13-ы Беларускі паліцыйны батальён СД: розьніца паміж вэрсіямі

Частка батальёну, складзеная зь 7 ротаў (каля тысячы700<ref чалавекname=":21">{{Артыкул|загаловак=Karbowiak o konflikcie polsko-białoruskim|год=25 grudnia 2012|аўтар=Arkadiusz Karbowiak.|спасылка=https://wpolityce.pl/polityka/147338-karbowiak-o-konflikcie-polsko-bialoruskim|выданьне=wPolityce.pl|мова=pl}}</ref> або тысячы<ref name=":7">{{Артыкул|аўтар=[[Губэрт Кубэрскі|Hubert Kuberski]].|загаловак=Wschodnioeuropejscy ochotnicy cudzoziemscy w niemieckich oddziałach Ostheer, SS i policji pacyfikujących Powstanie Warszawskie. Casus „własowców”, Kałmuków i SS Galizien...|год=2015|мова=pl|выданьне=DZIEJE NAJNOWSZE|нумар=XLVII — 2015, 3|спасылка=http://rcin.org.pl/Content/56880/WA303_77502_A507-DN-R-47-3_Kuberski.pdf|старонкі=96—99}}</ref> чалавек), была накіраваная ў [[Варшава|Варшаву]]<ref name=":7" />. На чале батальёну заставаўся Курт Юнкер, але ў годнасьці [[Гаўптштурмфюрэр|гаўптштурмфюрэра СС]]<ref name=":9" />. Фармаваньне ўпершыню згадвалася ў Варшаве з 3 жніўня<ref name=":7" /> як ахова жылых будынкаў і нямецкіх управаў ў паліцыйнай дзялянцы ў раёне [[Алея Шухі|Алеі Шухі]], [[Алея Ружаў|Ружаў]] і [[Алея Ўяздоўскага|Ўяздоўскага]], а таксама ў раёне вуліцаў Кашыкава і Вейскай. Батальён вартаваў тыя будынкі да 13 верасьня<ref name=":9">{{Артыкул|загаловак=Legenda o „własowcach” w Powstaniu Warszawskim|год=2014-07-30|спасылка=https://www.mowiawieki.pl/index.php?page=aktualnosci&id=155|выданьне=Mówią wieki}}</ref>. Хутчэй за ўсё, увесь батальён прыняў удзел у задушэньні [[Варшаўскае паўстаньне|паўстаньня]], акрамя 4-й роты. За ўдзел у баях з паўстанцамі [[обэрфэльдфэбэль]] Ілья Занец ({{Мова-de|Ilja Sanetz}}) з 2-га [[Узвод|зьвязу]] 1-й роты, быў узнагароджаны [[Мэдаль для ўсходніх народаў|залатым мэдалём 2-й клясы за адвагу для ўсходніх народаў]]. Таксама баі беларусаў зь 1-й роты у [[Макотаў|Макотаве]] [[Армія Краёва|палякі]] ўспрынялі як змаганьне з [[Украінская дапаможная паліцыя|украінцамі]]<ref name=":7" />. 11 верасьня пачаўся інтэнсіўны агонь артылерыі й мінамётаў, які стаў пачаткам наступленьня на [[Сельцы (Варшава)|Сельцы]]. Дзьве роты сілай 250 салдатаў пры падтрыманьні дванаццаці танкаў і штурмавых гарматаў выйшлі ў атаку на вышыні вул. Бончы, але спробы атакі пад камандаваньнем ротмістра «Гарды» былі няўдалымі да 18-й гадзіны, хаця беларусы акапаліся на блізкай адлегласьці.

Сам батальён у расстрэлах ня ўдзельнічаў, а выкарыстоўваўся толькі ў антыпартызанскіх апэрацыях<ref name=":2" />. У злачынствах, учыненых нацыстамі ў Беларусі супраць мірнага насельніцтва, беларусы ўдзельнічалі зрэдку<ref name=":2" />. Як адзначаў гісторык [[Арон Цявеліч Лейзераў|А. Т. Лейзераў]]:<ref name=":2" /><blockquote>''…немцы пазьбягалі заахвочваньня да масавых акцыяў, у тым ліку пагромаў, паліцыі з тутэйшых жыхароў. У сувязі з гэтым яны вымушаныя былі заахвоціць прывезеныя ў Беларусь украінскія й летувіскія паліцыйныя батальёны.''</blockquote>Дакумэнтальна вядомыя толькі злачынствы Бобкавай роты ў [[Калдычэва|Калдычэве]]<ref name=":2" /> і жаўнераў Якубёнкавай роты<ref name=":2" /><ref name=":5">{{Артыкул|год=2015|спасылка=https://www.sb.by/articles/oni-unichtozhali-lyudey.html|загаловак=Рассекреченные материалы из архива КГБ раскрывают имена убийц людей в Тростенце|выданьне=[[Савецкая Беларусь]]|мова=ru|нумар=215 (24845)}}</ref> (5-я рота)<ref name=":5" /> батальёну. Таксама вядома, што першы зьвяз 1-е роты й частка другога зьвязу вартавалі будынкі [[Служба бясьпекі (Трэці райх)|СД]] ды вязьніцы, канваявалі арыштаваных і вялі баявыя дзеяньні супраць партызанаў у навакольных вёсках, будучы ў [[Глыбокае|Глыбокім]]<ref name=":4" />. Гэтаксама вядома, што 5-я рота ўдзельнічала ў зьнішчэньні [[Глыбоцкага гета]]<ref name=":20" />. Батальён удзельнічаў і ў зьнішчэньні [[Наваградзкае гета|Наваградзкага гета]]<ref name=":21" />.

Тутэйшая ахова, паводле [[Сяргей Чуеў|Сяргея Чуева]], мела ў сваім складзе 120 вершнікаў, якія ўдзельнічалі на акцыях па-за лягерам<ref name=":4" />. Вартаўнікоў лягеру было 100 чалавек<ref name=":2" />, складаліся яны з жаўнераў першага зьвязу 1-е роты й часткі другога зьвязу<ref name=":4" />.

У складзе 17-е роты,<ref збольшагаname=":21" />, жаўнеры якой абаранялі лягер, агулам было 150 чалавек, зь іх 148 — [[беларусы]]<ref name=":11">{{Артыкул|загаловак=ООН провозгласила 27 января Международным днем памяти жертв холокоста|год=31 студзеня 2021|спасылка=https://www.tvr.by/news/obshchestvo/oon_provozglasila_27_yanvarya_mezhdunarodnym_dnem_pamyati_zhertv_kholokosta/?PAGEN_2=2|мова=ru|выданьне=[[Беларускае тэлебачаньне|БТ]]}}</ref>.

Першыя працэсы над ахоўнікамі лягеру прайшлі ў 1940-я ў [[Польшча|Польшчы]]<ref name=":19" />. У сярэдзіне 50-х гадоў<ref name=":19" /> ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]]<ref name=":11" /> судзілі намесьніка камэнданта лягеру Бобку й аднаго з ахоўнікаў — Ёзэфа. [[Сяргей Бобка]] ўпарта сьцьвярджаў, што лягер быў «працоўным»<ref name=":19" />. Потым прысуд Бобку да сьмяротнага пакараньня быў заменены на пажыцьцёвае зьняволеньне, яшчэ пазьней зьняволеньне на 25 гадоў. Ён выйшаў на волю ў 1972 годзе<ref name=":21" />.