Бразылія: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Jarash (гутаркі | унёсак)
абнаўленьне зьвестак
Радок 11:
НайбуйнейшыГорад = [[Сан-Паўлу]] |
ТыпУраду = [[Фэдэратыўная рэспубліка]]|
ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Бразыліі|в. а. прэзыдэнтаПрэзыдэнт]] |
ІмёныКіраўнікоў = [[МішэлЖаір ТэмэрБалсанару]]|
Плошча = 8 515 767|
МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 5-е |
АдсотакВады = 0,65 |
ГодАцэнкіНасельніцтва = 20122016 |
МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 5-е |
Насельніцтва = 193205 946722 886000 |
ШчыльнасьцьНасельніцтва = 2224,2 |
ГодАцэнкіСУП = 2011 |
МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 7-е |
Радок 44:
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Бразыліі}}
=== Дакаляніяльны час ===
Землі сучаснай Бразыліі былі заселеныя першымі людзьмі ня менш як за 10 тысячаў гадоў да адкрыцьця краіны [[Эўрапейцы|эўрапейцамі]].
 
=== Партугальская калянізацыя ===
У 1500 годзе партугалец [[ПэдруПэдра АлварышАльварэс Кабрал]], зьбіўшыся з курсу на шляху ў [[Індыя|Індыю]], прыстаў каля сучаснага Порта Шэгура. Было вырашана назваць тыя землі «Зямля сьвятога крыжа» ({{мова-pt|Terra da Santa Cruz|скарочана}}), але назва ня ўтрымалася. Упершыню афіцыйна назва Бразылія была ўжытая ў 1505 годзе. У 1533 годзе калёнія была падзеленая на 15 [[капітанства]]ў ({{мова-pt|capitanias|скарочана}}) на чале якіх стаяў [[губэрнатар]] ({{мова-pt|capitães|скарочана}}). Тым ня менш, такая страктура спрыяла тэндэцыям да дэцэнтралізацыі і неарганізаванасьці, таму ў 1549 годзе партугальскі кароль [[Жуан III]] зьмяніў адміністрацыйна-тэрытарыяльны кантроль, усталяваўшы адзінае генэрал-губэрнатарства Бразылія, то бок адзінай і цэнтралізаванай партугальскай калёніяй у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]]. На працягу першых двух стагодзьдзяў калянізацыі карэнныя народы і эўрапейскія калянізатары жылі ў пэрманэнтным стане вайны, ствараючы зьвязы, каб атрымаць нейкія перавагі ў дачыненьні адзін аднаго<ref>Meuwese, Mark. ''«Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674»''. Koninklijke Brill NV. 2012. {{ISBN|9789004210837}}</ref><ref>{{Кніга|аўтар=Metcalf, Alida C. [|спасылка=https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 ''«|загаловак=Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600»'']. |выдавецтва=University of Texas Press |год=2005. С. |pages=70}}</ref>. У 1549 годзе было забаронена эксплюатаваць [[індзейцы|індзейцаў]], якія прынялі [[хрысьціянства]] ў якасьці [[Рабства|нявольнікаў]], у тым самым годзе былі прывезеныя першыя нявольнікі з [[Афрыка|Афрыкі]]. Да сярэдзіны XVI стагодзьдзя трысьняговы [[цукар]] стаў найбольш важным экспартным таварам Бразыліі, што павялічыла попыт на рабоў, якія масава набываліся з рынкаў нявольнікаў у Афрыцы на поўдзень ад Сахары<ref>{{Кніга|аўтар=Richard Middleton, Anne Lombard. [|спасылка=https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 ''«|загаловак=Colonial America: A History to 1763»'']. |выдавецтва=Wiley-Blackwell Publishing |выданьне=1st edition |год=1992. {{ISBN|isbn=978-1-4443-9628-7}}</ref>, а таксама з партугальскіх калёніяў у Афрыцы, якія сёньня складаюць тэрыторыю [[Ангола|Анголы]] і [[Мазамбік]]у.
 
