Батурын: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў |
Няма апісаньня зьменаў |
||
Радок 5:
|Краіны = Украіны
|Герб = Baturyn gerb.png
|Сьцяг =
|Гімн =
|Першыя згадкі = [[1625]]
Радок 33:
|Летні час =
|Тэлефонны код = +380-4635
|Паштовы індэкс =
|Аўтамабільны код =
|Выява =
Радок 51:
|Колер = {{Колер|Украіна}}
}}
'''Батурын''' ({{мова-uk|Батурин}}) — [[горад|места]] ў [[Чарнігаўская вобласьць|Чарнігаўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]].
Плошча места 7 км². Насельніцтва 2716 чал. (1 студзеня 2013).
== Прыродныя ўмовы ==
Батурын знаходзіцца ў крайняй паўднёва-ўсходняй частцы Чарнігаўскага [[Палесся]], на левым беразе ракі [[Сейм]], у зоне паступовага пераходу ад палескіх да лесастэпавых ландшафтаў.
Глебы: на тэрасах - падзоліста-шэрыя і цёмна-шэрыя на суглінкавых суглінках, на пойме і нізкіх тэрасах - лугавыя і дзярновыя глеі і глебы на алювіяльных адкладах, у тым ліку ў комплексе са слаба асветленымі пяскамі. Механічны склад глеб лёгкі - ад пяшчаных да глініста-пяшчаных. У цэлым узровень урадлівасці глеб высокі.
Гідралагічная сетка тэрыторыі прадстаўлена ракой Сейм (левы прыток ракі [[Дэсна]]), якая перасякае горад у напрамку з паўднёвага ўсходу на паўночны захад і азёры.
Адно з самых вялікіх азёр - Шаўковіца, якое знаходзіцца ў цячэнні пучка ў паўднёвай частцы Батурына. Воды возера здаўна вядомыя сваімі лячэбнымі ўласцівасцямі для лячэння зроку чалавека і выкарыстоўваліся ў XIX стагоддзі для лячэння вайскоўцаў. Шоўкавіцкі раён існаваў у дарэвалюцыйны перыяд як курортная зона.
== Імя ==
[[Файл:View of Baturyn (early XVIII c.).jpg|значак|зьлева|250пкс|Лубок XVIII ст.]]
Цытаты В. Кахоўскага, Самавыдца і ананімнага аўтара "Гісторыі Русі" звязваюць назву горада з польскім каралём 16 стагоддзя Стэфан Баторы - нібыта легендарны заснавальнік Батурына. Аднак гісторык О. Лазарэўскі абверг Баторыю версію пра заснаванне Батурына і даказаў, што гэтая легенда заснавана толькі на сугучнасці каралеўскай назвы з назвай горада.
Імя Батурын не сустракаецца ў старажытнарускіх летапісах, але згадка пра паселішча Батурын у 1625 г. ва ўказе Каралеўскай канцылярыі Рэчы Паспалітай амаль адначасова з летапіснымі паселішчамі [[Ніжын]], [[Бахмач]] і іншымі мяркуе, што Батурын таксама захаваў сваю першапачатковую назву.
Хутчэй за ўсё, назва паходзіць ад рускага дыялекту "батура" - вежа, вежа альбо ад цюркскага імя Батур (Патур, Пётр, Пётр альбо, паводле іншай версіі, Батыр - герой), сярод носьбітаў якога з'яўляюцца знакамітыя мурзаскія князі [[Залатая Арда|Залатой Арды]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Кріпость Батурин.jpg|значак|правільна|250пкс|Крэпасць Батурын, пачатак XVIII ст.]]
* Археалагічныя матэрыялы ранняга жалезнага веку (юхнаўская культура), раннеславянская кіеўская і калочынская культуры, севяранскі (рымская культура) і старажытнарускія старажытнасці 12 - сярэдзіны 13 стагоддзяў сведчаць аб старажытным паселішчы тэрыторыі Батурына.
* [[2 лістапада]] [[1708]] — у хадзе [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] зьнішчаны [[Расея|расейскім]] войскам на чале з [[Аляксандар Меншыкаў|Аляксандрам Меншыкавым]]▼
У XIII ст. паселішча пацярпела ад мангола-татарскага нашэсця.
[[1625]] — на "паселішчы Батурын" палякі аблажылі горад (яны пабудавалі крэпасць Батурын, вакол якой з'явіліся неўмацаваныя прыгарады).
Горад хутка разрастаўся і стаў рамесным і гандлёвым цэнтрам, у эканоміцы якога гандаль гуляла важную ролю.
