu/idea/1998 Прыгажосьць]. Indiana Philosophy Ontology Project{{ref-en}}.
Радок 42:
* [https://web.archive.org/web/20050305091132/http://etext.lib.virginia.edu/cgi-local/DHI/dhi.cgi?id=dv1-28 Тэорыі прыгажосьці да сярэдзіны XIX стагодзьдзя]. Dictionary of the History of Ideas{{ref-en}}.
 
[[Катэгорыя:КатэгорыіПрыгажосьць| эстэтыкі]]
[[Катэгорыя:Культура]]
[[Катэгорыя:Мода]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Прыгажосьць»