=== Незалежная імпэрыя ===
[[Файл:Pedro Américo - D. Pedro II na abertura da Assembléia Geral.jpg|міні|зьлева|[[Пэдру II (імпэратар Бразыліі)|Пэдру II]] зьяўляўся імпэратарам Бразыліі з 1831 па 1889 гады.]]
Напачатку XIX стагодзьдзя напружанасьць паміж партугальцамі і [[Бразыльцы|бразыльцамі]] павялічылася. [[7 верасьня]] [[1822]] году прынц [[Пэдру I (імпэратар Бразыліі)|Пэдру I]] абвесьціў незалежнасьць краіны ад Партугаліі. Празь месяц ён быў абвешчаны першым імпэратарам Бразыліі пад імём Пэдру I, у выніку чаго паўстала [[Бразыльская імпэрыя]]. Хутка за гэтым рушыла [[вайна за незалежнасьць Бразыліі<ref>{{Кніга|Бразыльская вайна за незалежнасьць]]аўтар=Vianna, якая распаўсюдзілася на паўночныя, паўночна-ўсходнія рэгіёны і правінцыю [[Сысплатына]]Hélio.|загаловак=História Апошніяdo партугальскіяBrasil: жаўнерыperíodo капітулявалі 8 сакавіка 1824 годуcolonial, аmonarquia 29e жніўняrepública|выданьне=15th 1825ed|месца=São году Партугалія афіцыйна прызнала незалежнасьць новай краіныPaulo|выдавецтва=Melhoramentos|год=1994|pages=418}}</ref>.
 
Хутка за гэтым пачалася Бразыльская вайна за незалежнасьць, якая распаўсюдзілася на паўночныя, паўночна-ўсходнія рэгіёны і правінцыю Сысплатына<ref>{{Кніга|аўтар=Diégues, Fernando.|загаловак=A revolução brasílica|месца=Rio de Janeiro|выдавецтва=Objetiva|год=2004|pages=168, 164, 178}}</ref>. Апошнія партугальскія жаўнеры капітулявалі 8 сакавіка 1824 году, а [[29 жніўня]] [[1825]] году Партугалія афіцыйна прызнала незалежнасьць новай краіны.
7 красавіка 1831 году праз пэрыяд адміністрацыйнага хаасу і палітычнага іншадумства як то зь лібэральных і кансэрватыўных бакоў палітычнай эліты, а таксама спробы рэспубліканскага пераўладкаваньня, Пэдру зьбег у [[Партугалія|Партугалію]], адракаючыся ад бразыльскага стальцу на карысьць свайго пяцігадовага сына і спадчыньніка [[Пэдру II (імпэратар Бразыліі)|Пэдру II]].
 
7 красавіка 1831 году праз пэрыяд адміністрацыйнага хаасухаосу і палітычнага іншадумства як то зь лібэральных і кансэрватыўных бакоў палітычнай эліты, а таксама спробы рэспубліканскага пераўладкаваньня, Пэдру зьбег у [[Партугалія|Партугалію]], адракаючыся ад бразыльскага стальцу на карысьць свайго пяцігадовага сына і спадчыньніка [[Пэдру II (імпэратар Бразыліі)|Пэдру II]].
Паколькі новы імпэратар праз свой узрост ня быў здольны кіраваць дзяржавай, улада адыйшла да Нацыянальнага сходу. У адсутнасьці харызматычнай постаці, на працягу гэтага пэрыяду меў месцаў шэраг бунтаў і паўстаньняў меў месца, як то бунты ў правінцыі [[Пара (штат)|Гран-Пара]], [[Мараньян (штат)|Мараньян]], [[Баія]] і горадзе [[Салвадор]], а таксама [[вайна Фарапус]] у [[Рыё-Грандзі-ду-Сул]], якую падтрымаў [[Джузэпэ Гарыбальдзі]]. Паўстанцы прадстаўлялі нездаволенасьць правінцыяў цэнтральнай уладай, у спалучэньні з сацыяльнай напружанасьцю, рабаўладаньнем і імкненьнем да стварэньня нацыянальнай дзяржавы. Гэты пэрыяд унутранай палітычнай і сацыяльнай нестабільнасьці, які ўключаў [[паўстаньне Праейра]] ў правінцыі [[Пэрнамбуку]], быў пераадолены толькі ў канцы 1840-х гадох пасьля заканчэньня рэгентства і каранацыі Пэдру II.
 
