Быхаўскі замак: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→‎Галерэя: пунктуацыя
+
Радок 38:
|Commons =
}}
'''Быхаўскі замак''' — помнік архітэктуры XVII ст. у [[Быхаў|Быхаве]]. Знаходзіцца на ўсходняй ускраіне [[места]], на высокім правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''плошча Кастрычніцкая, 1А''}}. Уваходзіў у сыстэму [[Быхаўскія мескія ўмацаваньні|мескіх умацаваньняў]]. Твор архітэктуры [[барока]] і [[рэнэсанс]]у. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].
 
== Гісторыя ==
Радок 46:
Да 1590 году на месцы мураванага замка існавалі драўляна-земляныя ўмацаваньні — колцавы вал, драўляныя сьцены ў выглядзе [[Гародня (фартыфікацыя)|гародняў]], вежы і ўязная брама. У 1590 годзе яны вытрымалі напад загону «нізавых казакоў» данскога гетмана Мацюшы Федаровіча, якія, «''наехавши гвалтовне…, шкоды немалые… починили''». У варотах брамы і ў драўляных сьценах засталіся «''есьмо куль и стрел немало''».
 
[[Файл:Bychau (Bielarus) XVIII.jpg|міні|зьлева|Плян замка, 1707 г.]]
 
Тады ж уладальнік Быхава [[Гетман вялікі літоўскі|гетман вялікі]] [[Ян Караль Хадкевіч]] атрымаў ад [[Сьпіс каралёў польскіх|караля]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] грамату на пабудову замест старых драўляных новых мураваных замкавых умацаваньняў. Будаваньне вялося ў 1610—1619 гадох і завяршылася ўжо за [[Леў Сапега|Львом Сапегам]], да якога места перайшло ў 1628 годзе.
Радок 54:
Быхаў атрымаў магутную бастыённую фартыфікацыю. Паўколам замак атачаўся 800-мэтровым валам з бастыёнамі, равэлінамі ды равамі. Фартэцыя была ядром абароны места. З усходу Быхаў меў натуральную перашкоду для ворагаў — Дняпро, з астатніх трох бакоў яго атачалі глыбокія і шырокія (22—27 м) равы. Вакол дзядзінца месьціліся жылыя і гаспадарчыя пабудовы, у тым ліку комплекс мураванага палацавага ансамблю. На ніжнім паверсе палаца знаходзіліся розныя службы, на верхнім — пакоі і сталовая заля.
 
[[Файл:Bychaŭ. Быхаў (1778-1780).jpg|міні|зьлева|Плян места і замка, 1778—1780 гг.]]
 
У замку бесьперапынна знаходзілася значная вайсковая залога, якая падпадаркоўвалася мясцоваму адміністратару — «губэрнатару», а таксама вялікая колькасьць [[пальная зброя|пальнай зброі]] і амуніцыі. На патрэбу абароны працавала адмысловая [[Быхаўская людвісарня|людвісарня]], дзе кваліфікаваныя майстры выраблялі гарматы, ядры, кулі і гранаты. Тутэйшая зброя і мэталічныя дасьпехі карысталіся вялікім попытам на [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]] і за яе межамі. Паводле зьвестак за 1692 год, у цэйхгаўзе Быхаўскага замка захоўвалася наступная зброя: 34 гарматы (шротаўніцы, палявыя марціры, шматствольныя арганы), 32 «сьвіньні» волава, салетра, ядры, картузныя набоі для 3-, 4-, б- і 10-фунтовых гарматаў, артылерыйскія і ручныя гранаты (апошнія трох тыпаў: жалезныя, драўляныя і шкляныя). Сярод іншай зброі — 1200 мушкетаў, 8 арганаў, 38 гакаўніцаў, старасьвецкі аркебуз, 50 параў «блях гусарскіх», косы «проста насаджаныя», формы для адліўкі ядраў, жалезныя пікі, а таксама харугвы<ref>[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Быхаўскі замак // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 360.</ref>.
Радок 65:
 
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым падзеле Рэчы Паспалітай]] (1772 год), калі Быхаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], адбывалася пачалося паступовае разбурэньне замка.
 
=== Найноўшы час ===
ДаЗа нядаўнягасавецкім часучасам на тэрыторыі Быхаўскага замка знаходзіўся мэблевы цэх. У жніўні 2004 году ў замку адбыўся пажар., Быўякі моцна пашкоджаныпашкодзіў дах. Абвалілася адна сазь сьценаў. З таго часу ніякіх рамонтных і рэстаўрацыйных працаў не праводзілася. У наш час замак знаходзіцца ў паўзруйнаваным стане.
 
