Вікіпэдыя

Пагоня: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Радок 13:
|вэрсіі =
|першыя_згадкі = XIII ст.
|дата_прыняцьця = XIV ст. <br> 1918 г. <br> 19 верасьня 1991 г.
|носьбіт =
|роды =
Радок 30:
}}
 
'''Паго́ня''' — герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.</ref>, які атрымаў статус дзяржаўнага ў час княжаньня [[Вітаўт Вялікі|Вітаўта Вялікага]]<ref name="nasievic">{{артыкулЗноска|аўтар = [[Вячаслаў НасевічNasievič|Насевіч В.]]|загаловак = Сімвал Вялікага княства|арыгінал = |спасылка = https://vln.by/node/48|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210506211203/https://vln.by/node/48|аўтар выданьня = |выданьне = [[Чырвоная Змена]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 28 сакавіка 1995|выпуск = |том = |нумар = 33 (13891)Насевіч|старонкі = |isbn = }}</ref>. Традыцыйны [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] [[беларусы|беларусаў]], што ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 31.</ref>. Дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага<ref name="Razauskas">{{Кніга
|аўтар = Разаўскас Д.
|частка = Белы Вершнік з узнятым мячом на чырвоным фоне. Сімволіка герба Вялікага княства Літоўскага
Радок 65:
Галоўнай прычынай трывалага існаваньня і замацаваньня на землях сучаснай Беларусі старажытнай традыцыі народнай пагоні сталі шматлікія войны, распачатыя пераважна суседнімі народамі і княствамі і абумоўленыя геастратэгічным разьмяшчэньнем [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] на скрыжаваньні найважнейшых гандлёвых шляхоў. Ідэя абароны Бацькаўшчыны стала дзяржаваўтваральнай для жыхароў Вялікага Княства Літоўскага і пад уплывам эўрапейскай геральдыкі і рыцарскіх традыцыяў увасобілася ў дзяржаўны сымбаль — герб Пагоню<ref name="ehb-392">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.</ref>.
 
<gallery caption="Пагоня на княскіх пячатках" class="center" widths="150" heights="150">
Alaksandar Karyjatavič, Pahonia. Аляксандар Карыятавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1375, 1841).jpg|[[Аляксандар Карыятавіч]], 1375 г.
Vitaŭt-Pahonia. Вітаўт-Пагоня (1385).jpg|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]], 1385 г.
Радок 71:
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (K. Kielisiński, 1426, 1841).jpg|Вітаўт Вялікі, 1426 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1432, 1841).jpg|[[Жыгімонт Кейстутавіч]], да 1440 г.
Alaksandar, Pahonia. Аляксандар, Пагоня (K. Kielisiński, 1501, 1841).jpg|[[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар Ягайлавіч]], {{nowrap|1501 г.}}
Радок 81:
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1614).jpg|міні|170пкс|Пагоня зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]] выданьня 1614 г.<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 106.</ref>]]
 
Беларуская назва ''Пагоня'' замацавалася за гербам у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, што стала вынікам асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. |4—5.</ref>}}.
 
Пад гэтай назвай герб апісвалі і тлумачылі ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах першае паловы XVI стагодзьдзя: «''…в гербе муж збройный на коню белом, в полю червоном, меч голый, якбы кого гонючи держал над головою, и есть оттоля названы погоня…''». Назвай ''Пагоня'' карыстаўся і апошні з [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]] — кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]]. У 1562 годзе ён загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з одное стороны два першие слова, которими ся починаеть писати имя нашо господарское, а з другое стороны … герб Погоня''». Урэшце, дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]<ref name="salanda-2019-5">{{артыкулЗноска|аўтар = Шаланда А.|загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = Герольд Litherland|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2019|выпуск =Шаланда А.|том = |нумар = 21|старонкі = 5|isbn = }}</ref>.
 
Як адзначае [[Аляксей Шаланда]], афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-{{Зноска|Шаланда|2019-|Шаланда А.|5"/>}}.
 
== Выгляд ==
Радок 92:
Клясычны выгляд гербу Пагоні — гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага<ref name="Razauskas"/>).
 
Асноўныя колеры Пагоні — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — нацыянальныя колеры [[беларусы|беларусаў]], здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры<ref name="tut.by_11.11.2020">{{Спасылка | аўтар = Снежана Инанец.| прозьвішча = Инанец| імя = Снежана| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 лістапада 2020| url = https://news.tut.by/society/707492.html| копія = https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html| дата копіі = 16 студзеня 2021| загаловак = Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З гэтых колераў нацыянальнага гербу, паводле правілаў [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], утварыўся беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]<ref name="ehb393"/>.
 
Кампазыцыя гербу не была аднолькавай: сьпярша вершнік глядзеў у левы (геральдычны) бок, але ад першае паловы XV стагодзьдзя, паводле правілаў эўрапейскай геральдыкі, ён павярнуўся ў правы бок. За часамі Вітаўта пашыралася выява на тарчы вершніка гербу [[Калюмны|Калюмнаў]]<ref name="salanda-2019-4">{{артыкулЗноска|аўтар = Шаланда А.|загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = Герольд Litherland|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2019|выпуск =Шаланда А.|том = |нумар = 21|старонкі = 4|isbn = }}</ref>. Першая выява Пагоні з шасьціканцовым [[крыж]]ам, ідэнтычным [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжу Эўфрасіньні Полацкай]] — сьвятыні [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] — зьявілася на гербавай тарчы надмагільля вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Ягайла|Ягайлы]]<ref name="ehb392"/>. Хоць пра вытокі гэтага крыжа (так званага «патрыяршага») і выказваліся вельмі супярэчлівыя думкі{{Заўвага|Напрыклад, беларускі геральдыст [[Аляксей Шаланда]] лічыць яго асабістым гербам Ягайлы пад назвай «[[Бойча]]»}}<ref name="salanda-{{Зноска|Шаланда|2019-|Шаланда А.|4"/>}}, ён адназначна мае хрысьціянскае (бізантыйскае) паходжаньне. Тым часам тлумачэньне крыжа з Пагоні як сымбалю паганскага бога [[Ярыла|Ярылы]] трэба прызнаць ня толькі бяздовадным, але і сутнасна немагчымым<ref{{Зноска|Nasievič|28 сакавіка 1995|Насевіч|старонкі name="nasievic"/> }}.
 