Паколькі новы імпэратар праз свой узрост ня быў здольны кіраваць дзяржавай, улада адыйшла да Нацыянальнага сходу. У адсутнасьціБез харызматычнай постаці, на працягу гэтага пэрыяду меў месцаўмесца шэраг бунтаў і паўстаньняў меў месца, як то бунты ў правінцыі [[Пара (штат)|Гран-Пара]], [[Мараньян (штат)|Мараньян]], [[Баія]] і горадзе [[Салвадор]], а таксама [[вайна Фарапус]] у [[Рыё-Грандзі-ду-Сул]], якую падтрымаў [[Джузэпэ Гарыбальдзі]]. Паўстанцы прадстаўлялі нездаволенасьцьнезадаволенасьць правінцыяў цэнтральнай уладай, у спалучэньні з сацыяльнай напружанасьцю, рабаўладаньнем і імкненьнем да стварэньня нацыянальнай дзяржавы. Гэты пэрыяд унутранай палітычнай і сацыяльнай нестабільнасьці, які ўключаў [[паўстаньне Праейра]] ў правінцыі [[Пэрнамбуку]], быў пераадолены толькі ў канцы 1840-х гадохгадоў пасьля заканчэньня рэгентства і каранацыі Пэдру II.
Далейшая ўнутрыпалітычная дыскусія была сканцэнтраваная на праблеме [[рабства]]. Трансатлянтычны гандаль рабамі быў забаронены ў 1850 годзе<ref>Bethell, Leslie. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC ''«The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade»'']. Cambridge University Press 1970. Cambridge Latin American Studides.</ref>, паводле [[Абэрдынскі акт|Абэрдынскага акту]] брытанцы атрымалі правы затрымліваць і правяраць любы бразыльскі карабель пры падазрэньні ў перавозцы рабоў, то бок інстытут гандлю рабамі ў краіне быў афіцыйна забаронены<ref>Scott, Rebecca and others, ''«The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil»'', Duke University Press 1988. — {{ISBN|0822308886}}.</ref>. Замежныя справы імпэрыі былі ў асноўным сканцэнтраваны на стасунках з краінамі-суседзямі. Пасьля далёкай [[Аргентына-бразыльская вайна|Аргентына-бразыльскай вайны]], у выніку якой [[Уругвай]] здабыў незалежнасьць<ref>Levine, Robert M. [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 ''«The history of Brazil»'']. Greenwood Publishing Group, Inc. 1999. — С. 62.</ref>, Бразылія атрымала перамогу ў трох міжнародных канфліктах падчас 58-гадовага кіраваньня Пэдру II, то бок у [[Плятынская вайна|Плятынскай]], [[Уругвайская вайна|Уругвайскай]] і спусташальнай [[Парагвайская вайна|Парагвайскай вайне]].
 
