Жнівеньскі путч: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
пераклад, дапаўненьне, крыніца — uk:Серпневий путч#Розвиток подій в Україні |
шаблён, дапаўненьне, крыніца — en:1991 Soviet coup d'état attempt, ru:Августовский путч#Жертвы |
||
Радок 1:
{{Грамадзянскі канфлікт
|назва = Жнівеньскі путч
|частка = Частка [[Восень народаў|Восені народаў]], [[Халодная вайна|Халоднае вайны]] ды [[Распад СССР|распаду СССР]]
|выява = August Coup montage.png
|памер_выявы = 280px
|подпіс_выявы = ''Зьверху зьлева па гадзіннай стрэлцы''
* Мейсца дзе тры супернікі [[ДКНС]] загінулі падчас путчу
* [[Сьпіс кіраўнікоў РСФСР|Расейскі прэзыдэнт]] [[Барыс Ельцын]] махае новым прынятым [[Сьцяг Расеі|нацыянальным сьцягам]]
* Барыкада на вуліцы Смаленскай, надпіс кажа ''«[[КПСС]] забараніць, распусьціць, судзіць!»''
* Барыкады праельцынскіх сілаў ля [[Белы Дом (Масква)|Белага Дому]]
* Танкі ДКНС на [[Вялікі Маскварэцкі мост|Вялікім Маскварэцкім масьце]] ля [[Чырвоная плошча|Чырвонае плошчы]]
|дата = 19—22 жніўня 1991 <small>(3 дні)</small>
|месца = [[Масква]], [[РСФСР]], [[СССР]]
|каардынаты =
|тып_каардынатаў =
|шырата =
|даўгата =
|назва_мапы =
|варыянт_мапы =
|шырыня_мапы =
|пункт_мапы =
|прычыны =
* Узбольшваньне незалежнасьці нацыянальных рэспубліканскіх элітаў ад радавога ўраду
* Прапанаваньне [[Зьвяз Сувэрэнных Дзяржаваў|новае зьвязнае дамовы]]
* Палітычныя рэформы, [[перабудова]] і палітыка [[гласнасьць|гласнасьці]]
* Стварэньня of the [[ДКНС|Дзяржаўнага Надзвычайнага Камітэта]] (ДКНС) некаторымі найвышэйшымі пасадоўцамі СССР
* Хатні арышт [[Прэзыдэнт СССР|Прэзыдэнта]] [[Міхаіл Гарбачоў|Гарбачова]]
|мэты =
* Адстаўка Гарбачова
* Скасаваньне прапановы новае зьвязнае дамовы
* Спыненьне палітычных рэформаў
|спосабы =
|вынік =
* Капітуляцыя [[ДКНС]]
* Правал [[Зьвяз Сувэрэнных Дзяржаваў|новае зьвязнае дамовы]]
* [[КПСС]] распушчаная й забароненая, яйныя банкі й будовы захопленыя [[РСФСР]]
* Аднаўленьне незалежнасьці [[Эстонія|Эстоніі]] й [[Латвія|Латвіі]]
* [[Распад СССР]]
|статус =
|саступкі =
|бок1 = '''{{Сьцяг|СССР}}''' '''[[Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы]]'''
* [[Файл:Red Army flag.svg|25px]] [[2-я матастралковая дывізія (Расея)|Таманская дывізія]]
* [[Файл:Red Army flag.svg|25px]] [[4-я танкавая дывізія (Расея)|Канцяміраўская дывізія]]
* [[File:КПСС.svg|21px]] [[КПСС]]
* [[File:Emblema KGB.svg|12px]] [[Група Альфа|Ґрупа Альфа]]
* [[File:Emblema KGB.svg|12px]] [[Група Вымпел|Ґрупа Вымпел]]
'''Дапаможная партыя:'''<br>[[ЛДПСС]]<ref>a party led by the nationalist politician [[Vladimir Zhirinovsky]] – http://www.lenta.ru/lib/14159799/full.htm. Accessed 13 September 2009. [https://web.archive.org/web/20090408033136/http://lenta.ru/lib/14159799/full.htm Archived] 16 September 2009-.</ref>
----