Увогуле, існавалі пяць варыянтаў<ref name="citou">{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 144.</ref> сярэднявечнай Пагоні:
Радок 105:
Сучасная эталённая выява Пагоні, распрацаваная ў 1991 годзе адмысловай Камісіяй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]], мае пэўныя адметнасьці. Найперш гэта белая тарча з залатым рознаканцовым «патрыяршым» крыжам. Такі няроўнаканцовы крыж паходзіць зь некалькіх гістарычных выяваў гербу (у тым ліку часоў [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]] — пэрыяду росквіту Вялікага Княства Літоўскага) і асацыюецца з вобразам [[Эўфрасіньня Полацкая|Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]], нябёснай заступніцы Беларусі. Тым часам зьмяшчэньне залатога на белым (мэталу на мэтале, а ня як звычайна, мэталу на эмалі), згодна з правіламі геральдыкі, ёсьць вынятковым і мусіць падкрэсьліваць асаблівую важнасьць гэтага сымбалю<ref name="Tryhubovic"/>.
 
<gallery caption="Варыянты Пагоні часоў Вялікага Княства Літоўскага" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1440).jpg|З [[Калюмны|Калюмнамі]] на [[Тарча (дасьпехі)|тарчы]]. Codex Bergshammar, 1440 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XV).jpg|Зь дзідай і рознаканцовым крыжам на тарчы. Armorial Lyncenich, XV ст.
Радок 111:
Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, Pahonia. Статут Вялікага Княства Літоўскага, Пагоня (1588).jpg|[[Трэці статут ВКЛ|Трэці Літоўскі Статут]], 1588 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (A. Guagnini, 1578, 1581).jpg|[[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]], 1611 г.
Pahonia. Пагоня (1780-89).jpg|Дзяржаўны герб ВКЛ, {{nowrap|1780-я гг.}}
Радок 122:
 
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Герб Пагоня склаўся ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] — у дзяржаве, дзе сфармавалася [[беларусы|беларуская народнасьць]] і дзе старажытная беларуская культура перажывала ўздым і росквіт<ref name="salanda-{{Зноска|Шаланда|2019-|Шаланда А.|4"/>}}. Першы пісьмовы ўпамін пра герб Пагоню сустракаецца ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах пад 1278 годам у зьвязку з князем [[Нарымонт]]ам (якога можна атаясаміць з братам або сынам вялікага князя літоўскага [[Трайдзень|Трайдзеня]]):
{{Цытата|Той Наримунт мел герб, або клейнот, рицерства своего таковый, и тым печатовался, Великому князству Литовскому зоставил его, а то такий: в гербе муж збройный, на коню белом, в полю червоном, мечъ голый, яко бы кого гонячи держал над головою, и есть оттоля названый «'''погоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}
 
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1672) (2).jpg|170px170пкс|значак|Герб ВКЛ з Маскоўскага тытулярніка 1672 г.]]
 
[[Густынскі летапіс]] кажа пра ўзьнікненьне гербу Пагоні за часамі вялікага князя літоўскага [[Віцень|Віценя]] (1294—1316):
{{Цытата|А Витен нача княжити над Литвою, измысли себе герб и всему князству Литовскому печать: рыцар збройный на коне з мечем, еже ныне наричут '''Погоня'''.|[[Густынскі летапіс]]{{Заўвага|Густынская летопись // [[ПСРЛ]]. Т. 40. — СПб., 2003.}}}}
 
Пагоня ўпершыню зьяўляецца<ref>{{артыкулЗноска|аўтар = Юргенсон У.|загаловак = Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі|арыгінал = |спасылка = http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210505180915/http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=61|аўтар выданьня = |выданьне = [[Беларускі гістарычны часопіс]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2003|выпуск = |том = |нумар = 8Юргенсон|старонкі = |isbn = }}</ref> на пячатцы «караля Літвы і Русі» [[Гедзімін]]а (1316—1341)<ref>{{артыкулЗноска|аўтар = [[Аляксей ШаландаŠałanda|2001|Шаланда А.]]|загаловак = Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = |выпуск = |том = |нумар = 16|старонкі = |isbn = }}</ref>. Выява гербу крыху адрозьнівалася ад звычайнай: коньнік трымае ў руцэ дзіду, а ня меч. Гэтая пячатка захоўваецца цяпер у гістарычным музэі [[Вільня|Вільні]]. Таксама выява Пагоні ёсьць на пячатцы полацкага князя [[Нарымонт|Глеба (Нарымонта)]], датаванай 1330 годам<ref name="citou-2010-99">{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 99.</ref><ref name="ehb392">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.</ref>. Была Пагоня і на пячатцы вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а, якой ён змацаваў дамову з польскім каралём Казімерам 1366 году (вакол Пагоні — [[старабеларуская мова|рускі]] надпіс)<ref>Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich // Ateneum Wilenskie. R. VII, Z. 3—4, 1930. S. 709—710.</ref>. На гэтым этапе гербавая пячаць вершніка ўвасабляла сабой сувэрэннага валадара — князя і магла мець пэўныя адрозныя элемэнты: апроч зазначанай вышэй дзіды замест мяча, [[цмок]]а пад капытамі каня і адсутнасьць [[Тарча (геральдыка)|тарчы]] ў вершніка<ref name="salanda-{{Зноска|Шаланда|2019-|Шаланда А.|4"/>}}.
 
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1720).jpg|міні|170пкс|Дзяржаўны герб ВКЛ. [[Картуш]], 1720-я гг.]]
Радок 142 ⟶ 141:
Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Новагародзкае ваяводзтва|Новагародзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Пры гэтым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю]] [[беларусы|беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 100.</ref>.
 
Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Такім чынам, на працягу больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы<ref name="Lalkou">{{артыкулЗноска|аўтар = [[Ігар ЛялькоўLalkoŭ|Лялькоў I.]]|загаловак = Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан|арыгінал = |спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121043828/http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm|аўтар выданьня = |выданьне = [[ARCHE Пачатак]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2002|выпуск = Лялькоў|том = |нумар = 1 (21)|старонкі = 98—112|isbn = }}</ref>.
 
<gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center" widths="150" heights="150">
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Радок 150 ⟶ 149:
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Радок 164 ⟶ 163:
Герб „Пагоня“ знайшоў сваё адлюстраваньне ня толькі на штандарах вайсковых частак, што фармаваліся з ураджэнцаў Беларусі, але і на гербах «беларускіх» ([[Полацкае намесьніцтва]], [[Магілёўскае намесьніцтва]], [[Віцебская губэрня]]) і «літоўскіх» ([[Гарадзенская губэрня]] і [[Віленская губэрня]]) адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Расейскай імпэрыі. Апроч таго, колішні агульнадзяржаўны сымбаль увайшоў у склад гербаў усходніх [[беларусы|беларускіх]] местаў ([[Віцебск]], [[Вяліж]], [[Гарадок]], [[Дзьвінск]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Магілёў]], [[Невель]], [[Полацак]], [[Себеж]], [[Сураж]], [[Чэрыкаў]]). У кожным з нададзеных расейскімі ўладамі гербаў тарча падзялялася на дзьве часткі: у горнай, паводле геральдычных паняцьцях «панаванай», разьмяшчаўся [[Герб Расеі|двухгаловы арол]], а ў дольнай, «падпарадкаванай» — Пагоня. У канцы 1850-х гадоў Пагоню зьмясьцілі на дзяржаўным гербе Расейскай імпэрыі як сымбаль колішніх зямель Вялікага Княства Літоўскага. Увогуле, адлюстраваньне старажытнай Пагоні на беларускіх губэрнскіх, павятовых, мескіх і вайсковых гербах Расейскай імпэрыі канстатавала асэнсаваньне суседнімі народамі тоеснасьці паняцьцяў: геаграфічна-этнічнага — Беларусь, і геральдычнага — Пагоня<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 38.</ref>.
 
Яшчэ ў 1812 годзе ў адноўленым францускім імпэратарам [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]] Вялікім Княстве Літоўскім гербам Пагоняй карысталася мясцовая адміністрацыя. У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] ён выкарыстоўваўся паўстанцамі з колішняга ВКЛ у якасьці сымбалю змаганьня за аднаўленьне страчанай дзяржаўнасьці<ref name="salanda-2019-6">{{артыкулЗноска|аўтар = Шаланда А.|загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = Герольд Litherland|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2019|выпуск =Шаланда А.|том = |нумар = 21|старонкі = 6|isbn = }}</ref>. У час [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] герб Пагоня ў спалучэньні з польскім «Арлом Белым» стаў сымбалем нацыянальна-вызвольнага змаганьня за дэмакратычную перабудову грамадзтва. Кіраўнік здушэньнем паўстаньня [[Мураўёў-вешальнік]] аддаў распараджэньне аб забароне нашэньня жалобных і рэвалюцыйных знакаў — чорных шапак зь белымі султанамі, спражак з аб’яднаным гербам Польшчы і Літвы.
 
Такім чынам, герб Пагоня ў XIX стагодзьдзі з аднаго боку быў афіцыйным сымбалем, а зь іншага — неафіцыйным, рэвалюцыйна-дэмакратычным. Але ўва ўсіх выпадках ён атаясамліваўся з канкрэтнай тэрыторыяй — тэрыторыяй сучаснай Беларусі<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.</ref>.
 
<gallery caption="Гербы [[:Шаблён:Губэрні Расейскай імпэрыі на беларускіх землях|«беларускіх» і «літоўскіх» губэрняў і намесьніцтваў Расейскай імпэрыі]]" class="center" widths="150" heights="150">
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1807).jpg|[[Віленская губэрня]], 1807 г.
Coat of arms of Vilna Governorate 1878.svg|Віленская губэрня, 1878 г.
Радок 174 ⟶ 173:
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|Віцебская губэрня, 1840 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Coat of arms of Vitebsk Governorate 1856.svg|Віцебская губэрня, 1856 г.
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (1802).jpg|[[Гарадзенская губэрня]], да 1845 г.
Радок 195 ⟶ 194:
 
[[Файл:Udzielniki Biełaruskaj kanferencyi 1918 hodu.jpg|значак|Удзельнікі [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларускай канфэрэнцыі 1918 году]]]]
У гэты ж час зьявіўся эскіз беларускага нацыянальнага [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]], створаны [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі|Клаўдзіем Дуж-Душэўскім]]<ref name="latysonak">{{артыкулЗноска|аўтар = [[Алег ЛатышонакŁatyšonak|Латышонак А.]]|загаловак = Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі|арыгінал = |спасылка = https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530|аўтар выданьня = |выданьне = Жаўнеры БНР|тып = |месца = Беласток — Вільня|выдавецтва = |год = 2009|выпуск = |том = |нумар = |старонкі = Латышонак|isbn = 303—306}}</ref>, які прытрымліваўся геральдычнага прынцыпу пераносу колераў гербу на сьцяг і засьведчыў повязь бел-чырвона-белага сьцяга з Пагоняй: «''Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі''»<ref>Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.</ref>.
 
[[Файл:Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1920).jpg|значак|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|Першага Слуцкага палку стральцоў БНР]], 1920 г.]]
7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі<ref>Ляшко М. [https://web.archive.org/web/20200505012642/https://nn.by/?c=ar&i=201664 На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг], [[Наша Ніва]], 11 сьнежня 2017 г.</ref> і гербам Пагоняй распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за неабходнасьць вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>.
 
7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі<ref>Ляшко М. [https://web.archive.org/web/20200505012642/https://nn.by/?c=ar&i=201664 На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг], [[Наша Ніва]], 11 сьнежня 2017 г.</ref> і гербам Пагоняй распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за неабходнасьць вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны<ref name="Lalkou"/>. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>.
 