Далейшая ўнутрыпалітычная дыскусія была сканцэнтраваная на праблеме [[рабства]]. Трансатлянтычны гандаль рабамі быў забаронены ў 1850 годзе<ref>{{Кніга|аўтар=Bethell, Leslie. [|спасылка=https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC ''«|загаловак=The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade»'']. |выдавецтва=Cambridge University Press |год=1970. |сэрыя=Cambridge Latin American Studides.Studies}}</ref>, паводле [[Абэрдынскі акт|Абэрдынскага акту]] брытанцы атрымалі правы затрымліваць і правяраць любы бразыльскі карабель пры падазрэньні ў перавозцы рабоў, то бок інстытут гандлю рабамі ў краіне быў афіцыйна забаронены<ref>{{Кніга|аўтар=Scott, Rebecca and others, ''«|загаловак=The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil»'', |выдавецтва=Duke University Press |год=1988. — {{ISBN|isbn=0822308886}}.</ref>. Замежныя справы імпэрыі былі ў асноўным сканцэнтраваны на стасунках з краінамі-суседзямі. Пасьля далёкай [[Аргентына-бразыльская вайна|Аргентына-бразыльскай вайны]], у выніку якой [[Уругвай]] здабыў незалежнасьць<ref>Levine, Robert M. [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 ''«The history of Brazil»'']. Greenwood Publishing Group, Inc. 1999. — С. 62.</ref>, Бразылія атрымала перамогу ў трох міжнародных канфліктах падчас 58-гадовага кіраваньня Пэдру II, то бок у [[Плятынская вайна|Плятынскай]], [[Уругвайская вайна|Уругвайскай]] і спусташальнай [[Парагвайская вайна|Парагвайскай вайне]].
Не зважваючы на тое, што ў большасьці бразыльцаў не было жаданьня зьмяняць форму кіраваньня краіны, 15 лістапада 1889 году, дзякуючы намаганьням вайсковым афіцэрам, пры падтрымцы землеўладальнікаў і фінансавых элітаў, манархія была зрынута ў выніку вайсковага перавароту<ref>Smallman, Shawn C. (2002). ''«The Overthrow of the Empire»''. Fear in Memory in the Brazilian Army and Society. University of North Carolina Press. — С. 16–18. — {{ISBN|978-0-8078-5359-7}}.</ref>. Сёньня 15 лістапада адзначаецца ў Бразыліі як Дзень Рэспублікі, то бок нацыянальнае сьвята<ref>[https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/ «Brazil's Proclamation of the Republic through the press»]. The Brazilian Report.</ref>.
 
Не зважваючы на тое, што ў большасьці бразыльцаў не было жаданьня зьмяняць форму кіраваньня краіны, 15 лістапада 1889 году, дзякуючы намаганьням вайсковымвайсковых афіцэрамафіцэраў, пры падтрымцы землеўладальнікаў і фінансавых элітаў, манархія была зрынута ў выніку вайсковага перавароту<ref>Smallman, Shawn C. (2002). ''«The Overthrow of the Empire»''. Fear in Memory in the Brazilian Army and Society. University of North Carolina Press. — С. 16–18. — {{ISBN|978-0-8078-5359-7}}.</ref>. Сёньня 15 лістапада адзначаецца ў Бразыліі як Дзень Рэспублікі, то бок нацыянальнае сьвята<ref>[https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/ «Brazil's Proclamation of the Republic through the press»]. The Brazilian Report.</ref>.
 
=== Раньняя рэспубліка ===
Раньні рэспубліканскі ўрад па сутнасьці быў вайсковай дыктатурай, то бок вайскоўцы дамінавалі ў дзяржаўных справах як у [[Рыю-дэ-Жанэйру (штат)|Рыю-дэ-Жанэйру]], гэтак і ў іншых штатах. Свабода прэсы зьнікла, а выбары знаходзіліся пад кантролем тых, хто трымаў уладу ў сваіх руках. Толькі ў 1894 годзе пасьля сэрыі сур’ёзных крызісаў у эканоміцы і ваеннай справе цывільныя асобы прыйшлі да ўлады і заставалася там да кастрычніка 1930 году<ref>{{Кніга|аўтар=Triner, Gail D. ''«|загаловак=Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930»''. |выдавецтва=Palgrave |год=2000. — С. |pages=69—74. {{ISBN|isbn=0-312-23399-X}}</ref><ref>{{Кніга|аўтар=Needell, Jeffrey D. ''«|загаловак=A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro»''. |выдавецтва=Cambridge University Press |год=2010. С. |pages=10—12.}}</ref>.
 
