13-ы Беларускі паліцыйны батальён СД: розьніца паміж вэрсіямі

Сам батальён у расстрэлах ня ўдзельнічаў, а выкарыстоўваўся толькі ў антыпартызанскіх апэрацыях<ref name=":2" />. У злачынствах, учыненых нацыстамі ў Беларусі супраць мірнага насельніцтва, беларусы ўдзельнічалі зрэдку<ref name=":2" />. Як адзначаў гісторык [[Арон Цявеліч Лейзераў|А. Т. Лейзераў]]:<ref name=":2" /><blockquote>''…немцы пазьбягалі заахвочваньня да масавых акцыяў, у тым ліку пагромаў, паліцыі з тутэйшых жыхароў. У сувязі з гэтым яны вымушаныя былі заахвоціць прывезеныя ў Беларусь украінскія й летувіскія паліцыйныя батальёны.''</blockquote>Дакумэнтальна вядомыя толькі злачынствы Бобкавай роты ў [[Калдычэва|Калдычэве]]<ref name=":2" /> і жаўнераў Якубёнкавай роты<ref name=":2" /><ref name=":5">{{Артыкул|год=2015|спасылка=https://www.sb.by/articles/oni-unichtozhali-lyudey.html|загаловак=Рассекреченные материалы из архива КГБ раскрывают имена убийц людей в Тростенце|выданьне=[[Савецкая Беларусь]]|мова=ru|нумар=215 (24845)}}</ref> (5-я рота)<ref name=":5" /> батальёну. Таксама вядома, што першы зьвяз 1-е роты й частка другога зьвязу вартавалі будынкі [[Служба бясьпекі (Трэці райх)|СД]] ды вязьніцы, канваявалі арыштаваных і вялі баявыя дзеяньні супраць партызанаў у навакольных вёсках, будучы ў [[Глыбокае|Глыбокім]]<ref name=":4" />. Таксамагэтаксама вядома, што 5-я рота ўдзельнічала ў зьнішчэньні [[Глыбоцкага гета]]<ref name=":20" />.

Па забойстве [[Вільгэльм Кубэ|Кубэ]] ў(верасень 1943 году) у Баранавічах, як і ў Менску, была праведзеная вялікая акцыя арыштаў. Каля 150 чалавек<ref name=":1">{{Кніга|загаловак=Пад знакам Пагоні. Успаміны|частка=[https://knihi.com/Jazep_Malecki/Pad_znakam_Pahoni_Uspaminy.html#chapter34 ПАКЛІКАНЬНЕ ЦЭНТРАЛЬНАЕ РАДЫ]|спасылка=https://knihi.com/Jazep_Malecki/Pad_znakam_Pahoni_Uspaminy.html|аўтар=[[Язэп Малецкі]].|год=1976|выдавецтва=«[[Пагоня (выдавецтва)|Пагоня]]»|горад=[[Таронта]]|старонак=200}}</ref> тады загналі ў Калдычаўскі лягер, хаця яны былі ніяк незьвязаныя з забойствам Кубэ. Беларускім прадстаўнікам у СД удалося вырваць адтуль 50 чалавек<ref name=":1" />. Іншыя былі высланыя ў [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйныя лягеры]] Нямеччыны<ref name=":1" />.

Першыя працэсы над ахоўнікамі лягеру прайшлі ў 1940-я ў [[Польшча|Польшчы]]<ref name=":19" />. У сярэдзіне 50-х гадоў<ref name=":19" /> ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]]<ref name=":11" /> судзілі намесьніка камэнданта лягеру Бобку й аднаго з ахоўнікаў — Ёзэфа. [[Сяргей Бобка]] ўпарта сьцьвярджаў, што лягер быў «працоўным».

Другі працэс адбыўся ў 1962 годзе ў [[Дом афіцэраў (Баранавічы)|Доме афіцэраў]] у [[Баранавічы|Баранавічах]] над чатырма ахоўнікамі колішняга лягеру. Працэс быў адкрыты, вольных месцаў на ім не было<ref name=":19" />. Усе чатыры падсудныя ахоўнікі былі [[Беларусы|беларусамі]] й паходзілі з [[Заходняя Беларусь|Захаду]]. Гэта былі [[Мікалай Калька]], [[Леанід Сянкевіч]], [[Міхаіл Кухта]], [[Андрэй Каралевіч]]<ref name=":19" />. Усе сьцьвярджалі, што нікога не катавалі і былі ў [[Беларуская дапаможная паліцыя|паліцыі]] недобраахвотна. Их абвінавачвалі ў «здрадзе Радзіме». Прысудзілі іх да расстрэлу. Аднак бальшыня жаўнераў батальёну пазьбегла пакараньня<ref name=":11" />.

Паводле допытаў удзельнічала каля 30 беларускіх жаўнераў зь 5-й роты<ref name=":5" />. Паводле допытаў Станіслава Дзяржаўца, жаўнеры зь ягонай роты ў расстрэле ня ўдзельнічалі, яны толькі падвозілі да месца, аднак усё адбывалася на іхніх вачах, а самім забойствам займаліся [[Трэці Райх|немцы]] і [[Каралеўства Вугоршчына (1920—1946)|мадзяры]]<ref name=":20" />.

Дзянісаў, адзін з тых жаўнераў, казаў на допыце пра забойствы:<ref name=":5" /><blockquote>''Такім чынам, за адзін дзень, зрабіўшы тры рэйсы ў гета й [[Трасьцянец]], Войтаў, Катовіч, Мілянцей, Віктар Баршчэўскі й іншыя паліцыянты нашае роты зьнішчылі й расстралялі ня менш за 180 жыдоў.''<ref name=":5" /></blockquote>Паводле Хадасевіча, іншага ўдзельніка злачынства:<ref name=":5" /><blockquote>''Цягам двух-трох тыдняў паліцыянтамі 5-й роты 13-га беларускага батальёну СД штодзень на лясной паляне ў Трасьцянцы растрэльвалася ня меней за 15 чалавек.''<ref name=":5" /></blockquote>Паводле жаўнера 3-й роты батальёну Ўладзімера Лонскага, жыдоў канваявалі ў Трасьцянец цягам тыдня і падчас гэтай апэрацыі было забіта да 500 чалавек<ref name=":20" />. Паводле ж удзельніка Хадасевіча, яны гэтым займаліся цягам 2–3 тыдняў безь перапынкаў<ref name=":5" />.

* [[Янка Філістовіч]] ([[14 студзеня]] [[1926]] — пасьля [[11 лістапада]] [[1953]]) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч на [[Беларуская дыяспара|эміграцыі]], публіцыст, удзельнік [[Беларускі пасьляваенны антысавецкі супраціў (1944—1957)|паваеннага антысавецкага руху]]. Быў мабілізаваны ў батальён 17 траўня 1943 году<ref name=":20" />. Служыў у 3-й роце батальёну<ref name=":20" />. Паводле [[Алег Ліцкевіч|Алега Ліцкевіча]], ён мог удзельнічаць у зьнішчэньні [[Глыбоцкае гета|Глыбоцкага]] й [[Менскае гета|Менскага гета]]<ref name=":20" />.