[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР]], 1921 г.]]
У 1918 годзе Пагоня стала дзяржаўным гербам [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], яе выява разьмяшчалася на пячатках беларускіх дзяржаўных установаў. Заснавальнікі БНР лічылі Вялікае Княства Літоўскае адной з гістарычных формаў Беларускай дзяржаўнасьці і такім чынам працягвалі яго геральдычныя традыцыі ў XX стагодзьдзі{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. У 1920 годзе герб Пагоня як беларускі і дзяржаўны выкарыстоўвала кіраўніцтва [[Слуцкае паўстаньне|Слуцкага паўстаньня]]. Таго ж году яго зьмясьцілі на бел-чырвона-белым сьцягу [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]] ў складзе войска [[Летува|Летувы]] (па далучэньні Летувы да СССР сьцяг канфіскаваў [[НКВД]]<ref name="VexilBNR">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| загаловак = Сьцягі БНР| фармат = | назва праекту = Vexillographia.ru | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>). Разам з тым выкарыстаньне беларусамі гербу Пагоні ў Летуве не заўсёды віталася: напрыклад, у сьнежні 1919 году дарогаю з [[Бэрлін]]у ў [[Рыга|Рыгу]] на летувіскай граніцы арыштавалі дыпляматычную дэлегацыю БНР з прычыны, паводле пратаколу затрыманьня, знаходжаньня пры мытным аглядзе «блянкаў пашпартоў невядомай нам Беларускай Рэспублікі зь летувіскім гербам на вокладцы»{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.
 
У 1918 годзе Пагоня стала дзяржаўным гербам [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], яе выява разьмяшчалася на пячатках беларускіх дзяржаўных установаў. Заснавальнікі БНР лічылі Вялікае Княства Літоўскае адной з гістарычных формаў Беларускай дзяржаўнасьці і такім чынам працягвалі яго геральдычныя традыцыі ў XX стагодзьдзі<ref name="salanda-2019-6"/>. У 1920 годзе герб Пагоня як беларускі і дзяржаўны выкарыстоўвала кіраўніцтва [[Слуцкае паўстаньне|Слуцкага паўстаньня]]. Таго ж году яго зьмясьцілі на бел-чырвона-белым сьцягу [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]] ў складзе войска [[Летува|Летувы]] (па далучэньні Летувы да СССР сьцяг канфіскаваў [[НКВД]]<ref name="VexilBNR">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| загаловак = Сьцягі БНР| фармат = | назва праекту = [http://www.vexillographia.ru/ Vexillographia.ru] | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>). Разам з тым выкарыстаньне беларусамі гербу Пагоні ў Летуве не заўсёды віталася: напрыклад, у сьнежні 1919 году дарогаю з [[Бэрлін]]у ў [[Рыга|Рыгу]] на летувіскай граніцы арыштавалі дыпляматычную дэлегацыю БНР з прычыны, паводле пратаколу затрыманьня, знаходжаньня пры мытным аглядзе «блянкаў пашпартоў невядомай нам Беларускай Рэспублікі зь летувіскім гербам на вокладцы»<ref name="Lalkou"/>.
 
[[Файл:Flag of Biełaruski Asoby Bataljon u skladzie vojska Letuvy.svg|значак|Сьцяг [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]], 1920 г.]]
[[Файл:Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна са сцягам.jpg|значак|Жаўнеры Беларускага асобнага батальёну зь сьцягам, да 1923 г.]]
 
У 1920 годзе [[летувісы]] ўзялі за герб уласнай незалежнай дзяржавы варыянт гербу Вялікага Княства Літоўскага замест свайго гістарычнага гербу «[[Мядзведзь (герб)|Мядзведзя]]». Каб не выкарыстоўваць беларускай гістарычнай назвы Пагоня, яшчэ ў 1845 годзе летувіская эліта (а менавіта [[Сыманас Даўкантас]]) прыдумала новае слова — «[[Герб Летувы|Віціс]]», якім з 1884 году пачала называць герб Вялікага Княства Літоўскага<ref>[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref>. Такім чынам, прысваеньне літоўскага гербу мусіла падмацаваць прэтэнзіі маладой Летувіскай Рэспублікі на гістарычную пераемнасьць зь Вялікім Княствам Літоўскім. Аднак у 1920—1930-я гады шмат якія дзяржаўныя дзеячы Летувы паказвалі на неадпаведнасьць гэтага гербу менавіта летувіскай гістарычнай традыцыі. У 1935 годзе прэм’ер-міністар Летувіскай Рэспублікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Тубаліс||lt|Juozas Tūbelis}} афіцыйна прызнаў не-летувіскае паходжаньне Пагоні і паведаміў пра тое, што ідзе праца над стварэньнем новага дзяржаўнага гербу. З усяго відаць, гэтую працу спынілі падзеі 1939—1940 гадоў<ref name="citou155">{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.</ref><ref>Скобла М. [https://web.archive.org/web/20110811153426/http://www.svaboda.org/PrintView.aspx?Id=872644 Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў»], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2008 г.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 373.</ref>.
 
[[Файл:Mir, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Мір, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1930).jpg|значак|Сябры гуртка [[Таварыства беларускай школы]] ў [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]], 1930 г.]]
[[Файл:Vilnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Вільня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1931).jpg|значак|Хор [[Беларускі студэнцкі саюз|Беларускага студэнцкага саюзу]] пры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] на чале з [[Рыгор Шырма|Рыгорам Шырмам]] і з удзелам [[Міхась Забэйда-Суміцкі|Міхася Забэйды-Суміцкага]], 1931 г.]]
 
У міжваенны час Пагоня ўжывалася ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] на гербах Віленскага, Палескага, Падляскага і Наваградзкага ваяводзтваў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]. Адначасна гэты герб разам зь бел-чырвона-белым сьцягам актыўна выкарыстоўваўся беларускім нацыянальна-вызвольных рухам: як палітычнымі партыямі, так і непалітычнымі арганізацыямі ([[Таварыства беларускай школы]]). Беларуская нацыянальная сымболіка ўжывалася ва ўсіх беларускіх школах і гімназіях, на мітынгах працоўных, беларускім студэнцтвам<ref name="ehb393">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.</ref>. Тым часам у [[БССР]] герб Пагоня трапіў пад негалосную забарону, хоць яшчэ ў 1933 годзе азначаўся ў афіцыйным друку разам з вытворным бел-чырвона-белым сьцягам менавіта як ''дзяржаўныя'' герб і сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі (хоць і ў [[«Нацдэмаўшчына»|«антынацдэмаўскім»]] кантэксьце)<ref>Вольскі В. Аб рэцыдывах нацыянал-дэмакратызму ў творчасьці мастака Мініна // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1—2, 1933. С. 6.</ref>.
 
Радок 219 ⟶ 214:
[[Файл:Belarusian Passport (cover).jpg|міні|[[Пашпарт грамадзяніна Рэспублікі Беларусь|Пашпарт грамадзяніна Беларусі]] ўзору 1993—1996 гг.]]
 