=== Сучаснасьць ===
[[Файл:0741 NOV B 05 Esplanada dos Ministerios Brasilia DF 03 09 1959.jpg|міні|зьлева|Будаўніцтва новае сталіцы краіны гораду [[Бразылія (горад)|Бразылія]] ў 1959 годзе]]
Пасьля самагубства аўтарытарнага прэзыдэнта краіны [[ЖэтуліюЖэтуліё Варгас]]а, новым кіраўніком дзяржавы ў 1956 годзе быў абраны [[Жусэліну Кубічак]], які ўзяў на ўзраеньнеўзбраеньне прымірэнчую пазыцыю ў адносінах да палітычнай апазыцыі, што дазволіла яму кіраваць без сур’ёзных крызісаў. Эканоміка і прамысловы сэктар Бразыліі на гэтым тле палітычнай стабільнасьці вырасвыраслі, але галоўным ягоным дасягненьнем было будаўніцтва новай сталіцы [[Бразылія (горад)|Бразылія]], якое было скончана ў 1960 годзе.
 
Пераемнік Кубічака, [[Жанію Кўадрус]], сышоў у адстаўку ў 1961 годзе менш чым праз год пасьля ўступленьня на пасаду. Ягоны віцэ-прэзыдэнт, [[Жуан Гуларт]], заняў прэзыдэнцкую пасаду, аднак быў скінуты ў красавіку 1964 году ў выніку [[вайсковы пераварот у Бразыліі (1964)|вайсковага перавароту]], які прывёў да ўлады вайсковае кіраўніцтва.
 
Новы рэжым павінен быў стаць часовым да абраньня цывільнай улады, але паступова захапіў усю ўладу ў краіне. Прыгнёт і палітычны перасьлед адбываўся ня толькі да партызанаў, што выступілі супраць [[Хунта|хунты]], але і закрануў інстытуцыйных праціўнікаў, мастакоў, журналістаў і іншых прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасьці<ref>{{Кніга|аўтар=Richard Young, Odile Cisneros. [|спасылка=https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 ''«|загаловак=Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater»'']. |выдавецтва=Scare Crow Press |год=2011. — С. |pages=224.}}</ref>, унутры і па-за межамі краіны, праз сумнавядомую [[апэрацыя «Кондар»|апэрацыю «Кондар»]]<ref>{{Кніга|аўтар=Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres. [|спасылка=https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 ''«|загаловак=The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary»'']. |выдавецтва=Oxford University Press |год=2011. {{ISBN|isbn=9780199588787}}</ref>. Нягледзячы на сваю жорсткасьць, якая ўласьцівая і іншым аўтарытарным рэжымам, праз эканамічны бум, вядомы як «эканамічны цуд», рэжым дасягнуў піка папулярнасьці ў пачатку 1970-х гадох.
 
Не зважаючы на паразу левых партызанаў у барацьбе супраць дыктатарскай улады, якая працягвала рэпрэсіі, але празь няздольнасьць супрацьстаяць пэрыяду эканамічных крызаў і народнага ціску, аслабленьне аўтарытарызму сталася перазьбежным, што вымусіла генэрала [[Эрнэсту Гейзэл]]аГейзэла пачаць рух на палітычную [[Лібэралізацыя|лібэралізацыю]]. У 1979 годзе генэрал і прэзыдэнт Бразыліі [[Жуан Фігейрэду]] спрыяў прасоўваньню закону аб амністыі і Бразылія пачала павольнае вяртаньне да дэмакратыі, якое было завершана на працягу 1980-х гадохгадоў.
 