У 2010-я гады пачалася рэстаўрацыі замка. Прыблізны яе каштарыс ацэньваецца ў Br100 млрд (каля 12 млн даляраў)<ref>{{спасылка|загаловак=Быхаўскі замак разбураецца: няма грошай|url=http://www.svaboda.org/content/article/24732611.html|праект=[[Радыё Свабода]]}}</ref>. Да 1 верасьня 2013 году, калі ў Быхаве прайшоў [[Дзень беларускага пісьменства]], замак часткова аднавілі. На 2013 год на аднаўленьне вежаў, упарадкаваньне тэрыторыі і кансэрвацыю фрагмэнтаў замка дзяржава выдаткавала каля Br.7 млрд. Фінансаваньне паступала з рэспубліканскага (900 млн.), абласнога (5 млрд.) і мясцовага (1 млрд.) бюджэтаў<ref>{{спасылка|загаловак=Быховский замок будет частично восстановлен к 1 сентября |url=http://news.tut.by/society/338099.html|праект=[[TUT.BY]]}}</ref>. Таксама адкрытыіснуе дабрачынны рахунак длядзеля ахвяраваньняў грамадзян. На пачатак сакавіка 2013 году было сабрана Br.60 млн<ref>{{спасылка|загаловак=В восстановление замков Беларуси инвесторы вкладывают деньги не активно |url=http://news.tut.by/economics/338018.html|праект=[[TUT.BY]]}}</ref>. У замку вядуцца археалягічныя раскопкі пад кіраўніцтвам [[Ігар Марзалюк|Ігара Марзалюка]].
 
Як мяркуецца, у адноўленым замку разьмесьціцца экспазыцыя мясцовага краязнаўчага музэю, раённая бібліятэка йі выстаўныя залі, а ўвава ўнутраным двары будзе працаваць канцэртная пляцоўка пад адкрытым небам<ref>{{спасылка|url=http://www.belta.by/ru/all_news/culture/Na-vosstanovlenie-Byxovskogo-zamka-v-2013-godu-budet-vydeleno-Vr15-mlrd_i_613405.html|загаловак=На восстановление Быховского замка в 2013 году будет выделено Вr1,5 млрд.|аўтар=Кулягін С.|праект=[[БелТА]]|дата публікацыі=29 кастрычніка 2012|мова=ru}}</ref>.
 
== Архітэктура ==
[[Файл:Быхаўскі замак.jpg|значак|Замак у пач. XX ст.]]
 
Замак — помнікПомнік архітэктуры [[барока]] з асобнымі элемэнтамі [[рэнэсанс]]у і абарончага дойлідзтва. Комплекс складаўся зь некалькіх мураваных карпусоў, якія ўтваралі ў пляне няправільныя чатырохкутнікі памерамі 75×70 м. З поўначы ўнутраны двор замыкаўся мурам з выхадам на гарадзкі вал. З заходняга боку замкавага комплексу, павернутага да Рынку, былі кашары. У сярэдняй частцы знаходзілася ўязная брама з пад’ёмным мастом, паабапал якой разьмяшчаліся 8-гранныя абарончыя вежы. На поўдзень ад вежы цягнуўся мур, пазьней заменены драўлянымі карпусамі. За імі разьмяшчаўся мураваны 2-павярховы службовы корпус, які далучаўся да палаца. Выцягнуты будынак самога палаца галоўным падоўжным фасадам арыентаваўся на ўсход, да Дняпра, быў накрыты высокім 2-схільным чарапічным дахам, вышынёй амаль роўным двум паверхам. Да сярэдзіны ўсходняга і тарцовага паўднёвага фасадаў палаца далучаюцца гранёныя вежы, якія раней былі 5-яруснымі і завяршаліся 2-яруснымі [[Банька|купаламі–банькамі]] (уплыў архітэктуры нідэрляндзкага рэнэсансу). Фасад палаца, павернуты да двара, афармляла 2-ярусная аркавая галерэя з уваходамі ўва ўнутраныя памяшканьні. Аркада першага паверху была мураванай з крыжовымі скляпеньнямі, на другім паверсе галерэя была драўлянай. Пад будынкам разьмяшчаюцца вялікія скляпеністыя сутарэньні.
 
Да нашага часу не захаваліся многія элемэнты дэкору будынкаў, завяршэньні вежаў, першапачатковы ўнутраны плян будынкаў.
 