Падчас нацыянальнай рэвалюцыі 1648-1676 гадоў (пачатак лета 1648 г.) Батурын трапіў пад кантроль Запароскай арміі. Ён стаў цэнтрам Батурынскай сотні.
У 1663 г. у Батурыне прадстаўнікі царскага ўрада і гетман Іван Брухавецкі падпісалі Батурынскія артыкулы.
[[Файл:Lyudmyla Mysko “Crying”, 2008, limestone, 230x270x50 cm, Baturyn, Ukraine..jpg|значак|зьлева|250пкс|Плач за героем Батурына. Л. Мысько. 2008 г.]]
[[1669]]—[[1708]] — рэзыдэнцыя [[гетман]]аў [[Левабярэжная Ўкраіна|Левабярэжнай Украіны]] [[Дзем’ян Мнагарешный | Дзем’ян Ігнатовіч]], [[Іван Самойловіч | Іван Самойлавіч]] і [[Іван Мазепа | Іван Мазепа]]. З'явіўся шэраг новых будынкаў, дзе размяшчаліся вышэйшыя органы ўлады і дзяржаўнага кіравання, гетманская гвардыя. Саветы старэйшын сустракаліся ў Батурыне некалькі разоў на год. Падчас працы рэзідэнцыі гетмана ў Батурыне плошча горадабудаўніцтва значна павялічылася. Унутры ўмацаванняў і на ўскраінах было пабудавана некалькі храмаў (Сабор Жывой Тройцы, касцёл Пакрова Прасвятой Багародзіцы, Уваскрасенне Хрыста, Святога Мікалая, Уваход Прасвятой Багародзіцы), ні адзін з якіх не захаваўся. Горад быў значным гандлёвым цэнтрам, развіваў рамёствы і фрэзер. У пачатку XVIII ст. насельніцтва Батурына дасягнула 10 тысяч.
▲
[[1750]]–[[1803]] - другі гетманскі перыяд у гісторыі Батурына.
[[Файл:Пам'ятник жертвам Батуринської трагедії 1708 р.jpg|значак|правільна|250пкс|Помнік ахвярам Батуринської трагедії 1708 р.]]
Пасля абрання гетманам у 1750 г. Кірыл Разумоўскі атрымаў указ ад расійскай імператрыцы Альжбеты Пятроўны аб развіцці Батурына і вяртанні рэзідэнцыі гетмана. У другой палове XVIII ст. горад перажываў часы росквіту, інтэнсіўнага будаўніцтва. Пабудаваны мураваныя храмы Пакрова і Уваскрэсенскага, палацава-паркавы ансамбль К. Разумоўскага. Ліквідацыя гетманату ў [[1764]] г. запаволіла развіццё Батурына.
[[Файл:Палац Розумовського. Батурин.jpg|значак|зьлева|250пкс|Палац К. Разумоўскага ў Батурыне (1799-1803).]]
Пасля ліквідацыі Ніжынскага палка ў 1781 годзе Батурын стаў цэнтрам валасцей і заставаўся ў гэтым статусе да 1918 года.
У гэтым горадзе жыў гетман Кірыл Разумоўскі, які памёр у Батурыне 9 студзеня [[1803]] года і быў пахаваны ў касцёле Уваскрасення Хрыстова.
Савецкая эпоха. Пасля ўстанаўлення савецкай улады ў Батурыне ў 1918 годзе, у 1921-1932 і 1935-1961 гадах Батурын меў статус вёскі і быў цэнтрам Батурынскага раёна.
Першая сельскагаспадарчая арцель, якая з'явілася ў Батурыне, мела назву "Імя [[Ленін|Леніна]]". Пасля былі ўтвораны калгасы: "ім. Сталін","ім. Будзённага","Чырвоны маяк","ім. Шаўчэнка". Усе яны прайшлі шлях кансалідацыі, а пасля аб'яднання з калгасам "ім. Камінтэрн" суседняй вёскі Мацііўка, у Батурыне існаваў адзін калгас - "XXI з'езд партыі". Гэта доўжылася да сярэдзіны 1990-х.
У 1932 г. у Батурыне была льнозавод, у 1933 г. была адкрыта сярэдняя школа, у 1934 г. электрастанцыя і кінатэатр, а ў 1935 г. маслазавод.
З верасня 1941 г. па верасень 1943 г. Батурын быў акупаваны нямецкімі войскамі. Падчас Другой сусветнай вайны было разбурана 6 будынкаў прадпрыемстваў і ўстаноў і 35 жылых дамоў. У 1946 годзе жылыя будынкі вёскі былі прадстаўлены пераважна аднапавярховымі драўлянымі дамамі пад саламянымі дахамі.