== Палітыка ==
 
=== Палітычная сыстэма ===
[[Файл:Palácio do Planalto GGFD8938.jpg|міні|[[Палац ду Планалту]] зьяўляецца афіцыйнай працоўнай рэзыдэнцыяй прэзыдэнта]]
Бразылія зьяўляецца дэмакратычнай [[Фэдэрацыя|фэдэратыўнай]] рэспублікай з [[прэзыдэнцкая рэспубліка|прэзыдэнцкай сыстэмай]] кіраваньня<ref name="planalto">[{{Спасылка|url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm «|загаловак=Brazilian Federal Constitution»]. |выдавец=Presidency of the Republic.|дата публікацыі=1988|копія=http://web.archive.org/web/20021017214326/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm|дата копіі=17 красавіка 2002|мова=pt}}</ref>. Прэзыдэнт зьяўляецца кіраўніком дзяржавы і абіраецца тэрмінам на чатыры гады<ref name="planalto"/>, з магчымасьцю перавыбраньня на другі тэрмін запар. Цяперашнім прэзыдэнтам зьяўляецца [[Мішэл Тэмэр]], які замяніў [[Дылма Русэф|Дылму Русэф]] пасьля ейнага імпічмэнту[[імпічмэнт]]у<ref>[{{Спасылка|url=http://www.cnn.com/2016/08/31/americas/brazil-rousseff-impeachment-vote/index.html «|загаловак=Brazil's Senate ousts Rousseff in impeachment vote»]. |выдавец=CNN.|дата публікацыі=1 верасьня 2016}}</ref>. Тэмэр заняў гэтую пасаду як віцэ-прэзыдэнт, а ўжо з 1 студзеня 2019 году пачадупасаду зоймезаняў [[Жаір Балсанару]], які быў абраны кіраўніком краіны на чарговых прэзыдэнцкіх выбарах. Прэзыдэнт прызначае міністраў дзяржавы, якія аказваюць дапамогу ў кіраваньні дзяржавай<ref name="planalto"/>. [[Нацыянальны кангрэс Бразыліі|Парлямэнт Бразыліі]] зьяўляецца дзьвюхпалатным і падзяляецца на фэдэральны сэнат (81 месца) і [[Палата дэпутатаў Бразыліі|палату дэпутатаў]] (513 месцаў). Паводле [[Індэкс дэмакратыі|індэксу дэмакратыі]] на 2010 год Бразылія належыць да дэмакратычных краінаў сьвету<ref>[http://graphics.eiu.com/PDF/Democracy_Index_2010_web.pdf «Democracy Index 2010»]. eiu.com.</ref>.
 
Усе чальцы выканаўчай і заканадаўчай галінаў улады абіраюцца непасрэдна<ref name="brasembottawa">[{{Спасылка|url=http://www.brasembottawa.org/en/brazil_in_brief/political_institution.html|копія=https://web.archive.org/web/20110725100724/http://www.brasembottawa.org/en/brazil_in_brief/political_institution.html «|загаловак=Political Institutions – The Executive»]. |выдавец=Embassy of Brazil.|дата публікацыі=2011.|мова=en|дата копіі=25 ліпеня 2011}}</ref>. Судзьдзі і іншыя судовыя чыноўнікі прызначаюцца толькі пасьля праходжаньня ўступных экзамэнаў<ref name="brasembottawa"/>. Большую частку сваёй гісторыі Бразыліяў Бразыліі ўсталяванаўсталяваная шматпартыйная сыстэма і прапарцыйнае прадстаўніцтва. Галасаваньне зьяўляецца абавязковым для пісьменных людзей паміж 18 і 70 гадамі, і неабавязковым для непісьменных і тых, чый узрост вар’іруецца ад 16 да 18 гадоў або большы за 70 год<ref name="planalto"/>.
 
Самымі папулярнымі палітычнымі партыямі зьяўляюцца [[Партыя працоўных (Бразылія)|партыя працоўных]], [[Бразыльская сацыял-дэмакратычная партыя]], [[Партыя бразыльскага дэмакратычнага руху|Бразыльскі дэмакратычны рух]] і [[Дэмакраты (партыя Бразыліі)|партыя дэмакратаў]]. Усяго ў кангрэсе прадстаўлена пятнаццаць палітычных партыяў. Амаль усе ўрадавыя і адміністрацыйныя функцыі ажыцьцяўляюцца ворганамі і ўстановамі, якія ўваходзяць у склад выканаўчай улады.
 