Па вайне ў [[СССР]] працягвала дзейнічаць фактычная забарона на беларускую нацыянальную сымболіку. 25 сакавіка 1946 году дзеля цырымоніі прыняцьця прысягі сяброў [[Саюз беларускіх патрыётаў|Саюзу беларускіх патрыётаў]] на вернасьць [[Беларусь|Беларусі]] дзяячка нацыянальна-вызвольнага руху [[Алеся Фурс]] намалявала Пагоню, за што савецкія ўлады выраклі яе да 25 гадоў [[ГУЛАГ|савецкіх канцэнтрацыйных лягераў]]. У 1960—1970-я гады гістарычную нацыянальную сымболіку выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітары [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[КГБ]] у 1974—1975 гадох, і мастакі-дысыдэнты з творчага кола [[На Паддашку]], якія ў 1980 годзе падрыхтавалі і пашырылі паштоўкі і плякат з выявамі Пагоні (адну з гэтых паштовак аўтарства [[Яўген Кулік|Яўгена Куліка]] перавыдалі за мяжой, што стала маніфэстацыяй сьвету беларускага нацыянальна-вызвольнага руху<ref name="Lalkou"/>{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}). Тым часам беларускую нацыянальную сымболіку, у тым ліку і Пагоню, актыўна выкарыстоўвала [[Беларуская дыяспара|беларуская дыяспара]] па-за межамі СССР.
 
З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР выкарыстаньне нацыянальнай гістарычнай сымболікі ў Беларусі пачало набываць масавы характар<ref name="Lalkou"/>{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднаньні і клюбы («[[Талака (таварыства)|Талака]]», «Паходня», «Узгор’е» і іншых), [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускі Народны Фронт]] і іншыя партыі дэмакратычнага кірунку. А напярэдадні распаду СССР герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі нацыянальнага адраджэньня Беларусі<ref name="Lalkou"/>{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Тым часам савецкія ўлады працягвалі перасьлед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстаньне нацыянальных гербу і сьцяга<ref name="Lalkou"/>{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.
 
Вяртаньне ў масавую сьвядомасьць жыхароў Беларусі гербу Пагоні і бел-чырвона-белага сьцяга як нацыянальных сымбаляў беларусаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняцьцем [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]]. Тады ж Міністэрства сувязі выдала мільённым накладам паштовы канвэрт з выявай Пагоні на фоне бел-чырвона-белага сьцяга, а кіраўнік [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] ўрачыста асьвяціў беларускі нацыянальны сьцяг у [[Полацак|Полацку]]<ref name="Kupava">Скобла М. [https://web.archive.org/web/20210619051313/https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html Мікола Купава: «Бел-чырвона-белы сцяг непадсудны, гэта прызнаны народам нацыянальны сімвал»] // [[Народная Воля]]. № 8, 2 лютага 2021. С. 2.</ref>. У 1991 годзе пад беларускай нацыянальнай сымболікай прайшлі красавіцкія і травенскія [[страйк]]і працоўных Беларусі, якія адыгралі важную ролю ў крушэньні [[таталітарызм]]у ў краіне<ref name="ehb393"/>. А 19 верасьня 1991 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]] прыняў законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь». Дзяржаўным гербам Беларусі стаў старажытны беларускі герб Пагоня, Дзяржаўным сьцягам Беларусі — бел-чырвона-белы сьцяг<ref name="ehb393"/>. У заканадаўчым актах аб Дзяржаўнай сымболіцы Беларусі зазначалася, што герб Пагоня ''адлюстроўвае гістарычны шлях беларускага народа, шматвекавое існаваньне і разьвіцьцё яго дзяржаўнасьці''<ref name="salanda-{{Зноска|Шаланда|2019-|Шаланда А.|6"/>}}. Распрацоўкай эталёнаў дзяржаўнай сымболікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзыдыюме Вярхоўнага Савету, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнэры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — дэпутат [[Алег Трусаў]])<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Неўзабаве герб Пагоню ўпершыню ўзьнялі як сымбаль незалежнай Беларусі над усімі прадстаўніцтвамі краіны за мяжой, а ў 1994 годзе каманда Беларусі ўпершыню выступіла пад нацыянальнымі сымбалямі на [[Зімовыя Алімпійскія гульні 1994 году|Алімпійскіх гульнях]]<ref name="kultura">{{Зноска|Рудак А. [https://web.archive.org/web/20210121235356/https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі] // [[Культура (газэта)|Культура]]. № 34 (1473), 22—29 жніўня 2020 г|Рудак А.</ref>}}. 20 ліпеня 1994 году пад Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам адбылася інаўгурацыя першага прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]].
 
У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер правесьці рэфэрэндум, што стала сьведчаньнем аднаўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] з мэтай атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]<ref name="NN-2020">[https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref>. Зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі разьлічвалася як мэтанакіраваны удар па галоўных палітычных апанэнтах ([[Апазыцыя БНФ]]) і мусіла ўмацаваць яго асабістую ўладу<ref name="Marcinovic">Мартинович Д. [https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум], [[TUT.BY]], 14.05.2020 г.</ref>. На думку гісторыка [[Алег Трусаў|Алега Трусава]], дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, ініцыятыва рэфэрэндуму негалосна ішла ад саміх уладаў Расеі<ref name="Naviny.by">Гуштын А. [https://web.archive.org/web/20210124153750/https://naviny.by/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882 Рэферэндум-1995. Антыгероі беларускай мовы], [[Naviny.by]], 14.05.2015 г.</ref>, якія імкнуліся рэанімаваць [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. Таксама выказвалася меркаваньне, што правядзеньне рэфэрэндуму абумовіла жаданьне Лукашэнкі набыць папулярнасьць у Расеі з наступнай мэтай стаць прэзыдэнтам Расеі<ref>Олегов А. Лукашенко метит в президенты России // Огонёк. № 43, 27 октября 1996. С. 9.</ref>. Паводле дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня [[Сяргей Навумчык|Сяргея Навумчыка]], падобны плян агучваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі [[Леанід Сініцын]], [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 24.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://web.archive.org/web/20201127203055/https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>Соўсь Г. [https://web.archive.org/web/20210127201433/https://www.svaboda.org/a/30211729.html Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2019 г.</ref>. Ён жа, паводле неаднаразовых уласных прызнаньняў<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 65.</ref><ref name="Marcinovic"/><ref>Толкачева Е. [https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР], [[TUT.BY]], 12.05.2019 г.</ref>, стварыў прапанаваныя на рэфэрэндум сымбалі, за аснову якіх узяў [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяг]] і [[герб Беларускай ССР|герб]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Як Сініцын апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk_18.04.2014"/>:
Радок 232 ⟶ 227:
Праведзены 14 траўня 1995 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]] супярэчыў [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] і заканадаўству Беларусі, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://web.archive.org/web/20210126205154/https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Яму папярэднічала [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|зьбіцьцё дэпутатаў у будынку парлямэнту]], якое выявілася сілавой дэманстрацыяй усталяваньня [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі]].
 
