Дыханьне: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д -Катэгорыя:Фізыялёгія; ±Катэгорыя:Заалёгія→Катэгорыя:Дыханьне з дапамогай HotCat |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Breathing?oldid=959554761 |
||
Радок 1:
[[Файл:Respiratory system complete ru.svg|міні
'''Ды́ханьне''' — асноўная форма [[катабалізм|дысыміляцыі]] ў чалавека, жывёлаў, расьлінаў і многіх мікраарганізмаў. Пры дыханьні багатыя хімічнай энэргіяй рэчывы, якія належаць арганізму, акісьляюцца да бедных [[энэргія]]й канчатковых прадуктаў (дыяксіда
Дыханьне мае і іншыя важныя функцыі. Гэтак яно забясьпечвае мэханізм [[маўленьне|маўленьня]], [[сьмех]]у і падобных выразаў [[эмоцыя]]ў. Таксама дыханьне ўдзельнічае пры рэфлексах, як то пазяханьне, [[кашаль]] і [[чханьне]]. Жывёлы, у якіх тэрмарэгуляцыя ажыцьцяўляецца не праз [[пот]], паколькі ў іх няма дастатковай колькасьці потовых залозаў, могуць выдзяляць цяпло пры дыханьні.
== Праход паветра ==
[[Файл:Bakó Árpád - Milagro (Santana Tribute) együttes, Miskolc, 2015.02.07 (8).JPG|міні|Калі выдыхнутае паветра выходзіць праз рот пры халодным і вільготным надвор’і, вадзяная пара будзе кандэнсавацца ў бачнае воблака.]]
=== Верхнія дыхальныя шляхі ===
Звычайна паветра ўдыхаецца і выдыхаецца праз [[нос]]. [[поласьць носу|Насавыя поласьці]], які месьцяцца паміж [[ноздры|ноздрамі]] і [[глотка]]й, ёсьць досыць вузкімі, па-першае, праз іхны падзел [[носавая пярэтыка|носавай пярэтыкай]] на дзьве часткі, дзьве асобныя поласьці, па-другое, праз адмежаваньне бакавымі сьценкамі, якія маюць некалькі падоўжных зморшчынаў, званых [[носавая чарапашына|носавымі чарапашынамі]]<ref name="gray">Williams, Peter L; Warwick, Roger; Dyson, Mary; Bannister, Lawrence H. (1989). ''«Gray's Anatomy»'' (Thirty-seventh ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone. — С. 1172—1173, 1278—1282. — ISBN 0-443-041776.</ref>, якія закрываюць вялікую плошчу [[сьлізьневая абалонка|сьлізьневай абалонкі]] носу пры ўдыханьні і выдыху. Гэта прыводзіць да таго, што ўдыханае паветра зьбірае вільгаць з мокрай сьлізі і цяпло з крывяносных судзінак, якія разьмяшчаюцца ніжэй за шлях праходжаньня паветра, такім чынам што паветра насычаецца вадзянымі парамі і амаль дасягае тэмпэратуры цела да таго часу, як ён дасягне [[гартань|гартані]]<ref name="tortora">Tortora, Gerard J.; Anagnostakos, Nicholas P. (1987). [https://archive.org/details/principlesofanat05tort ''«Principles of anatomy and physiology»''] (Fifth ed.). New York: Harper & Row, Publishers. — С. 556—582. — ISBN 978-0-06-350729-6.</ref>. Частка гэтай вільгаці і цяпла вяртаецца, калі выдыханае паветра выходзіць праз часткова перасохлую, астылую сьлізь у носавых шляхах, падчас выдыху. Глёўкая сьлізь таксама захоплівае вялікую частку ўдыханых часьцінак, перашкаджаючы іхнаму трапленьню ў [[лёгкія]]<ref name="tortora"/><ref name="gray"/>.
=== Ніжнія дыхальныя шляхі ===
Анатомія ніжніж дыхальных шляхоў тыповай дыхальнай сыстэмы [[сысуны|сысуноў]] часта апісваюцца як дыхальнае дрэва. Больш буйныя дыхальныя шляхі маюць галіны, якія крыху больш вузкія, але больш шматлікія за ствалавыя дыхальныя шляхі. Дыхальнае дрэва [[чалавек]]а можа складацца з у сярэднім 23 такіх разгалінаваньняў на паступова меншыя дыхальныя шляхі, у той час як дыхальнае дрэва [[мышы]] мае да 13 такіх разгалінаваньняў. Праксымальныя аддзелы, то бок тыя, якія знаходзяцца бліжэй да верхавіны дыхальнага дрэва, як то [[дыхніца]] і [[дыхнікі]], функцыянуюць галоўным чынам дзеля перадачы паветра ў ніжнія дыхальныя шляхі. Ніжэйшыя аддзелы, як то дыхальныя [[бранхіёла|бранхіёлы]], альвэалярныя пратокі і [[лёгачная альвэоля|альвэолі]], спэцыялізуюцца на газаабмене<ref name="tortora"/><ref>Gilroy, Anne M.; MacPherson, Brian R.; Ross, Lawrence M. (2008). ''«Atlas of Anatomy»''. Stuttgart: Thieme. — С. 108—111. — ISBN 978-1-60406-062-1.</ref>.
Дыхніца і першыя вучасткі дыхнікаў знаходзяцца па-за лёгкімі. Астатняя частка дыхальнага дрэва, то бок галіны, ёсьць часткамі лёгкіх і ў канчатковым выніку поўнасьцю месьцяцца ў гэтым воргане. Альвэолі ёсьць канчаткамі дыхальнага дрэва, гэта значыць, што любое паветра, якое трапляе ў іх, павінна выходзіць па тым жа маршруце, па якім яно патрапіла ў альвэолі. Такая сыстэма, стварае [[мёртвая прастора (фізыялёгія)|мёртвую прастору]], то бок ёсьць пэўны аб’ём паветра, які пры ўдыху запаўняе дыхальныя шляхі, але не даходзіць да канчаткаў, то бок альвэоляў. Такі аб’ём выдыхаецца ў нязьменным выглядзе пры выдыху, бо не ўдзельнікае ў [[газаабмен]]е. Аб’ём мёртвай прасторы дарослага чалавека складае каля 150 мл.
== У расьлінаў ==
Дыханьне ўласьціва ўсім органам, тканкам і [[вуза]]м [[расьліны]]. Інтэнсіўнасьць дыханьня можна вызначыць, вымяраючы колькасьць вуглякіслага газу, які выдаткоўваецца тканкамі, або вымяраючы кісларод, які паглынаецца імі. Больш інтэнсіўна дыхаюць маладыя, хуткарослыя органы і тканкі расьлінаў. Найбольш актыўным зьяўляецца дыханьне рэпрадукцыйных органаў, потым [[лісьце]]. Слабей за ўсё дыхаюць сьцеблы і карані. Расьліны, якія здольныя існаваць у ценю, дыхаюць слабей за сьвятлалюбных. Для высакагорных расьлінаў, адаптаваных да паніжанага парцыяльнага ціску O<sub>2</sub>, характэрная падвышаная інтэнсіўнасьць дыханьня.
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://medarticle.moslek.ru/articles/16886.htm Малая мэдычная энцыкляпэдыя].{{ref-ru}}
* [http://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/science/organisms_behaviour_health/life_processes/revise3.shtml Дыханьне чалавека]. BBC.{{ref-en}}
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/499530/human-respiration Дыханьне чалавека]. Britannica.{{ref-en}}
[[Катэгорыя:Дыханьне| ]]
| |||