=== Замежная палітыка ===
Традыцыйна Бразылія была лідэрам у лацінаамэрыканскай супольнасьці й мела вельмі паважную ролю ў сыстэме калектыўнай бясьпекі, а таксама эканамічнай каапэрацыі [[Паўднёвае паўшар’е|паўднёвага паўшар’я]]. Цяпер Бразылія зьяўляецца сябрам [[Міжамэрыканская дамова ўзаемнай дапамогі|Міжамэрыканскай дамовы ўзаемнай дапамогі]], а таксама сябрам [[Арганізацыя амэрыканскіх дзяржаў|Арганізацыі амэрыканскіх дзяржаў]]. Ня так даўно Бразылія пачала надаваць высокі прыярытэт дачыненьням са сваімі паўднёва-амэрыканскімі суседзямі й увайшла ў [[Амазонскі пакт]], [[АсацыяцыяАсацыяцыю лацінаамэрыканскай інтэграцыі|Асацыацыю лацінаамэрыканскай інтэграцыі]] і [[Мэркасур]]. Разам з [[Аргентына]]й, [[Чылі]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], Бразылія адзін з гарантаў пэруанска-эквадорскага мірнага працэсу, а таксама Бразылія пасылала сваіх жаўнераў у складзе войскаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], каб забясьпечыць спакой у [[Бэльгійскае Конга|Бэльгійскім Конга]], на [[Кіпр]]ы, [[Мазамбік]]у, [[Ангола|Анголе]], [[Усходні Тымор|Усходнім Тыморы]]. У 2004—2005 гадох уваходзіла ў склад [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Зараз прэтэндуе на ўваход на пастаяннай аснове разам зь [[Індыя]]й, [[Нямеччына]]й, [[Японія]]й, [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]].
 
Адкрытым пытаньнем бразыльскай замежнай палітыкі ёсьць некалькі неўрэгуляваных памежных справаў з [[Уругвай|Уругваем]].
 
=== Узброеныя сілы ===
Бразылія мае найбольшыя ў [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]] ўзброеныя сілы, якія з 1999 году падзяляюцца на тры роды войскаў. Поўная колькасьць войскаў складае 317 тыс. чалавек. У войска прызываюцца мужчыны ва ўзросьце 19 гадоў. Фінансаваньне дастаткова нізкае — толькі $9,9 млрд (1,15% СУП) у 20052019 годзе<ref name=cia/>. Але ўУ 2007 годзе прэзыдэнт Бразыліі, абяцаў адрадзіць ВПК і значна павялічыць асігнаваньні на войска. Адраджэньне ВПК, па ягоных словах, надасьць Бразыліі іншы ўзровень успрыманьня Бразыліі ў сьвеце. Напрыканцы 901990-х гадоў ХХ стагодзьдзя ВПК Бразыліі прыносіў дастаткова вялізны кавалак прыбытку краіны, але за пераходны час, пасьля паразы вайсковай дыктатуры, стаўся неканкурэнтназдольным. Былі спыненыя шматлікія вайсковыя праграмы. Зараз паціху іх пачынаюць адраджаць. У тым ліку зь мінулага году адрадзілі праграму будаўніцтва [[атамны падводны човен|атамнага падводнага чоўна]].
 
Бразылія ў сваім складзе мае наземныя ўзброеныя сілы, марскі флёт (''Marinha do Brasil''), у складзе якога паветраныя сілы й марская пехота (''Corpo de Fuzileiros Navais''), а таксама паветраныя сілы (''Forca Aerea Brasileira''). Бразылія праводзіла праграму стварэньня [[ядзерная зброя|ядзернае зброі]], але па прыходзе да ўлады грамадзянскае ўлады праграмы была зачынена.
 