7 чэрвеня 1995 году Лукашэнка выдаў указы № 213 «Аб зацьверджаньні эталёну Дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь і Палажэньня аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь»<ref>[https://web.archive.org/web/20210117194500/http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html Об утверждении эталона Государственного герба Республики Беларусь и Положения о Государственном гербе Республики Беларусь]</ref> і № 214 «Аб зацьверджаньні Палажэньня аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь»<ref>[https://web.archive.org/web/20190426190409/https://geraldika.ru/symbols/9223 Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь]</ref> дзеля фармальнага замацаваньня сымболікі рэжыму на заканадаўчым узроўні. Пры гэтым герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам трапіў пад негалосную забарону<ref name="latysonak"/>{{Зноска|Łatyšonak|2009|Латышонак|303—306}}. Нягледзячы на яе, у Беларусі гэтым гербам як нацыянальным працягвалі карыстацца апазыцыйныя да рэжыму Лукашэнкі беларускія арганізацыі. Апроч таго, герб Пагоня актыўна выкарыстоўваўся ў спартовых і культурных імпрэзах па-за межамі краіны<ref>[https://web.archive.org/web/20110825221240/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=19755&p=1&c2=calcym&combo_calmonth=6&combo_calyear=2007 «Тры чарапахі» замест «Кацюшы»], [[Наша Ніва]], 8 верасьня 2008 г.</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27.08.2007| url = http://naviny.by/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457/| загаловак = Слушать хорошую музыку стоит вместе!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://naviny.by Белорусские новости]| дата = 16 кастрычніка 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>, а таксама беларускімі эмігранцкімі арганізацыямі.
 
У 2007 годзе герб Пагоню ўлучылі ў [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|дзяржаўны сьпіс нематэрыяльных гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]], а ў 2009 годзе Пагоня стала афіцыйным гербам [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]].
 
[[Файл:Flag of Belarus (1918, 1991–1995) with historic coat of arms.png|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг з гербам Пагоняй, які выкарыстоўваецца ў час [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]]]
 
У 2020 годзе герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыяў выбараў, гвалту і беззаконьня ў Беларусі]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Kotljarchuk A.]] [https://web.archive.org/web/20201225192118/http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/ The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus] // Baltic Worlds. Nr. 4, 2020.</ref>. У гэты ж час адзначаюцца шматлікія выпадкі рэпрэсіяў (арыштаў і штрафаў) з боку рэжыму Лукашэнкі да грамадзянаў Беларусі за выкарыстаньне гербу Пагоні<ref>[https://web.archive.org/web/20210619051328/https://nn.by/?c=ar&i=268598 Праваабаронцу арыштавалі на 12 сутак. Барэльеф з «Пагоняй» на яго доме, які вісеў там 8 год, сёння палічылі пікетам], [[Наша Ніва]], 18 лютага 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210619051310/https://www.svaboda.org/a/31171051.html Жанчыну арыштавалі, бо на машыне, якая яе падвозіла, была налепка «Пагоні»], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210619051458/https://nn.by/?c=ar&i=270564 У аграгарадку Малеч за «Пагоню» на балконе затрымалі кіроўцу саўгаса], [[Наша Ніва]], 29 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210619051358/https://nn.by/?c=ar&i=270642 Жыхар Бабруйска, якому далі 15 сутак за налепку з «Пагоняй» на аўто, чацвёрты дзень трымае галадоўку], [[Наша Ніва]], 30 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210417151828/https://www.svaboda.org/a/31208796.html Жыхара Шчомысьліцы затрымалі за флюгер з «Пагоняй»], [[Радыё Свабода]], 17 красавіка 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210614180845/https://www.svaboda.org/a/31165174.html?fbclid=IwAR2UryfA_1YQzkyV42mcSQ2L6HvVTZt9iZjTEKgzeXKPko2v2MpChAw_rJQ Шматдзетную маці аштрафавалі на 2900 рублёў за Пагоню на акне], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2021 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210614205638/https://www.racyja.com/hramadstva/glybachanina-alyaksandra-shelepenya-asht/?fbclid=IwAR1v_FLfLYfld1obtT-R1Pxn9vUI4UP593918PDC_sF2wtUYBFWHNP-_e4E Глыбачаніна Аляксандра Шэлепня аштрафавалі за герб „Пагоня” на балконе], [[Беларускае Радыё Рацыя]], 1 красавіка 2021 г.</ref>.
 
Радок 248 ⟶ 242:
 
[[Файл:COA Pahonia in Fürstenzug.jpg|міні|Выява Пагоні часоў ВКЛ на пано «[[Шэсьце князёў]]» у [[Дрэздэн]]е]]
 
Пагоню маюць у сваім складзе сучасныя гербы наступных населеных пунктаў:
* [[Файл:POL Białystok COA.svg|20пкс]] [[Беласток]]
Радок 279 ⟶ 272:
 