[[Файл:Baturynska-fortetsia-01.JPG|значак|зьлева|250пкс|Архітэктурна-мемарыяльны комплекс Цытадэль крэпасці Батурын. Пабудаваны ў 2008 годзе.]]
Па стане на 1946 год у Батурыне дзейнічалі: райвыканкам, райкам партыі, раённы зямельны аддзел, аддзел тэхнічных культур, аддзел жывёлагадоўлі, раённая ЗАГС, раённы аддзел фінансаў, рэдакцыя газеты "Сталінскі шлях" (пазней - "Шлях Леніна"), раённы аддзел камунальнай службы, райаддзел дарог, раённая пракуратура, насенная лабараторыя, пошта, банк, суд, ашчадная каса, райспажыўсаюз, загоцкот, МУС, МБР, ваенкамат, радыёстанцыя, райкам ЛКСМ, сельсавет, школа, бібліятэка, клуб, бальніца, амбулаторыя, аптэка, ветэрынарная клініка.
[[Файл:Воскресенська церква усипальниця К Розумовського в Батурині.jpg|значак|правільна|200пкс|Уваскрасенская царква - магіла К. Разумоўскага (1803 г.)]]
Не было маштабнай прамысловасці. Працавалі некалькі прадпрыемстваў мясцовага значэння: завод канопляў, харчовы камбінат, маслазавод і МТС.
У 1960 г. Батурын атрымаў статус пасёлка гарадскога тыпу. У гэты перыяд у горадзе быў цэглы і ільнозавод; У вёсцы замацаваны два лясгасы.
У 1970 г. асноўнымі прадпрыемствамі вёскі былі: ільнозавод, малочны камбінат, харчовая фабрыка, аб'яднанне "Сельскагаспадарчая тэхніка", цагельня.
Перыяд незалежнасці. У 1993 г. быў створаны Нацыянальны гісторыка-культурны запаведнік "Сталіца гетмана". Па стану на 2000 год ў Батурыне перасталі працаваць льнозавод, цагельны завод, малочны завод, харчовая фабрыка і іншыя дробныя вытворчасці.
Структура планавання Батурына засталася амаль нязменнай. Сучасныя будынкі - аднапавярховыя сядзібныя дамы з вялікімі зямельнымі ўчасткамі.
[[2008]] - Батурын атрымаў статус горада раённага значэння, у снежні 2017 года стаў цэнтрам Батурынскай аб'яднанай тэрытарыяльнай абшчыны.<ref>https://baturyn-rada.gov.ua</ref>.
На 2018 год тут дзейнічаюць паліятыўнае аддзяленне №1 Бахматскай цэнтральнай раённай бальніцы і Батурынская амбулаторыя Бахматскага раённага цэнтра першаснай медыцынскай дапамогі Бахматскага райсавета Чарнігаўскай вобласці.
У Батурыне працуюць Батурынская сярэдняя школа імя Грыгорыя Орліка і Батурынская спецыяльная агульнаадукацыйная школа-інтэрнат.
== Насельніцтва ==
Радок 66 ⟶ 134:
! 1708 !! 2001 !! 2013
|- bgcolor="#FFFFFF"
| align=center| ~
| align=center| 3078
| align=center| 2716
|}
== Помнікі гісторыі і культуры ==
*Дом генеральнага суддзі Васіля Качубея
*Уваскрасенская царква
*Палац гетмана Кірыла Разумоўскага
*Цытадэль крэпасці Батурын
*Музей археалогіі Батурына
*Пакроўская царква
== Галерэя ==
<gallery>
Файл:Baturyn Place.JPG|[[Палац Разумоўскага (Батурын)|Палац гетмана Разумоўскага]] да рэстаўрацыі (2004 г.).
Файл:
Файл:Baturyn - Palace (p2).JPG|Палац гетмана Разумоўскага. 2009 г.
Файл:
Файл:Гетьмани Молитва у Батурині.jpg|Помнік "Гетманам. Малітва за Украіну". 2009 г.
Файл:Baturyn - Fortress gun.JPG|Батурынская Цытадэль. Рэканструкцыя 2008 году.
Файл:Пам'ятник жертвам Батуринської трагедії 1708 року Батурин.jpg|Помнік ахвярам Батуринської трагедії 1708 г.
Файл:Baturyn fortress1.jpg|Батурынская Цытадэль. Рэканструкцыя 2008 году.
Файл:Батуринська фортеця Кінець квітня 2012 року.jpg|Батурынская Цытадэль. Рэканструкцыя 2008 году.
</gallery>
| |||