Русіфікацыя Беларусі: розьніца паміж вэрсіямі

'''[[Русіфікацыя]] Беларусі''', дакладней<ref>[[Уладзімер Агіевіч (кандыдат філязофскіх навук)|Агіевіч У.]] Ідэалы і сімвалы беларускага шляху // Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню: Навук. збор. / Рэдкал.: Л. Уладыкоўская-Канаплянік (гал. рэд.) і інш. — Менск, 2000. — 224 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13). С. 72.</ref> '''маскаліза́цыя'''<ref>Касяк І. Канстанца // «З гісторыяй на „Вы“» (артыкулы, дакументы, успаміны). Выпуск трэці. — Менск: «Мастацкая літаратура», 1994.</ref><ref>[[Валеры Буйвал]], Інфармацыйная камісія [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]]. [http://www.bpfs.boom.ru/BAgliad/bAgliad0805.htm Прэс-рэліз за жнівень 2005 г.]</ref><ref>[[Лідзія Савік|Савік Л.]] Рыцарам Айчыны прысвячаецца… // [[Народная Воля]]. № 17—18, 3 лютага 2009. С. 6.</ref><ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [http://kamunikat.org/8309.html Суадносіны паміж мовай і нацыянальнай тоеснасьцю — 2], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё|Беларуская рэдакцыя Польскага радыё]], 13 траўня 2009 г.</ref> або '''расеіза́цыя'''<ref>[[Юры Пацюпа|Пацюпа Ю.]] [http://arche.bymedia.net/2003-6/paciu603.html Занядбаная старонка правапісу: прапановы пісаньня прыназоўніка у/ў перад словамі, што пачынаюцца з галоснай] // [[Arche]]. № 6 (29), 2003.</ref><ref>Бекус Н. [http://arche.bymedia.net/2004-2/bekus204.htm Тэрапія альтэрнатывай, або Беларусь, уяўленая інакш] // [[Arche]]. № 2 (31), 2004.</ref><ref>Клімчук Ф. [http://mowaznaustwa.ru/2009/02/26/fdklimchuk-staradaўnyaya-pismennasc-i-paleskiya-gavorki/ Старадаўняя пісьменнасць і палескія гаворкі] // Беларуская лінгвістыка. Вып. 50., 2001. С. 19—24.</ref> — мэтанакіраваная палітыка сьвядомага адрыву [[беларусы|беларускага народу]] ад гістарычных традыцыяў, роднай культуры і [[родная мова|мовы]] і насаджэньня [[Расейская мова|расейскай мовы]] і культуры<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Русіфікацыя // {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 630.</ref>. У шырокім кантэксьце — комплексны працэс агрэсіўнага паглынаньня беларускага [[этнас]]у [[Расейцы|расейскім]]. Палітыка русіфікацыі Беларусі ажыцьцяўлялася ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[СССР]], з 1994 году — Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]<ref name = "disaster">[https://novychas.by/hramadstva/nacyjanalnaja-katastrofa-na-tle-mjakkaj-belarusiza Нацыянальная катастрофа на тле мяккай беларусізацыі], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 27 жніўня 2019 г.</ref><ref name = "Smok">''[https://belarusdigest.com/story/author/vadzim-smok/ Vadzim Smok]''. [https://belarusdigest.com/papers/belarusianidentity.pdf Belarusian Identity: the Impact of Lukashenka’s Rule], Analytical Paper. Ostrogorski Centre, BelarusDigest, 9 December 2013.</ref><ref name = "crisis">[https://www.opendemocracy.net/en/odr/belarus-has-identity-crisis/ Belarus has an identity crisis], OpenDemocracy, 14 May 2015.</ref><ref name = "main">[http://novychas.by/hramadstva/halounaja-bjada-belarusau-u-belarusi-mova Галоўная бяда беларусаў у Беларусі — мова], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 13 жніўня 2016 г.</ref><ref name = "russificator">[https://nn.by/?c=ar&i=100322 Аляксандар Русіфікатар] // [[Наша Ніва]], 29 ліпеня 2005 г.</ref>.

Па здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] працэс маскалізацыірусіфікацыі ўзначаліў генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў|М. Мураўёў]], названы сучасьнікамі Вешальнікам і Людаедам<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 257.</ref>. Асаблівую ўвагу начальнік «Паўночна-заходняга краю» надаваў маскалізацыірусіфікацыі адукацыі, шырока вядомым зьяўляецца ягоны дэвіз<ref>[https://www.svaboda.org/a/28134928.html У менскім праваслаўным храме маліліся за Мураўёва-вешальніка — упершыню за сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2016 г.</ref>:

Істотнымі фактарамі маскалізацыірусіфікацыі ў «Паўночна-заходнім краі» зьяўляліся падвышаныя (параўнальна з мэтраполіяй) аклады і разнастайныя прывілеі для чыноўнікаў-выхадцаў з цэнтральнай Расеі, а таксама расейскае войска, шматлікія гарнізоны якога бесьперапынна разьмяшчаліся ў беларускіх местах і мястэчках<ref name="150pyt"/>.