== Галерэя ==
=== Гістарычная графіка ===
<gallery widths=150 heights=150 caption="Старая графіка" class="center">
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (1901-171781).jpg|Агульны1781 выгляд, пач. XX стг.
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (1781) (2).jpg|1781 г.
Bychaŭski zamak, Brama. Быхаўскі замак, Брама (1781).jpg|1781 г.
Bychaŭ. Быхаў (1840).jpg|1840 г.
</gallery>
 
=== Гістарычныя здымкі ===
<gallery widths=150 heights=150 caption="Старыя здымкі" class="center">
Bychaŭ, Haradzieckaja. Быхаў, Гарадзецкая (M. Astankovič, 1905).jpg|ЗМ. боку ДняпраАстанковіч, кан. XIX1905 стг.
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (M. Astankovič, 1905).jpg|АгульныМ. выглядАстанковіч, кан. XIX1905 стг.
Bychaŭ, Dniapro. Быхаў, Дняпро (1911).jpg|1911 г.
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (1901-17).jpg|Агульны выгляд, пач. XX ст.
Bychaŭ, Kaścielnaja. Быхаў, Касьцельная (19001911).jpg|З боку [[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (Быхаў2).jpg|касьцёла]], пач. XX1911 стг.
</gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center">
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (1901-17).jpg|да 1918 г.
Bychaŭ, Dniapro. Быхаў, Дняпро (1941-44).jpg|1941—1944 гг.
Bychaŭ, Łaźnievaja. Быхаў, Лазьневая (1941-44).jpg|1941—1944 гг.
Bychaŭski zamak. Быхаўскі замак (1943-44).jpg|1943—1944 гг.
</gallery>
 
=== Сучасныя здымкі ===
<gallery widths=150 heights=150 caption="Сучасныя здымкі" class="center">
ByhawskiБыхаў. zamakРэшткі 01замка (14).jpg|Агульны выгляд
BychaŭБыхаў. БыхаўРэшткі замка (200713).jpg|Агульны выгляд
SapiehaBykhov Castle in Bychaŭ (2007)05.jpg|Замкавая вежа
Bychau castle inside.jpg|Усярэдзіне
Sapieha Castle in Bychaŭ (2007).jpg|Замкавая вежа
</gallery>
 
== РэстаўрацыяЗаўвагі ==
{{Заўвагі}}
У 2010-я гады пачалася рэстаўрацыі замка. Прыблізны яе каштарыс ацэньваецца ў Br100 млрд (каля 12 млн даляраў)<ref>{{спасылка|загаловак=Быхаўскі замак разбураецца: няма грошай|url=http://www.svaboda.org/content/article/24732611.html|праект=[[Радыё Свабода]]}}</ref>. Да 1 верасьня 2013 году, калі ў Быхаве прайшоў [[Дзень беларускага пісьменства]], замак часткова аднавілі. На 2013 год на аднаўленьне вежаў, упарадкаваньне тэрыторыі і кансэрвацыю фрагмэнтаў замка дзяржава выдаткавала каля Br.7 млрд. Фінансаваньне паступала з рэспубліканскага (900 млн.), абласнога (5 млрд.) і мясцовага (1 млрд.) бюджэтаў<ref>{{спасылка|загаловак=Быховский замок будет частично восстановлен к 1 сентября |url=http://news.tut.by/society/338099.html|праект=[[TUT.BY]]}}</ref>. Таксама адкрыты дабрачынны рахунак для ахвяраваньняў грамадзян. На пачатак сакавіка 2013 году было сабрана Br.60 млн<ref>{{спасылка|загаловак=В восстановление замков Беларуси инвесторы вкладывают деньги не активно |url=http://news.tut.by/economics/338018.html|праект=[[TUT.BY]]}}</ref>. У замку вядуцца археалягічныя раскопкі пад кіраўніцтвам [[Ігар Марзалюк|Ігара Марзалюка]].
 
Як мяркуецца, у адноўленым замку разьмесьціцца экспазыцыя мясцовага краязнаўчага музэю, раённая бібліятэка й выстаўныя залі, а ўва ўнутраным двары будзе працаваць канцэртная пляцоўка пад адкрытым небам<ref>{{спасылка|url=http://www.belta.by/ru/all_news/culture/Na-vosstanovlenie-Byxovskogo-zamka-v-2013-godu-budet-vydeleno-Vr15-mlrd_i_613405.html|загаловак=На восстановление Быховского замка в 2013 году будет выделено Вr1,5 млрд.|аўтар=Кулягін С.|праект=[[БелТА]]|дата публікацыі=29 кастрычніка 2012|мова=ru}}</ref>.
 
== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}
 
== Літаратура ==
Радок 109 ⟶ 124:
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|512Г000153}}
* {{Radzima.org|byhauski-zamak|аб’ект}}
* [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1589945 Тэма «Быхаўскі замак і сынагога» на форуме], Skyscrapercity.com]
* [http://tumash.livejournal.com/99680.html Спроба графічнай рэканструкцыі Быхаўскага замка]