|
'''АлімпіяАлíмпія дэ Гуж''' ([[Француская мова|па-француску]]: Olympe de Gouges; пры нараджэньні Мары Гуз (Marie Gouze); 7 траўня 1748, Монтабан, [[Аксытанія]], [[Францыя]] - 3 лістапада 1793, [[Парыж]], [[Францыя]]) - француская [[пісьменьніца]], [[Драматург|драматургіня]], палітычная дзяячка, адна зь піянэрак францускага [[Фэмінізм|фэмінізму]]. [[Аўтар|Аўтарка]] «[[Дэклярацыя правоў жанчыны і грамадзянкі|Дэклярацыі правоў жанчыны і грамадзянкі]]»<ref>Olympe de Gouges, Les Droits de la femme. À la reine, signé «de Gouges». Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, septembre 1791.</ref> і шматлікіх тэкстаў за адмену нявольніцтва<ref>Olympe de Gouges, Réflexions sur les hommes nègres, 1788.</ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Алімпія дэ Гуж|Арыгінал імя=Olympe de Gouges|Імя пры нараджэньні=Мары Гуз|Дата нараджэньня=7 траўня 1748|Месца нараджэньня=Монтабан, Аксытанія, Францыя|Дата сьмерці=3 лістапада 1793|Месца сьмерці=Парыж, Францыя|Род дзейнасьці=Пісьменьніца, драматургіня, грамадзкая дзяячка|Гады актыўнасьці=1784-1793|Мова=Француская|Дэбют=1786|Значныя творы=Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, 1791; Zamore et Mirza, ou l’heureux naufrage, 1784}}
== Жыцьцяпіс ==
Алімпія нарадзілася 7 траўня 1748 г. у Монтабане ў дробнабуржуазнай сям'і. На наступны дзень былая ахрышчаная ў бажніцы Сэн-Жак дэ Монтабан пад імем Марыя Гуз<ref>«Acte de baptême - paroisse Saint-Jacques de Montauban (vue 19/40)», Archives départementales du Tarn-et-Garonne, 8 mai 1748.</ref>.
24 кастрычніка 1765 году ва ўзросьце сямнаццаці з паловай гадоў, у касьцёле Сэн-Жан-Батыст у ВільенувэлеВільнувэле (Монтабан) Мары Гуз была выдадзеная замуж за парыскага буржуа, старэйшага за яе на трыццаць гадоў, Люі-Іва Абры, чыноўніка, які прыехаў у [[Аксытанія|Аксытанію]] разам з новым інтэндантам. Праз некалькі месяцаў маладая жанчына нарадзіла сына П'ера. Як прыгадвае Аліміпія дэ Гуж, «грубы і неадукаваны муж» памер у 1766 годзе, патануўшы ў рацэ Тарн<ref>Noack, Paul, Olympe de Gouges, 1748-1793: Kurtisane und Kampferin fur die Rechte der Frau (German). Deutscher Taschenbuch Verlag, 1992, с. 31.</ref>. У 1770 г. яна пераехала ў [[Парыж]] з сынам П'ерам і зьмяніла імя і прозьвішча з Мары Гуз на Алімпію дэ Гуж. У 1774 г. яна напісала абаліцыянісцкую [[П’еса|п'есу]] «Паняволеньне нэграў» (апублікаваная ў 1789). У 1771 яна стала чаліцай Сацыяльнага клюбу, які выступаў за палітычную і юрыдычную роўнасьць жанчынаў і мужчынаў. Удзельнікі клюбу часта сустракаліся з Сафі дэ Кандарсэ, жонкай вядомага філёсафа і матэматыка Нікаля дэ Кандарсэ. У тым жа годзе ў адказ на «[[Дэклярацыя правоў мужчыны і грамадзяніна|Дэклярацыю правоў мужчыны і грамадзяніна]]» яна напісала «Дэклярацыю правоў жанчыны і грамадзянкі». Яна таксама напісала «Contrat Social» (Сацыяльны кантракт, названы ў гонар вядомага твора [[Жан-Жак Русо|Жан-Жака Русо]]), які прапаноўваў [[шлюб]] на аснове роўнасьці палоў.
У 1770 г. яна пераехала ў Парыж з сынам П'ерам і зьмяніла імя і прозьвішча з Мары Гуз на Алімпію дэ Гуж.