== Геаграфія ==
Бразылія займае вялікую тэрыторыю ўздоўж усходняга ўзьбярэжжа [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]], амываецца [[Атлянтычны акіян|Атлянтычным акіянам]] і ўключае ў сябе большую частку кантынэнту, [143] а таксама мае агульную мяжу з [[Уругвай|Уругваем]] на поўдні, [[Аргентына]]й і [[Парагвай|Парагваям]] на паўднёвы захадзе, [[Балівія]]й і [[Пэру]] на захадзе, [[Калюмбія]]й на паўночным захадзе, [[Вэнэсуэла]]й, [[Сурынам]]ам, [[Гаяна]]й і францускім заморскім дэпартамэнтам [[Француская Гвіяна|Францускай Гвіянай]] на поўначы. Такім чынам, Бразылія мяжуе з кожнай краінай Паўднёвай Амэрыкай за выключэньнем [[Эквадор]]у й [[Чылі]]. Агульная даўжыня мяжы складае 22 452 км. Зь іх узьбярэжжа займае 7491 км.
{| class="wikitable"
|+Даўжыня межаў з суседнімі краінамі:<ref name=cia/>
|-
 
* |[[Аргентына]] 1223||1263 км
|-
* [[Балівія]] 3400 км
* |[[ВэнэсуэлаБалівія]] 2220||3403 км
|-
* [[Гаяна]] 1119 км
* |[[КалюмбіяВэнэсуэла]] 1643||2137 км
|-
* [[Парагвай]] 1290 км
* ||[[ПэруГаяна]] 1560||1308 км
|-
* [[Сурынам]] 597 км
* |[[УругвайКалюмбія]] 985||1790 км
|-
* [[Француская Гвіяна]] 673 км
* |[[Парагвай]] 1290||1371 км
 
|-
Найвышэйшым шчытом Бразыліі зьяўляецца [[Пік да Нэбліна]] — 3014 м н.у.м.
|[[Пэру]]||2659 км
|-
* |[[Сурынам]] 597||515 км
|-
|[[Уругвай]]||1050 км
|-
* |[[Француская Гвіяна]] 673||649 км
|}
Найвышэйшай кропкай Бразыліі зьяўляецца Пік да Нэбліна — 2994 м н.у.м.<ref name=cia>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html|загаловак=Brazil|выдавец=[[ЦРУ]]|дата публікацыі=17 чэрвеня 2020|мова=en}}</ref>
 
Найдаўжэйшай [[рака|ракой]] Бразыліі зьяўляецца [[Амазонка]], таксама вялікімі рэкамі зьяўляюцца:
Радок 115 ⟶ 128:
* [[Рыў-Нэгру]]
* [[Сан-Франсіску (рака)|Сан-Франсіску]]
* [[Ксінгу]]
* [[Мадэйра (рака)|Мадэйра]]
* [[Тапажос]]
* [[Такантынс]]
* [[Ігасу]]
Бразылія падзяляецца на 26 штатаў ({{мова-es|estados}}).
 
== Насельніцтва ==
 
=== Асноўныя зьвесткі ===
Колькасьць насельніцтва — 201205,17 млн (ацэнка на ліпеньсакавік 20102016)
 
Гадавы прырост — 10,26% (ацэнка 2020<ref name=cia/))
 
Сярэдняя [[працягласьць жыцьця]] — 69 гадоў у мужчын, 76 — у жанчын.
Радок 143 ⟶ 156:
* 22,2% вызнае [[пратэстанцтва]]
* 8% называюць сабе [[атэізм|атэістамі]]
* 2% вызнаюць [[спірытызм]]
* 0,3% вызнаюць традыцыйныя афрыканскія рэлігіі
* 1,7% вызнаюць іншыя рэлігіі. У тым ліку [[Сьведкі Еговы]] (742 425 у 2011 годзе), [[Сьвятых Апошніх дзён]] (600 000), [[будызм]] (215 000), [[юдаізм]] (120 000) і [[іслам]] (27 000 у 2000 годзе).
 
== Глядзіце таксама ==
Радок 157 ⟶ 170:
* [[Манаўс]] — горад, цэнтар штату Амазонас
* [[Мату-Гросу]] — штат Бразыліі
* [[Парана (горад)|Парана]] — горад у штаце [[Энтрэ-Рыас]]
* [[Паўлінія]] — горад у штаце Сан-Паўлу
* [[Порту-Алегры]] — горад, цэнтар штату [[Рыю-Грандзі-ду-Сул]]