'''Падтрымуючыя [[Сьпіс рэспублік СССР|рэспублікі]]:<ref name="repcoup1991">[http://old.russ.ru/antolog/1991/vasil2.htm Ольга Васильева, «Республики во время путча» в сб.статей: «Путч. Хроника тревожных дней».] // Издательство «Прогресс», 1991. '''(in Russian)'''. Accessed 14 June 2009. [https://web.archive.org/web/20071001010614/http://old.russ.ru/antolog/1991/vasil2.htm Archived] 17 June 2009.</ref>'''<br>{{Сьцягафікацыя|Азэрбайджанская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|1990}}<br>{{Сьцягафікацыя|БССР}}<br>{{Сьцягафікацыя|Казаская ССР}}<br>{{Сьцягафікацыя|Кыргыская ССР}}<br>{{Сьцягафікацыя|Таджыцкая ССР}}<br>{{Сьцягафікацыя|Туркмэнская ССР}}<br>{{Сьцяг|Прыднястроўе}} ''[[Прыднястроўская Малдоўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Прыднястроўская МССР]]''<ref>Solving Transnistria: Any Optimists Left? by Cristian Urse. p. 58. Available at http://se2.isn.ch/serviceengine/Files/RESSpecNet/57339/ichaptersection_singledocument/7EE8018C-AD17-44B6-8BC2-8171256A7790/en/Chapter_4.pdf</ref><br>{{Сьцягафікацыя|Узбэцкая ССР}}
----
'''[[Інтэрфронт|Інтэрнацыянальныя]] рухі:'''<br>
{{Сьцяг|Эстонская ССР}} [[Інтэррух]]<br>
{{Сьцяг|Латвійская ССР}} [[Інтэрнацыянальны фронт працоўных Латвіі|ІФПЛ]]<br>
{{Сьцяг|Летувіская ССР}} [[Еднасьць (Летува)|Еднасьць]]<br>
{{Сьцяг|Малдаўская ССР}} [[Рух еднасьці за роўнасьць у правах|Unitate-Edinstvo]]
----
{{nowrap|'''Інтэрнацыянальная падтрымка:'''<ref name="bbc">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5261000/5261982.stm|title=Би-би-си - Россия - Хроника путча. Часть II|website=news.bbc.co.uk}}</ref><ref name=eth>[https://web.archive.org/web/20070911002221/http://ethics.iph.ras.ru/works/N/9.html Р. Г. Апресян. Народное сопротивление августовскому путчу] (recuperato il 27 novembre 2010 tramite [[Internet Archive]])</ref><ref name=SovietCoup_Intl />}}<br>[[Файл:PFLP_Infobox_Flag.svg|25px]] [[Народны фронт вызваленьня Палестыны|НФВП]]<br>[[Файл:Democratic Front for the Liberation of Palestine - Flag.svg|25px]] [[Дэмакратычны фронт вызваленьня Палестыны|ДФВП]]<br>{{SDN}}<br>{{Сьцяг|Ірак|1991}} [[Баасцкі Ірак]]<br>{{SYR}}<br>[[Файл:Flag of Libya (1977–2011).svg|25px]] [[Лібійская Арабская Джамахірыя]]<br>{{CHN}}<br>{{PRK}}<br>{{YUG}}<br>{{CUB}}
|бок2 = '''{{Сьцяг|СССР}} [[Прэзыдэнт СССР|Прэзыдэнт]]'''
----
'''{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[РСФСР]]'''
*[[File:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|18px]] [[Вярхоўная Рада Расеі|Вярхоўная Рада]]
*[[File:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|18px]] [[Рада Міністраў Расеі|Рада Міністраў]]
----
'''Падтрымуючыя [[Сьпіс рэспублік СССР|рэспублікі]]:<ref name="repcoup1991" />'''<br>{{Сьцягафікацыя|Армянская ССР|1990}}<br>{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонская ССР]]<br>{{Сьцягафікацыя|ГССР|1990}}<br>{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвійская ССР]]<br>{{Сьцяг|Летува}} [[Летувіская ССР]]<br>{{Сьцяг|Малдова}} [[Малдаўская ССР]]<br>{{Сьцягафікацыя|Украінская ССР}}
----
* [[Анты-камунізм|Анты-камуністы]]
* [[Мітынг|Пратэстанты]]
[[File:UNSO-flag.svg|20px|Сьцяг УНА-УНСО]] [[УНА-УНСО]]<br>
{{сьцяг|Беларусь|1991}} [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне]]
----
