Статутам 1786 году арганізоўваліся галоўныя і малыя народныя вучэльні, у 1804 годзе іх рэарганізавалі адпаведна ў гімназіі і павятовыя вучэльні. Іх
Адкрыцьцё адкрыцьцёпершых ўвучэльняў у местах колішняга Вялікага Княства Літоўскага адбывалася надзвычай урачыста: так, 15 сакавіка 1789 годагоду ў гонар адкрыцьця галоўнай вучэльні ў [[Магілёў|Магілёве]] архіяпіскап [[Георгі Каніскі]] правёў урачыстую службу і ўзначаліў хрэсны ход з царквы ў вучэльню. На першым часе ў вучэльнівучэльнях, адкрытых на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]], працавалі толькі прысланыя з цэнтральных расейскіх губэрняў настаўнікі. Знаўца гісторыі адукацыі А. Бялецкі назваў іх «першымі чыста расейскімі вучэльнямі», якія «мелі цалкам такую ж арганізацыю, якую мелі і вучэльні ўнутранай Расеі»<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 7.</ref>. На тэрыторыі сучаснай Беларусі галоўныя народныя вучэльні ліквідавалі ў 1809 годзе, малыя — у 1837 годзеў<ref name="Samusik">Самусік А. Народныя вучылішчы // {{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 182.</ref>.
У 1864 годзе ўтварыліся пачатковыя народныя вучэльні з статутам прыходзкіх вучэльняў. Існавалі 1-клясныя (3—4 гады навучаньня) і 2-клясныя (5—6 гадоў). Выхаванцамі былі пераважна дзеці сялянаў<ref name="Samusik"/>.