Зьнішчэньне ўніяцтва падзяліла беларускі народ на праваслаўных і рыма-каталікоў, што стала адной з галоўных прычынаў слабой нацыянальнай згуртаванасьці беларусаў<ref name="150pyt"/>. Тым часам [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшаму ўрадаваму сыноду]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскаму патрыярхату]]) даручылі галоўную ролю ў маскалізацыірусіфікацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў. У 1840 годзе выйшла забарона прамаўляць па-беларуску царкоўныя казаньні. Япіскапы патрабавалі ад сьвятароў ды іхных жонак карыстацца расейскай мовай і ў прыватным жыцьці, каб даць прыклад парафіянам. Вядома, што за заслугі ў здушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] Сямашка прадставіў да ўзнагароджаньня мэдалём 496 духоўных асобаў свае япархіі<ref name="dvbh"/>. Па здушэньні паўстаньня, паводле афіцыйных рапартаў, беларускія сяляне часам цэлымі вёскамі адмаўляліся наведваць цэрквы Маскоўскага патрыярхату<ref>Кароль М. Канфесійная «ўнутраная эміграцыя» сялянства Мінскай губерні як рэакцыя на палітыку русіфікацыі ў апошняй трэці ХІХ ст. // Архіварыус: Зборнік навуковых паведамленняў і артыкулаў. Вып. 14. — {{Менск (Мінск)}}: НГАБ, 2016. С. 264.</ref>. У адказ на падобны супраціў расейскія ўлады практыкавалі штрафы, увязьненьне ў расейскіх манастырах, высылку ў аддаленыя рэгіёны Расеі, прымусовае адабраньне дзяцей зь перадаваньнем іх на выхаваньне ў сем’і вернікаў Маскоўскага патрыярхату<ref>Кароль М. Рэакцыя ўлады на супраціўленне пераводу з каталіцызму ў праваслаўе ў беларускіх губернях у другой палове XIX ст. // XI Машеровские чтения: материалы международной научно-практической конференции студентов, магистрантов, аспирантов и молодых ученых, Витебск, 18 октября 2017 г. — Витебск: ВГУ имени П. М. Машерова, 2017. С. 138.</ref>.

Палітыка маскалізацыірусіфікацыі таксама выявілася ў разбурэньні мясцовага калярыту старых мескіх цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага. У час непазьбежнай мадэрнізацыі местаў зьнішчаліся ратушы (у 1857 годзе на загад расейскага цара зруйнавалі [[Менская ратуша|Менскую ратушу]]), руйнаваліся альбо перабудоўваліся да непазнавальнасьці старажытныя цэрквы і касьцёлы, зьмяняліся функцыі старых ансамбляў (комплексы езуіцкіх калегіюмаў у [[Ворша|Воршы]] і [[Горадня|Горадні]] ператварылі ў вязьніцы). З мэтай стварэньня магутнай фартэцыі на заходніх рубяжах Расейскай імпэрыі ў 1830-я гады поўнасьцю зьнішчылі сярэднявечнае [[Берасьце]], багатае архітэктурнымі каштоўнасьцямі (старажытны замак, 10 цэркваў і касьцёлаў, мураваны Рынак з ратушай, палацам князя Чартарыйскага і іншымі будынкамі). Такім чынам закладваліся асноўныя прынцыпы каляніяльнай архітэктурнай практыкі ў Беларусі: гвалтоўная зьмена функцыяў старых ансамбляў, брутальнае разбурэньне важных у духоўным і гістарычным сэнсах аб’ектаў, наўмыснае стварэньне эстэтычнага канфлікту праз радыкальную стылістычную зьмену альбо пабудову чужародных і несумаштабных аб’ектаў у традыцыйным высокамастацкім асяродзьдзі<ref>[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] Два стагоддзі руйнавання Горадні // Горад святога Губерта. Краязнаўчы альманах. Выпуск трэці. — Варшава, 2007</ref>.

