|
'''Дыярыюш''' (ад. лац. diarium дзённікдзёньнік) -— жанр гістарычна-дакументальнойдакумэнтальной прозы, у якім падзеі грамадскаграмадзка-палітычнага або прыватнага жыццяжыцьця пададзены ў форме храналагічнайхраналягічнай паслядоўнасціпасьлядоўнасьці ў форме датаваных запісаў праз суб'''’'''ектыўнае ўспрыняцце аўтара.
== Гісторыя ==
У ВКЛ дыярыюшы ствараліся з XVI ст. пераважна прадстаўнікамі шляхецкага саслоўя, якія адлюстроўвалі падзеі асабістага жыцця, а таксама важныя палітычныя падзеі. На станаўленне дыярыюша як жанру дакументальнай літаратуры ўплывалі летапісы і хронікі, у якіх у XVI ст. выявілася тэндэнцыя да "алітаратурвання" храналагічныххраналягічных запісаў, а таксама дзённікідзёньнікі соймаў і пасольстваў.У 2-й палове XVI ст. на зменузьмену традыцыйнаму летапісаннюлетапісаньню прыйшлі разнастайныя творц ў выглядзе аглядоў, хранографаў, мемурароў, сінопісоў, сямейных дзённікаўдзёньнікаў, у форме дыярыюшаў ствараліся дзелавыя і аўтабіаграфўчныя запісы, журналы падарожжаў і ваенных паходаў, мастацкія творы. Яны пісаліся па свежыхсьвежых слядахсьлядах падзей і вылучыліся павышанай увагай да асобы чалавека, яго запатрабаванняўзапатрабаваньняў, імкненняўімкненьняў і сацыяльнага быту. Першым у ВКЛ дыярыюшам аўтобіаграфічнага характару былі так званыя "Гістврычныя запіскі" новагародскагановагародзкага падсудка Ф.М. Еўлашоўскага ( канец XVI -— пач. XVII ст.)." Дыярыюш" Афанасія БерасцейскагаБерасьцейскага (Філіповіча) 1-й пал. XVII -— першы твор гісторіка-мемуарнага жанру на беларускай мове, які мае адпаведны загаловак. Перышымі мемуарнымі дыярыюшам на польскай мове ў ВКЛ былі дзённікідзёньнікі быцькі і сына С.І.Маскевіча і Б.К.Маскевіча. Дыярыюш С.Маскевіча -— першы твор, які вылучаецца высокім мастацкім майстерстваммайсцерствам. Дыярыюшы пакінулі Я.А.Храпавіцкі, Я.Цадроўскі, Ю.Будзіла, Я.К. Сапега, С.Я.Незабытоўскі, Я.У.Пачобут-Адляніцкі, П.К.Абуховіч (XVII ст.), Ф.Шырма (XVIII ст.) і іншыя. Штодзённыя запісы нясвіжскаганясьвіскага ардыната М.К. Радзівіла (Рыбанькі) займаюць 8 рукапісных тамоў (цалкам не выдадзены). Форму Дыярыюшаў маюць Барклабаўскі летапіс і запіскі Б.Радзівіла (" З дыярыюша горада Слуцка"). Шмат дзённікавыхдзёньнікавых запісаў і мемуараў пакінулі замежныя падарожнікі і паслы, якія праязджалі праз ВКЛ: У.Кокс, І.БернуліБэрнулі, Ж.Э.Жылібер, Г.Форстэр, Г.Гейкінг, П.Кампенгаўзен і іншыя. ЗЗь сярэдзіны XVIII ст. дыярыюшы ўсё больш выцяснялісявыцясьняліся ўспамінамі, заснаванымі на рэтраспектыўнайрэтраспэктыўнай рэляцыі ( успаміны М.МатушевічаМатушэвіча, С.Тучкова і іншых) У гэтай жанравай разнавіднасціразнавіднасьці вылучаліся ўспаміны-дзённікідзёньнікі, успаміны-раманы (С.Р.Пільштын), успаміны-аўтобіаграфіі ( кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі), успаміны-генеалогіігенеалёгіі (І.І.Ю.Храптовіч) і іншыя. ДзеянніДзеяньні расейскіх войск у перыядпэрыяд падзелаў Рэчы Паспалітай адлюстраваны ў дзённікахдзёньніках расейскіх генералаўгенэралаў П.М.Крачэтнікава (1767-68) і М.М.Крачэтнікава (1792), якія па змесцезьмесьце блізкія да афіцыйных журналаў баявых дзеяннеўдзеяньнеў. ДзённікДзёньнік капітана Маскоўскага грэнадзёрскагагрэнадэрскага палка Гразева паведамляе пра падзеі ў Вільні ў час паўстанняпаўстаньня 1794, а генералагенэрала А.І.Безбародкі -— пра знаходжаннезнаходжаньне караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага ў Гародні ў 1795-96.
== Літаратура ==
|