{{nowrap|'''Інтэрнацыянальная падтрымка:'''<ref name="bbc" /><ref name=SovietCoup_Intl /><ref name=Gupta />}}<br>{{GBR}}<br>{{USA}}<br>{{CAN}}<br>{{ITA}}<br>{{DEU}}<br>{{GRC}}<br>{{FRA}}<br>{{Сьцяг|Эўрапейскі Зьвяз}} [[ЭЭС]]
|асобы1 = '''{{Сьцяг|СССР}} [[Генадзь Янаеў]]'''<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Дзмітры Язаў]]<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Уладзімер Кручкоў]]<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Валянцін Паўлаў]]<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Барыс Пуга]]{{Загінуў у баі}}<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Алег Бакланаў]]<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Васіль Старадубцаў]]<br>{{Сьцяг|СССР}} [[Аляксандар Цізякоў]]
----
{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Аяз Муталібаў]]<br>{{Сьцяг|Прыднястроўе}} [[Ігар Сьмірноў]]<br>{{Сьцяг|БССР}} [[Анатоль Малафееў]]<br>{{Сьцяг|Казаская ССР}} [[Нурсултан Назарбаеў]]<br>{{Сьцяг|Кыргыская ССР}} [[Аскар Акаеў]]<br>{{Сьцяг|Таджыцкая ССР}} [[Кахар Махкамаў]]<br>{{Сьцяг|Туркмэнская ССР}} [[Сапармурат Ніязаў]]<br>{{Сьцяг|Узбэцкая ССР}} [[Іслам Карымаў]]
|асобы2 = '''{{Сьцяг|СССР}} [[Міхаіл Гарбачоў]]'''{{ref|а|а}}
----
'''{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[Барыс Ельцын]]'''<br>{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[Аляксандар Руцкой]]<br>{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[Руслан Хасбулатаў]] <br>{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[Іван Сілаеў]]<br>{{Сьцяг|РСФСР}}{{Сьцяг|Расея|1991}} [[Канстанцін Кобец]]
----
{{Сьцяг|Армэнія}} [[Лявон Тэр-Пэтрасян]]<br>{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эдгар Савісаар|Эдґар Савісаар]]<br>{{Сьцяг|Грузія|1990}} [[Зьвіяд Гамсахурдыя|Зьвіяд Ґамсахурдыя]]<br>{{Сьцяг|Латвія}} [[Іварс Годманіс|Іварс Ґодманіс]]<br>{{Сьцяг|Летува|1988}} [[Гедымінас Вагнорус|Ґедымінас Ваґнорус]]<br>{{Сьцяг|Малдова}} [[Мірча Снэгур|Мірча Снэґур]]<br>{{Сьцяг|Малдова}} [[Валеры Мураўскі]]<br>{{Сьцяг|УССР}} [[Леанід Краўчук]]
|сілы1 =
|сілы2 =
|колькасьць1 =
|колькасьць2 =
|страты1 =
[[Міністэрства ўнутраных справаў СССР|Міністэрстар унутраных справаў]] [[Барыс Пуга]] зьдзейсьніў самабойства<br>Вайсковы радца Гарбачова [[Сяргей Ахрамееў]] зьдзейсьніў самабойства<br>Кіраўнік справамі [[ЦК КПСС]] [[Мікалай Кручына]] зьдзейсьніў самабойства<ref>{{cite news|url=https://www.upi.com/Archives/1991/08/26/Third-Soviet-official-commits-suicide/5619683179200/|title=Third Soviet official commits suicide|date=26 August 1991|publisher=[[United Press International]]|accessdate=7 March 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.deseretnews.com/article/179916/THE-CENTRAL-COMMITTEE-CHIEF-OF-ADMINISTRATION-KILLS-HIMSELF.html|title=THE CENTRAL COMMITTEE CHIEF OF ADMINISTRATION KILLS HIMSELF|publisher=Deseret News|accessdate=7 March 2019}}</ref>
|страты2 = тры чалавекі загінулі {{Пераход|#Ахвяры|1|Ахвяры}}
|страты3 =
|страты_метка =
|забітыя =
|параненыя =
|арыштаваныя =
|затрыманыя =
|абвінавачаныя =
|аштрафаваныя =
|нататкі = {{note|a|a}} Зьмешчаны пад хатні арышт у [[Фарос]]е, [[Крым]]е.
