Пагоня: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д аздабленьне using AWB |
|||
Радок 94:
Асноўныя колеры Пагоні — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — нацыянальныя колеры [[беларусы|беларусаў]], здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры<ref>{{Спасылка | аўтар = Снежана Инанец.| прозьвішча = Инанец| імя = Снежана| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 лістапада 2020| url = https://news.tut.by/society/707492.html| копія = https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html| дата копіі = 16 студзеня 2021| загаловак = Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З гэтых колераў нацыянальнага гербу, паводле правілаў [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], утварыўся беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]<ref name="ehb393"/>.
Кампазыцыя гербу не была аднолькавай: сьпярша вершнік глядзеў у левы (геральдычны) бок, але ад першае паловы XV стагодзьдзя, паводле правілаў эўрапейскай геральдыкі, ён павярнуўся ў правы бок. За часамі Вітаўта пашыралася выява на тарчы вершніка гербу [[Калюмны|Калюмнаў]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}. Першая выява Пагоні з шасьціканцовым [[крыж]]ам, ідэнтычным [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжу Эўфрасіньні Полацкай]] — сьвятыні [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] — зьявілася на гербавай тарчы надмагільля вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Ягайла|Ягайлы]]<ref name="
Увогуле, існавалі пяць варыянтаў<ref name="citou">{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 144.</ref> сярэднявечнай Пагоні:
Радок 103:
# Татарская Пагоня: у зялёным полі яздок, які адстрэльваецца з лука ў сваіх сьцігачоў.
Сучасная эталённая выява Пагоні, распрацаваная ў 1991 годзе адмысловай Камісіяй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]], мае пэўныя адметнасьці. Найперш гэта белая тарча з залатым рознаканцовым «патрыяршым» крыжам. Такі няроўнаканцовы крыж паходзіць зь некалькіх гістарычных выяваў гербу (у тым ліку часоў [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]] — пэрыяду росквіту Вялікага Княства Літоўскага) і асацыюецца з вобразам [[Эўфрасіньня Полацкая|Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]], нябёснай заступніцы Беларусі. Тым часам зьмяшчэньне залатога на белым (мэталу на мэтале, а ня як звычайна, мэталу на эмалі), згодна з правіламі геральдыкі, ёсьць вынятковым і мусіць падкрэсьліваць асаблівую важнасьць гэтага сымбалю<ref name="Tryhubovic"/>.
<gallery caption="Варыянты Пагоні часоў Вялікага Княства Літоўскага" class="center" widths="150" heights="150">
Радок 129:
{{Цытата|А Витен нача княжити над Литвою, измысли себе герб и всему князству Литовскому печать: рыцар збройный на коне з мечем, еже ныне наричут '''Погоня'''.|[[Густынскі летапіс]]{{Заўвага|Густынская летопись // [[ПСРЛ]]. Т. 40. — СПб., 2003.}}}}
Пагоня ўпершыню зьяўляецца{{Зноска|Юргенсон|2003|Юргенсон|старонкі = }} на пячатцы «караля Літвы і Русі» [[Гедзімін]]а (1316—1341){{Зноска|Šałanda|2001|Шаланда|старонкі = }}. Выява гербу крыху адрозьнівалася ад звычайнай: коньнік трымае ў руцэ дзіду, а ня меч. Гэтая пячатка захоўваецца цяпер у гістарычным музэі [[Вільня|Вільні]]. Таксама выява Пагоні ёсьць на пячатцы полацкага князя [[Нарымонт|Глеба (Нарымонта)]], датаванай 1330 годам<ref name="ehb-392"/><ref name="citou-2010-99">{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 99
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1720).jpg|міні|170пкс|Дзяржаўны герб ВКЛ. [[Картуш]], 1720-я гг.]]
Радок 137:
{{Цытата|Тежъ мы, господаръ, даемъ подъ геръбомъ того паньства нашого, великого князства литовъского, «'''Погонею'''» печать до кожъдого повету, на которой естъ написани около геръбу имя того повету. А тую печать писаръ земъский присяжный у себе самъ, а не хъто инъшый, ховати маеть, которою печатью и под тытуломъ нашымъ позвы мають быти печатованы и выдаваны. А иные никоторые листы, выписы и сознанья, кроме только самыхъ позвовъ, тою печатю не маеть быть печатованы.|АРТЫКУЛ 12 // [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]]}}
У XV—XVIII стагодзьдзях Пагоню зьмяшчалі на брамах беларускіх местаў і замкаў<ref name="
Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Новагародзкае ваяводзтва|Новагародзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Пры гэтым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю]] [[беларусы|беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 100.</ref>.
Радок 197:
[[Файл:Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1920).jpg|значак|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|Першага Слуцкага палку стральцоў БНР]], 1920 г.]]
