Цягнік: розьніца паміж вэрсіямі

'''Цягні́к''' — сфармаваны і счэплены [[рухомы склад]], які ўлучае некалькі [[вагон]]аў, з адным ці некалькімі дзейнымі [[лякаматыў|лякаматывамі]] ці [[маторны вагон|маторнымі вагонамі]], што мае вызначаныя сыгналы (гукавыя і сьветлавыя). Да цягнікоў таксама належаць лякаматывы без вагонаў, маторныя вагоны і адмысловы самаходны рухомы склад (напрыклад, [[аўтаматрыса|аўтаматрысы]] і [[дрызіна|дрызіны]] няздымнага тыпу), якія накіроўваюцца на [[чыгуначны перагон|перагон]] і маюць вызначаныя сыгналы.<ref name="ПТЭ-слоўнік">{{кніга|частка= ПадзелРазьдзел 5|загаловак= Правілы тэхнічнай эксплюатацыі чыгунак Расейскай Фэдэрацыі|арыгінал=Правила технической эксплуатации железных дорог Российской Федерации|месца=Масква|isbn=5-370-01094-3}}</ref> Кожнаму цягніку нададзены нумар, у яго пазначаныя галава і хвост, і ён рухаецца з дапамогай лякаматыва і/ці маторнага вагона.

Кожны цягнік абслугоўвае [[лякаматыўная брыгада]], якая складаецца з [[машыніст лякаматыва|машыніста]], які непасрэдна кіруе цягніком і сочыць за бясьпекай шляху, і яго [[памагаты машыніста|памагатага]], які сумесна з машыністам назірае за бясьпекай шляху, а таксама пэрыядычна, па просьбе машыніста, візуальна правярае працу некаторага абсталяваньня лякаматыва ці МВРС (маторвагоннага рухомага складу). Пры кратнай цязе, а таксама пры выкарыстаньні штурхача, лік лякаматыўных брыгад роўны ліку лякаматываў, пры гэтым машыністы дапаможных лякаматываў непасрэдна падпарадкоўваюцца машыністу кіроўнага (першага па ходу руху) лякаматыва. Пры паравой цязе ў склад лякаматыўнай брыгады таксама ўключаўся [[качагар]], а на пасажырскіх маторвагонных цягніках — кандуктар.<ref>Пачынальна з{{заўвага|З 1980-х у большасьці маторвагонных дэпо СССР пасадапасаду кандуктара была скасаванаскасавалі, а частка яго абавязкаўабавязак (назіраньненазіраць за пасадкай-высадкай пасажыраў) перакладзенапераклалі на памагатага машыніста.</ref>}} Пасажырскі цягнік, акрамя таго, абслугоўваецца праваднікамі вагонаў і начальнікам цягніка, а [[вагон-рэстаран|вагоны-рэстараны]] і [[паштовы вагон|паштовыя вагоны]] — адпаведнымі працаўнікамі. На гаспадарчыя цягнікі прызначаецца кіраўнік працаў ці яго ўпаўнаважаны. Таксама на цягнікі, зь якімі праводзяцца манэўры, можа прызначацца [[складальнік цягнікоў]]. У наш час шэраг пасажырскіх цягнікоў абслугоўваюцца машыністам без памагатага («праца ў адну асобу»).<ref name="ПТЭ4"/>

** [[Хуткасны цягнік|Хуткасныя]] — рухаюцца з хуткасьцямі ў межах 141—200 км/г<ref>У наш час прынята іншае вызначэньне: Хуткасны цягнік — цягнік, што рухаецца зь сярэдняй хуткасьцю ня менш за 51 км/г і ня менш чым на 5 км/г хутчэй іншых пасажырскіх цягнікоў, што таксама рухаюцца ў гэтым кірунку</ref>гадз;

** [[Прыгарадны цягнік|Прыгарадныя]] — рухаюцца на адлегласьць да 150 км<ref>{{Заўвага|Тэрмін адносна ўмоўны, бо напрыклад даўжыня маршруту прыгараднага цягніка [[Маскоўскі вакзал (Санкт-Пецярбург)|Санкт-Пецярбург]] — [[Малая Вішэра (станцыя)|Малая Вішэра]] складае каля 163 км.</ref>}};

** Грузавы доўгі — цягнік, даўжыня якога перавышае максымальную норму, вызначаную графікам руху на ўчастку, хоць бы на адзін умоўны вагон<ref>''{{Заўвага|Умоўны вагон'' — умоўная мера даўжыні роўная 14 мэтраў. Галоўныммэтрам, чынамшто выкарыстоўваецца для вымярэньня даўжыні станцыйных шляхоў.</ref>}};