}}
'''Жні́веньскі путч''' — спроба адхіленьня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]] ад пасады [[Прэзыдэнт СССР|прэзыдэнта СССР]] і зьмены курсу на дэмакратызацыю і перамены. Спроба перавароту была зробленая [[Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы|Дзяржаўным камітэтам па надзвычайным становішчы]] (''[[ДКНС]]'') — групай кансэрватыўна настроеных дзеячаў з кіраўніцтва [[ЦК КПСС]], ураду [[СССР]], [[Савецкая армія|арміі]] і [[КДБ]] — 19 жніўня 1991 году. Гэта прывяло да радыкальных зьменаў палітычнай сытуацыі ў краіне: канчатковай страце [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыяй Савецкага Саюзу]] сваёй улады, адноснага ўзмацненьня ўлады рэгіянальных лідэраў па параўнаньні з цэнтральнымі ўладнымі структурамі СССР і незваротнага паскарэньня распаду СССР, якое завяршылася яго ліквідацыяй у сьнежні 1991 году.
Радок 41 ⟶ 137:
24 жніўня 1991 року Вярхоўная Рада УССР ўхваліла [[Акт абвяшчэньня незалежнасьці Ўкраіны]]: ''«Зыходзячы зь сьмяротнае небясьпекі, што паўстала над Украінаю ў сувязі зь дзяржаўным пераваротам у СССР…»''. 25 жніўня Прэзыдыюм Вярхоўнае Рады прыняла пастанову пра часовае спыненьне дзейнасьці КПУ. 26 жніўня была створаная часовая камісія для пераверкі дзейнасьці пасадовых асобаў, орґанаў улады ды кіраваньня, аб’яднаньняў і арґанізацыяў у сувязі зь дзяржаўным бунтам 19-21 жніўня 1991. Выяўленыя дакумэнты давялі безумоўную датычнасьць кіраўніцтва КПУ да беспасярэдняе падтрымкі ДКНС.
== Ахвяры ==
[[Файл:1991-August-Moscow.jpg|міні|Мейсца згубы на [[Садовае кальцо|Садовым кальцы]], адразу пасьля жнівеньскага путчу]]
Ахвярамі Жнівеньскага путчу сталі:
* [[Ільля Крычэўскі]] — архітэктар праектна-будаўнічага каапэратыву «Коммунар»;
* [[Дзьмітры Камар]] — удзельнік [[Аўганска-савецкая вайна|вайны ў Аўґаністане]], кіроўца аўтапампоўніка;
* [[Уладзімер Вусаў (актывіст)|Уладзімер Вусаў]] — эканаміст сумеснага прадпрыемства «Иком», сын контр-адмірала.
[[Файл:Защитнки Белого Дома 1.jpg|міні|Надмагільныя помнікі Камару, Вусаву ды Крычэўскаму на Ваганькаўскіх могілках Масквы]]
Усе трое загінулі ў ноч на 21 жніўня падчас [[Інцыдэнт у танэле на Садовым кальцы|інцыдэнту ў танэле на Садовым кальцы]]. 24 жніўня 1991 року загадам прэзыдэнта СССР Міхаіла Гарбачова ўсім тром пасьмяротна было наданая годнасьць [[Герой Савецкага Саюзу|Героя Савецкага Саюзу]] «за мужнасьць і грамадзянскую муднасьць, выяўленыя пры абароне дэмакратыі і канстытуцыйнага ладу СССР»{{Зноска|Хроника путча: часть V|2006}}. Рок пасьля ўсе трое сталі першымі ўзнагароджанымі (пасьмяротна) [[Мэдаль «Абаронцу вольнай Расеі»|мэдалем «Абаронцу вольнае Расеі»]].
<gallery caption="Ахвяры супрацьстаяньня ДКНС на адных з апошніх [[Паштовая марка|паштовых марках СССР]]" class="center">
Image:1991 CPA 6367.jpg
Image:1991 CPA 6368.jpg
Image:1991 CPA 6369.jpg
</gallery>
== Крыніцы ==
| |||