=== XIV—XV стагодзьдзі ===
<gallery caption="Пагоня ў XIV—XV стагодзьдзях" class="center" widths="150" heights="150">
Kobrynski, Pahonia. Кобрынскі, Пагоня (1387).jpg|Пячатка князёў Кобрынскіх, 1387 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1841).jpg|Пячаткі Вітаўта Вялікага
Радок 285 ⟶ 278:
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (1416).jpg|Герб Ягайлы, 1416 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1443).jpg|Пахаваньне Вітаўта Вялікага, 1443 г.
Žygimont Karybutavič, Pahonia. Жыгімонт Карыбутавіч, Пагоня.jpg|Уваход Жыгімонта Карыбутавіча ў Прагу, {{nowrap|1443 г.}}
Радок 291 ⟶ 284:
Vytis (Pogonia) from the Bavarian State Library (1475).jpg|Wappen besonders von deutschen Geshlchtern, {{nowrap|1475 г.}}
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1475).jpg|Wernigeroder Wappenbuch, 1475 г.
Pahonia. Пагоня (1480) (2).jpg|Das Wappenbuch Conrads von Grünenberg, 1480 г.
Радок 297 ⟶ 290:
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483) (3).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
Bona Sforza, Pahonia. Бона Сфорца, Пагоня (1492) (2).jpg|З вокладкі малітоўніка [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]], 1492 г.
Радок 305 ⟶ 298:
 
=== XVI стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVI стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Alaksandar. Аляксандар (1506).jpg|Вялікі князь Аляксандар на сойме, 1506 г.
Pahonia. Пагоня (1530).jpg|Sammelband mehrerer Wappenbücher, 1530 г.
Радок 311 ⟶ 304:
Pahonia. Пагоня (1531).jpg|З Лаўрэнцьеўскага сьпісу Літоўскага Статуту, 1531 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (1552).jpg|Герб вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пруская хроніка, 1552 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (2).jpg|З габэлену, 1555 г.
Радок 317 ⟶ 310:
Pahonia. Пагоня (1555) (3).jpg|З габэлену, 1555 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1555) (4).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555).jpg|1555 г.
Радок 323 ⟶ 316:
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1555).jpg|Герб Троцкай зямлі, 1555 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Jan z knižataŭ litoŭskich, Pahonia. Ян з княжатаў літоўскіх, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Ян з княжатаў літоўскіх|Яна з княжатаў літоўскіх]], 1555 г.
Pavał Halšanski, Pahonia. Павал Гальшанскі, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Павал Гальшанскі|Паўла Гальшанскага]], 1555 г.
Радок 329 ⟶ 322:
Pahonia. Пагоня (1572).jpg|1572 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1574).jpg|Goniec cnothy, 1574 г.
Pahonia. Пагоня (1579).jpg|1579 г.
Радок 335 ⟶ 328:
Pahonia. Пагоня (1586).jpg|Großes Wappenbuch, 1586 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1586).jpg|Герб Полацкага ваяводзтва, 1586 г.
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1586).jpg|Герб Падляскага ваяводзтва, 1586 г.
Радок 341 ⟶ 334:
Pahonia. Пагоня (1593).jpg|З казаньня на пахаваньні [[Ян Сямён Алелькавіч|Яна Сямёна Алелькавіча]], 1593 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1600).jpg|1600 г.
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (XVI).jpg|Троцкая харугва
Радок 347 ⟶ 340:
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (XVI).jpg|Герб Віцебскага ваяводзтва
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XVI).jpg|Пячатка Віленскага ўнівэрсытэту
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (XVI).jpg|Герб Вітаўта Вялікага
Радок 355 ⟶ 348:
 
=== XVII стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVII стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1604).jpg|Le blason des armoiries, {{nowrap|1604 г.}}
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1661, 1780-89).jpg|Герб Магілёва, 1661 г.
Радок 361 ⟶ 354:
Pahonia. Пагоня (1672) (5).jpg|Герб ВКЛ з Маскоўскага Тытулярніка, 1672 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г.
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г.
Радок 367 ⟶ 360:
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672) .jpg|Герб Віцебскага княства, 1672 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Радок 373 ⟶ 366:
Jan Sabieski, Pahonia. Ян Сабескі, Пагоня (1677).jpg|З дакумэнта Яна Сабескага, 1677 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (XVII).jpg|Гарадзенская харугва
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVII) (2).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Раман Сангушка|Рамана Сангушкі]]
Радок 381 ⟶ 374:
 
=== XVIII стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVIII стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Aŭgust Mocny, Pahonia. Аўгуст Моцны, Пагоня (1702).jpg|Харугва Аўгуста Моцнага, 1702 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1707).jpg|Герб Віленскага ўнівэрсытэту, 1707 г.
Радок 387 ⟶ 380:
Pahonia. Пагоня (1718).jpg|Штандар пяхоты ВКЛ, {{nowrap|1718 г.}}
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (1747).jpg|Слонімская харугва, 1747 г.
Michał Servacy Višniaviecki, Pahonia. Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, Пагоня (1750).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Сэрвацыя Вішнявецкага]], 1750 г.
Радок 393 ⟶ 386:
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (1794).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Васіль Тышкевіч|Васіля Тышкевіча]], 1760 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1764).jpg|Газэта Віленская, 1764 г.
Sanguška, Pahonia. Сангушка, Пагоня (1780).jpg|З сэрвізу князёў Сангушак, 1780 г.
Радок 399 ⟶ 392:
Čartaryjski, Pahonia. Чартарыйскі, Пагоня (1785).jpg|З дакумэнта князёў Чартарыйскіх, 1785 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (F. Reilly, 1793).jpg|Дзяржаўны герб, 1793 г.
Lipniški, Pahonia. Ліпнішкі, Пагоня (1792).jpg|Герб Ліпнішак, 1792 г.
Радок 405 ⟶ 398:
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (XVIII).jpg|Знак Слонімскай паштовай станцыі
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Рамана Сангушкі (з рознаканцовым крыжам на трачы)
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Васіля Тышкевіча
Радок 413 ⟶ 406:
 