У 1774 г. яна напісала абаліцыянісцкую п'есу «Паняволеньне нэграў» (апублікаваная ў 1789). У 1771 яна стала чаліцай Сацыяльнага клюбу, які выступаў за палітычную і юрыдычную роўнасьць жанчынаў і мужчынаў. Удзельнікі клюбу часта сустракаліся з Сафі дэ Кандарсэ, жонкай вядомага філёсафа і матэматыка Нікаля дэ Кандарсэ. У тым жа годзе ў адказ на «Дэклярацыю правоў мужчыны і грамадзяніна» яна напісала «Дэклярацыю правоў жанчыны і грамадзянкі». Яна таксама напісала «Contrat Social» (Сацыяльны кантракт, названы ў гонар вядомага твора Жан-Жака Русо), які прапаноўваў шлюб на аснове роўнасьці палоў.
Усьлед за [[Шарль Люі дэ Мантэск’ё|Мантэск'ё]] яна абараняла прынцып [[Падзел улады|падзелу ўлады]]. Як рашучая праціўніца [[Сьмяротнае пакараньне|сьмяротнага пакараньня]], яна пратэставала супраць сьмяротнага прысуду Люі XVI. Яна была ў апазіцыі да Рабэсп'ера і Марата. Ейная антыякабінская палітычная брашура "«Тры урны"» (1793) прывяла да арышту, а затым рэвалюцыйным судом яна была вырачаная на сьмяротнае пакараньне. Была гільятаваная 3 лістапада 1793 году ў Парыжы. Вядома, што на эшафоце яна закрычала: «Дзеці Айчыны, адпомсьціце за маю сьмерць». Ёй было 45 гадоў. Яна - другая жанчына (пасьля [[Марыя Антуанэта|Марыі-Антуанэты]]), якую падчас рэвалюцыі выраклі на [[Гільяціна|гільяціну]]<ref>Nicole Pellegrin, «Les disparues de l’histoire», Le Monde diplomatique, 1er novembre 2008, http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.monde-diplomatique.fr%2F2008%2F11%2FPELLEGRIN%2F16435</ref>.
Была гільятаваная 3 лістапада 1793 году ў Парыжы. Вядома, што на эшафоце яна закрычала: "Дзеці Айчыны, адпомсьціце за маю сьмерць". Ёй было 45 гадоў. Яна - другая жанчына (пасьля Марыі-Антуанэты), якую падчас рэвалюцыі выраклі на гільяціну<ref>Nicole Pellegrin, «Les disparues de l’histoire», Le Monde diplomatique, 1er novembre 2008, http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.monde-diplomatique.fr%2F2008%2F11%2FPELLEGRIN%2F16435</ref>.
== Творчасьць ==
Свой творчы шлях Алімпія дэ Гуж пачала з [[Драматургія|драматургіі]]. Перабраўшыся ў Парыж, яна пачала пісаць п'есы. Часта ейныя п'есы станавіліся акрамя выключна літаратурных палітычнымі. Ейная барацьба за правы жанчынаў працягвалася ў тэатральных пастаноўках, на аснове ейных тэкстаў. Асабліва выразна гэта бачна ў п'есе «Le Couvent ou les vœux forcés» (Кляштар, або прымусовыя абяцаньні, 1790).
П'еса, якая асабліва праславіла Алімпію дэ Гуж, - «L'esclavage des noirs, ou l'heureux naufrage» (Няволеньне нэграў, або Шчасьлівае караблекрушэньне), апублікаваная пад гэтым назовам у 1792<ref>Olympe de Gouges, L’Esclavage des Noirs, ou l’heureux naufrage:Drame en trois actes, en prose, Paris, mars 1792, 90 p.</ref>. Але п'еса была ўключаная ў рэпэртуар Францускай Камэдыі яшчэ 30 чэрвеня 1785 г. пад назовам «Zamore et Mirza, альбо L'heureux naufrage» (Замор і Мірза, або Шчасьлівае караблекрушэньне)<ref>Olympe de Gouges, Zamore et Mirza ; ou l’heureux naufrage : Drame Indien en trois actes, et en prose, 1788, 99 p. </ref>. Гэтая дзёрзкая п'еса ў кантэксце Старога рэжыму была прынята з пэўнай неахвотай з боку актораў францускага тэатру, якія фінансава залежалі ад уладаў. Гуманістычная ўтопія Алімпіі дэ Гуж спарадзіла шматлікія пагрозы сьмерцю, у прыватнасьці, ад гандляроў нявольнікамі<ref>Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges, une humaniste à la fin du XVIIIe siècle, Paris, Editions René Vienet, 2003, p. 204 et 218.</ref>.