|isbn = }}</ref><ref name="Ракаў2">{{кніга|аўтар= Ракаў В. А.|частка =

|месца= М.|выдавецтва = Транспарт

|год = 1999|старонкі= |isbn = 5-277-02012-8

Для кантролю за хуткасьцю ў кабіне ўсталяваны мэханічны хуткасьцямер. АЛС і [[хуткасьцямер]] увесь час узаемадзейнічаюць адзін з адным. Так у выпадку праезду сьвятлафора з чырвоным агнём з хуткасьцю вышэй 20 км/г спрацуе экстранае тармажэньне. Апроч гэтага лякаматыўны хуткасьцямер выконвае функцыю [[бартавы самапісец|чорнай скрыні]]<ref>{{Заўвага|З-за гэтага, а таксама з-за характэрнага пастукваньня падчас працы, за мэханічным хуткасьцямерам замацавалася мянушка ''[[стукач]]''</ref>}}. У яго верхняй частцы ўсталёўваецца папяровая стужка, на якую запісваецца шэраг парамэтраў: час, хуткасьць, пройдзеная адлегласьць, ціск у напорнай і тармазной магістралях, а таксама ў тармазным цыліндры, паказаньні лякаматыўнага сьвятлафора. На пачатку ХХІ стагодзьдзя АЛС і хуткасьцямер замяняюць на [[КЛПБ]] (комплексная лякаматыўная прылада бясьпекі) (''гл мал.''). Ён выконвае функцыі хуткасьцямера і АЛС, а таксама вядзе кантроль за хуткасьцю.<ref name="БРЭ-АЛС"/><ref name="БРЭ-САВП">{{кніга

Дзеля кантролю за станам абсталяваньня прызначаны розныя датчыкі і рэле (рэле баксаваньня, рэле перагрузкі), сыгнальныя лямпы ад якіх выведзены на пульт машыніста. Пасажырскія цягнікі абсталёўваюць пажарнай сыгналізацыяй, датчыкі якой разьмяшчаюць у салёнах і тамбурах. Для кантролю за хадавой часткай вагонаў і лякаматываў, на чыгуначным шляху разьмяшчаюць розныя датчыкі. Яны дазваляюць выявіць шматлікія дэфэкты, сярод іх: перагрэў буксаў, пашкоджаньне хадавой часткі, парушэньне габарыту. Бясьпека руху, за конт памяншэньня нагрузкі на машыніста, падвышае і САКЦ — сыстэма аўтакіраваньня цягніком (аўтамашыніст). У наш час большасьць цягнікоў мэтрапалітэна кіруецца аўтаматыкай, на прыгарадных электрацягніках яе, галоўным чынам, выкарыстоўваюць для падказак (папярэджвае пра абмежаваньне хуткасьці, паказаньні сьвятлафораў, а таксама аб’яўляе прыпынкі).<ref name="БРЭ-САВП"/><ref>{{заўвага|Адзін зь недахопаў САКЦ прыгарадных цягнікоў — хібнасьць да 20 мэтраў, што можа выклікаць тое, што першы вагон апынецца за межамі плятформы.</ref>}}.

Для падачы гукавых сыгналаў служаць адмысловыя прылады, якія ўсталёўваюцца на рухомым складзе — [[сьвісток|сьвісткі]], [[тыфон (прыбор)|тыфоны]], [[звон|званы]]. Яны прызначаны для падвышэньня бясьпекі, за конт папярэджаньня пра набліжэньне цягніка, а таксама для падачы камандаў складальнікам цягнікоў і аглядчыкам вагонаў. Гукавыя сыгналы ў сваю чаргу падзяляюцца на сыгналы вялікай гучнасьці і сыгналы малой гучнасьці. Сыгнал вялікай гучнасьці павінен мець надзейную чутнасьць у межах [[тармазны шлях|тармазнога шляху]] і выкарыстоўваецца вельмі рэдка, асабліва ў рысе гарадоў і населеных пунктаў. Для яго падачы служыць тыфон. На чыгуначных лякаматывах [[гукавы ціск|узровень гучнасьці]] сыгналу тыфона на адлегласьці 5 мэтраў складае каля 120 дб<ref>{{Заўвага|Для параўнаньня: 110 дб — узровень гуку трактара на адлегласьці 1 м; 150 дб — узровень гуку рэактыўнага самалёта падчас узьлёту</ref>}} пры частаце тону ў 360—380 Гц. Для падачы сыгналаў малой гучнасьці на раньніх лякаматывах выкарыстоўвалі званы, у наш час іх зьмянілі сьвісткі. Сыгнал сьвістка на адлегласьці 5 мэтраў мае ўзровень гуку 105 дб пры частаце асноўнага тону каля 1200 Гц.<ref>{{кніга

|rowspan=2 |Адзін кароткі, адзін доўгі||Апавяшчальны падчас руху па няправільнаму шляху<ref>{{Заўвага|Напрыклад пры правабаковым руху — па леваму шляху</ref>}}||У тых жа выпадках, што і звычайны апавяшчальны.

|месца = Санкт-Пецярбург

|год = 2001

Самы хуткі цягнік на паветраным падвешваньні: 5 сакавіка [[1974 год у гісторыі чыгуначнага транспарту|1974 году]] францускі цягнік «L’Aerotrain 180 Haute vitesse» дасягнуў хуткасьці 430,4&nbsp;км/г.<ref name="хуткі-рэк">{{кніга|частка=Сусьветныя рэкорды хуткасьці на рэйкавых дарогах|загаловак=Хуткасны і высакахуткасны чыгуначны транспарт|арыгінал=Скоростной и высокоскоростной железнодорожный транспорт|месца=Санкт-Пецярбург|старонкі=295|год=2001|том=1}}</ref>

== Крыніцы і заўвагі ==

|арыгінал = Большая энциклопедия транспорта

|арыгінал = Железнодорожный транспорт: Энциклопедия