7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі<ref>{{Спасылка | аўтар = Ляшко М.| прозьвішча = Ляшко| імя = М.| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 сьнежня 2017| url = https://nn.by/?c=ar&i=201664| копія = https://web.archive.org/web/20200505012642/https://nn.by/?c=ar&i=201664| дата копіі = 5 траўня 2020| загаловак = На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref> і гербам Пагоняй распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за неабходнасьць вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [
[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР]], 1921 г.]]
Радок 214:
[[Файл:Belarusian Passport (cover).jpg|міні|[[Пашпарт грамадзяніна Рэспублікі Беларусь|Пашпарт грамадзяніна Беларусі]] ўзору 1993—1996 гг.]]
Па вайне ў [[СССР]] працягвала дзейнічаць фактычная забарона на беларускую нацыянальную сымболіку. 25 сакавіка 1946 году дзеля цырымоніі прыняцьця прысягі сяброў [[Саюз беларускіх патрыётаў|Саюзу беларускіх патрыётаў]] на вернасьць [[Беларусь|Беларусі]] дзяячка нацыянальна-вызвольнага руху [[Алеся Фурс]] намалявала Пагоню, за што савецкія ўлады выраклі яе да 25 гадоў [[ГУЛАГ|савецкіх канцэнтрацыйных лягераў]]. У 1960—1970-я гады гістарычную нацыянальную сымболіку выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітары [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[КГБ]] у 1974—1975 гадох, і мастакі-дысыдэнты з творчага кола [[На Паддашку]], якія ў 1980 годзе падрыхтавалі і пашырылі паштоўкі і плякат з выявамі Пагоні (адну з гэтых паштовак аўтарства [[Яўген Кулік|Яўгена Куліка]] перавыдалі за мяжой, што стала маніфэстацыяй сьвету беларускага нацыянальна-вызвольнага руху{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}). Тым часам беларускую нацыянальную сымболіку, у тым ліку і Пагоню, актыўна выкарыстоўвала [[
З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР выкарыстаньне нацыянальнай гістарычнай сымболікі ў Беларусі пачало набываць масавы характар{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднаньні і клюбы («[[Талака (таварыства)|Талака]]», «Паходня», «Узгор’е» і іншых), [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускі Народны Фронт]] і іншыя партыі дэмакратычнага кірунку. А напярэдадні распаду СССР герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі нацыянальнага адраджэньня Беларусі{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Тым часам савецкія ўлады працягвалі перасьлед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстаньне нацыянальных гербу і сьцяга{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.
Вяртаньне ў масавую сьвядомасьць жыхароў Беларусі гербу Пагоні і бел-чырвона-белага сьцяга як нацыянальных сымбаляў беларусаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняцьцем [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]]. Тады ж Міністэрства сувязі выдала мільённым накладам паштовы канвэрт з выявай Пагоні на фоне бел-чырвона-белага сьцяга, а кіраўнік [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] ўрачыста асьвяціў беларускі нацыянальны сьцяг у [[Полацак|Полацку]]<ref name="Kupava">{{артыкул|аўтар = Скобла М.|загаловак = Мікола Купава: «Бел-чырвона-белы сцяг непадсудны, гэта прызнаны народам нацыянальны сімвал»|арыгінал = |спасылка = https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210223194338/https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|аўтар выданьня = |выданьне = [[Народная Воля]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2 лютага 2021|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = 2|isbn = }}</ref>. У 1991 годзе пад беларускай нацыянальнай сымболікай прайшлі красавіцкія і травенскія [[страйк]]і працоўных Беларусі, якія адыгралі важную ролю ў крушэньні [[таталітарызм]]у ў краіне<ref name="ehb393"/>. А 19 верасьня 1991 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]] прыняў законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь». Дзяржаўным гербам Беларусі стаў старажытны беларускі герб Пагоня, Дзяржаўным сьцягам Беларусі — бел-чырвона-белы сьцяг<ref name="ehb393"/>. У заканадаўчым актах аб Дзяржаўнай сымболіцы Беларусі зазначалася, што герб Пагоня ''адлюстроўвае гістарычны шлях беларускага народа, шматвекавое існаваньне і разьвіцьцё яго дзяржаўнасьці''{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. Распрацоўкай эталёнаў дзяржаўнай сымболікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзыдыюме Вярхоўнага Савету, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнэры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — дэпутат [[Алег Трусаў]])<ref name="50 faktau"
У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер правесьці рэфэрэндум, што стала сьведчаньнем аднаўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] з мэтай атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]<ref name="NN-2020">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 лістапада 2020| url = https://nn.by/?c=ar&i=262559| копія = https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&i=262559| дата копіі = 21 лістапада 2020| загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ| фармат = | назва праекту = Гісторыя| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі разьлічвалася як мэтанакіраваны
{{Цытата|Справа ж не ў [[Геральдыка|геральдыцы]]. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.}}
|