З 2010-х гадоў антырэстаўрацыйная актыўнасьць Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату набыла беспрэцэдэнтныя маштабы<ref>[[Глеб Лабадзенка]]. [http://labadzenka.by/?p=28149#disqus_thread Хроніка знішчэння беларускай архітэктуры Рускай Праваслаўнай Царквой], 20 жніўня 2015.</ref>, параўнальныя зь дзейнасьцю [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёўва-вешальніка]] ў справе маскалізацыірасеізацыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У выніку праведзеных рэканструкцыяў аўтэнтычны выгляд страцілі цэрквы ў [[Амсьціслаў|Амсьціславе]], [[Безьдзеж]]ы, [[Валавель|Валавелі]], [[Велямічы|Велямічах]], [[Войская|Войскай]], [[Гошчава|Гошчаве]], [[Дамашаны|Дамашанах]], [[Малыя Ляды|Малых Лядах]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Новы Сьвержань|Новым Сьвержані]], [[Опаль|Опалі]], [[Пацавічы|Пацавічах]], [[Покры|Покрах]], [[Слуцак|Слуцку]], [[Талачын]]е, [[Трабы|Трабах]], [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцах]], [[Чашнікі|Чашніках]], [[Шумакі|Шумаках]], манастыр у [[Горадня|Горадні]], манастырская брама ў [[Магілёў|Магілёве]], колішнія касьцёлы ў [[Астроўна|Астроўне]], [[Клецак|Клецку]], [[Малыя Шчытнікі|Малых Шчытніках]], [[Сёмкаў Гарадок|Сёмкавым Гарадку]] і [[Слонім]]е. Нягледзячы на звароты ў праваахоўныя органы, усе памянёныя выпадкі засталіся беспакараннымі<ref>[https://www.svaboda.org/a/petycyja-suprac-cybulinau/29203875.html Супраць «маскоўскіх цыбулін» на беларускіх цэрквах пачалі зьбіраць подпісы], [[Радыё Свабода]], 2 траўня 2018 г.</ref>.

23 чэрвеня 2017 году на [[Дом Абрампольскага|Доме Абрампольскага]], што выходзіць фасадам на [[Пляц Незалежнасьці (Менск)|пляц Незалежнасьці]], зьявілася памятная шыльда. Яна сьведчыць, што ў гэтым доме ў 1922 годзе знаходзіўся Аддзел аховы рэвалюцыйнай законнасьці народнага камісарыяту юстыцыі БССР ([[ОГПУ]], папярэднік [[НКВД]]). Адначасна з гэтым улады праігнаравалі той факт, што ў гэтым доме жыла беларуская мэцэнатка [[Магдалена Радзівіл]], якая фінансава дапамагала выдаваць першыя кнігі [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]], [[Максім Гарэцкі|Максіма Гарэцкага]] і адкрывала беларускія школы. Памятная шыльда, прысьвечаная Магдалене Радзівіл, на доме адсутнічае. Акурат па тым, як у Доме Абрампольскага разьмясьцілі першую ў БССР пракурорскую ўстанову, у краіне пачалася першая хваля рэпрэсіяў. Паводле клясыфікацыі гісторыка [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімера Адамушкі]], прыведзенай у кнізе «Палітычныя рэпрэсіі 20-50-х гадоў у Беларусі», яна працягвалася з 1923 да 1928 году. У тагачаснай Беларусі, тэрыторыя якой на 1923 год была меншай за сучасную ў чатыры разы, а на 1928 год — амаль удвая, арыштавалі прыкладна столькі ж людзей, колькі і ўва ўсёй Расеі. Згодна з падлікамі гісторыкаў, маштабы рэпрэсіяў у Беларусі ў першай палове 1920-х гадоў значна перавышалі тыя, якія адбываліся на іншых тэрыторыях СССР. У сярэднім жыхар Беларусі меў у 20 разоў больш шанцаў быць рэпрэсаваным, чым жыхар [[РСФСР]]. Першымі пракурорамі БССР, якія ня толькі працавалі ў Доме Абрампольскага, але і жылі там, былі Адольф Гентнер (займаў пасаду ў 1925—1928 гадох), Маісей Сегаль (1925—1928), Максім Ляўкоў (1929—1931). Усе яны пазьней таксама сталі ахвярамі рэпрэсіяў. Усталяваньне шыльдаў карнаму акупацыйнаму органу сьведчыць пра працяг маскалізацыірасеізацыі Беларусі і навязваньне беларусам расейскацэнтрычнага сьветапогляду<ref>[https://www.svaboda.org/a/na-dom-dzie-zyla-mahdaliena-radzivil-paviesili-syldu-pra-supracounikau-ohpu/28575404.html На дом, дзе жыла Магдалена Радзівіл, павесілі шыльду пра супрацоўнікаў ОГПУ], [[Радыё Свабода]], 23 чэрвень 2017 г.</ref>.