== Фэмінісцкая дзейнасьць ==
Алімпія дэ Гуж лічыла, што жанчыны здольныя выконваць задачы, якія традыцыйна даручаюцца мужчынам, і практычна ва ўсіх сваіх працах яна заклікала іх удзельнічаць у палітычных і грамадзкіх дэбатах. Зьвярнуўшыся да [[Марыя Антуанэта|Марыі-Антуанэты]] з просьбай абараніць «свой пол», які, на ейную думку, няшчасны, яна напісала «Дэклярацыю правоў жанчыны і грамадзянкі» па ўзоры «Дэклярацыі правоў чалавека і грамадзяніна» 1789 году, у якой пацьвердзіла роўнасьць грамадзянскіх і палітычных правоў абодвух полаў, настойваючы на тым, каб аднавіць жанчыне прыродныя правы, якія праз сілу забабонаў у яе была скрадзеныя<ref>Olympe de Gouges, Œuvres présentées par Benoîte Groult, Paris, Mercure de France 1986, p. 162-163.</ref>.
У ліку першых яна закранула пытаньне [[Развод|разводу]]: у лютым 1790 г. у п'есе "«Неабходнасьць разводу"», затым у лютым 1792 г. у эсэ «Здаровы розум французаў» (Le Bon sens du Français). Развод быў канчаткова прыняты заканадаўчым сходам 20 верасьня 1792 году. Яна таксама патрабавала скасаваць [[рэлігійны шлюб]] і замяніць яго грамадзянскай дамовай, падпісанай паміж партнэрамі па згодзе і, якая б прызнавала дзяцей, народжаных у межах сужыцьця.<ref>Olivier Blanc, «Celle qui voulut politiquer», Le Monde diplomatique, novembre 2008, https://www.monde-diplomatique.fr/2008/11/BLANC/16516</ref>.
== Цытаты ==
● Olivier Blanc, Olympes de Gouges, Paris, Éditions Syros, 1981.
● Olivier Blanc, « Olympe de Gouges : une femme de libertés » : coédition Syros et Alternatives, Paris, 1989.
● Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges : une humaniste à la fin du xviiie siècle, Cahors, éditions René Viénet, 2003 (ISBN 2849830003).
● Olivier Blanc, « Une humaniste au xviiie siècle : Olympe de Gouges », dans 1789-1799 : combats de femmes. Les révolutionnaires excluent les citoyennes, Évelyne Morin-Rotureau (dir), Paris, Éditions Autrement, 2003, p. 14-34.
● Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges : 1748-1793 des droits de la femme à la guillotine, Paris, Tallandier, 2014 (ISBN 9791021004290). 383-401 (DOI 10.1353/ecs.2001.0019).
● Marie-Paule Duhet, Les femmes et la Révolution 1789-1794, Paris, Gallimard, coll Archives, 1971.
● Michel Faucheux, Olympe de Gouges, Paris, Gallimard, 2018, (ISBN 978-2-07-269387-8)
● Léopold Lacour, Trois femmes de la Révolution : Olympe de Gouges, Théroigne de Méricourt, Rose Lacombe, Paris, Plon, Nourrit et Cie, 1900.
● Édouard Forestié, Recueil de l'Académie des sciences, belles-lettres et arts de Tarn-et-Garonne : Olympe de Gouges, t. XVI, Montauban, Imprimerie Forestié, 1900.
● Édouard Forestié, Recueil de l'Académie des sciences, belles-lettres et arts de Tarn-et-Garonne : Olympe de Gouges (suite et fin), t. XVII, Montauban, Imprimerie Forestié, 1901.
● Catherine Marand-Fouquet, La Femme au temps de la Révolution, Paris, Stock, 1989.
● Catherine Masson, « Olympe de Gouges, anti-esclavagiste et non-violente », Women in French Studies, vol. 10, 2002, p. 153-165.
● Sophie Mousset, Olympe de Gouges et les droits de la femme, Paris, Le Félin, 2003 (ISBN 2866454952).
● Annette Rosa, Citoyennes. Les femmes et la Révolution française, Paris, Messidor, 1988.
● Carol Lynn Sherman, Reading Olympe de Gouges, New York, Palgrave Macmillan, coll. « Palgrave Pivot », 2013, VI-116 p. (ISBN 978-1-137-34645-2.
● Jürgen Siess, « Un discours politique au féminin : le projet d’Olympe de Gouges », Mots : Les Langages du politique, ENS Éditions, no 78, juillet 2005.
● Anne Soprani, La Révolution et les femmes de 1789 à 1796 Paris, M Éditions, 1988.
● René Tarin, « L'Esclavage des noirs, ou la mauvaise conscience d'Olympe de Gouges », Dix-huitième Siècle, Paris, Presses universitaires de France, no 30, 1998.
== Крыніцы ==
<references />
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1748 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 7 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]]
[[Катэгорыя:Францускія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Францускія літаратаркі]]
[[Катэгорыя:Францускія драматургі]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Памерлі 3 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1793 годзе]]
|