=== XIX стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XIX стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Ašmiany, Pahonia. Ашмяны, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Ашмянаў, 1840-я гг.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Вільні, 1840-я гг.
Радок 419 ⟶ 412:
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1840).png|Герб Полацку, 1840-я гг.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Rečyca, Pahonia. Рэчыца, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Рэчыцы, 1840-я гг.
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Слуцку, 1840-я гг.
Радок 425 ⟶ 418:
Biełastok, Pahonia. Беласток, Пагоня (1843).jpg|Герб Беластоцкай вобласьці, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1843).jpg|Герб Віцебску, 1843 г.
Vialiž, Pahonia. Вяліж, Пагоня (1843).jpg|Герб Вяліжу, 1843 г.
Радок 431 ⟶ 424:
Haradok, Pahonia. Гарадок, Пагоня (1843).jpg|Герб Гарадку, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Drysa, Pahonia. Дрыса, Пагоня (1843).jpg|Герб Дрысы, 1843 г.
Dynaburg, Pahonia. Дынабург, Пагоня (1843).jpg|Герб Дынабургу, 1843 г.
Радок 437 ⟶ 430:
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1843).jpg|Герб Магілёва, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Nieviel, Pahonia. Невель, Пагоня (1843).jpg|Герб Невелю, 1843 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1843).jpg|Герб Полацку, 1843 г.
Радок 443 ⟶ 436:
Siebiež, Pahonia. Себеж, Пагоня (1843).jpg|Герб Себежу, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1843).jpg|Герб Слуцку, 1843 г.
Suraž, Pahonia. Сураж, Пагоня (1843).jpg|Герб Суражу, 1843 г.
Радок 449 ⟶ 442:
Vialejka, Pahonia. Вялейка, Пагоня (1846).jpg|Герб Вялейкі, 1846
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Dzisna, Pahonia. Дзісна, Пагоня (1846).jpg|Герб Дзісны, 1846 г.
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1846).jpg|Герб Трокаў, 1846 г.
Радок 455 ⟶ 448:
Lepiel, Pahonia. Лепель, Пагоня (1850).jpg|Герб Лепеля, 1850 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Sapieha, Pahonia. Сапега, Пагоня (1858).jpg|Вялікі герб Сапегаў, 1858 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1858-60).jpg|Зь Віленскага альбома, {{nowrap|1858 г.}}
Радок 463 ⟶ 456:
 
=== XX стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XX стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia, BNR. Пагоня, БНР (1918-20).jpg|Вокладка пашпарту грамадзяніна [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918—1920 гг.
Pahonia (25 Hrošaŭ, Orange), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|Марка БНР, 1918 г.
Радок 469 ⟶ 462:
Pahonia. Пагоня (1921).jpg|З кнігі «Родны край», 1921 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1929).jpg|З часопісу [[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]], 1929 г.
Studenckaja dumka, Pahonia. Студэнцкая думка, Пагоня (1929).jpg|Вокладка «[[Студэнцкая думка (Вільня)|Студэнцкай думкі]]», 1929 г.
Радок 495 ⟶ 488:
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Артыкул
* [[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20090513003419/http://arche.by/by/10/30/360/ Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі] // Жаўнеры БНР. Беласток-Вільня, 2009. С. 303—306.
| аўтар = [[Алег Латышонак|Латышонак А.]]
* [[Ігар Лялькоў|Лялькоў I.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.
| загаловак = Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі
* [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://vln.by/node/48 Сімвал Вялікага княства] // Чырвоная Змена № 33 (13891), 28 сакавіка 1995.
| арыгінал =
* Рудак А. [https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі] // [[Культура (газэта)|Культура]]. № 34 (1473), 22—29 жніўня 2020 г.
| спасылка = https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = Жаўнеры БНР
| тып =
| месца = Беласток — Вільня
| выдавецтва =
| год = 2009
| выпуск =
| том =
| нумар =
| старонкі = 303—306
| isbn =
| issn =
| ref = Łatyšonak
}}
* {{Артыкул
| аўтар = [[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]]
| загаловак = Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан
| спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121043828/http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[ARCHE Пачатак]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 2002
| выпуск =
| том =
| нумар = 1 (21)
| старонкі = 98—112
| isbn =
| issn =
| ref = Lalkoŭ
}}
* {{Артыкул
| аўтар = [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]
| загаловак = Сімвал Вялікага княства
| спасылка = https://vln.by/node/48
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210506211203/https://vln.by/node/48
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[Чырвоная Змена]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 28 сакавіка 1995
| выпуск =
| том =
| нумар = 33 (13891)
| старонкі =
| isbn =
| issn =
| ref = Nasievič
}}
* {{Артыкул
| аўтар = Рудак А.
| загаловак = Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі
| спасылка = https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121235356/https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[Культура (газэта)|Культура]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 22—29 жніўня 2020
| выпуск =
| том =
| нумар = 34 (1473)
| старонкі =
| isbn =
| issn =
| ref = Рудак
}}
* {{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)}}
* {{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня}}
* {{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)}}
* {{Артыкул
* [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] [https://web.archive.org/web/20081119044008/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/16/16kom_szalanda.htm Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага] // [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]. Nr. 16, 2001. С. 152—158.
| аўтар = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
* [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 3—10.
| загаловак = Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага
| арыгінал =
| спасылка = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=2178
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20081119044008/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/16/16kom_szalanda.htm
| мова =
| адказны = Mironowicz Eugeniusz
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 2001
| выпуск =
| том =
| нумар = 16
| старонкі = 152—158
| isbn =
| issn = 1232-7468
| ref = Šałanda
}}
* {{Артыкул
| аўтар = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
| загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі
| арыгінал =
| спасылка =
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = Герольд Litherland
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 2019
| выпуск =
| том =
| нумар = 21
| старонкі = 3—10
| isbn =
| issn =
| ref = Шаланда
}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Артыкул
* Юргенсон У. [https://web.archive.org/web/20100114132636/http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61 Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі] // Беларускі гістарычны часопіс. № 8, 2003.
| аўтар = Юргенсон У.
* [[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]] [https://web.archive.org/web/20201123090426/https://naviny.media/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915 Национальные символы: народ и история] // [[Советская Белоруссия]]. № 235 (17716), 11.10.1989 г.; № 236 (17717), 12.10.1989 г.
| загаловак = Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі
| арыгінал =
| спасылка = http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210505180915/http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[Беларускі гістарычны часопіс]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 2003
| выпуск =
| том =
| нумар = 8
| старонкі =
| isbn =
| issn =
| ref = Юргенсон
}}
* {{Артыкул
| аўтар = [[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]]
| загаловак = Национальные символы: народ и история
| арыгінал =
| спасылка = https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210304220343/https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| мова =
| адказны =
| аўтар выданьня =
| выданьне = [[Советская Белоруссия]]
| тып =
| месца =
| выдавецтва =
| год = 11.10.1989, 12.10.1989
| выпуск =
| том =
| нумар = 235 (17716), 236 (17717)
| старонкі =
| isbn =
| issn =
| ref = Ткачоў
}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Пагоня»