Грэцыя: розьніца паміж вэрсіямі

|ІмёныКіраўнікоў = [[Катэрына Сакелярапулю]]<br />[[АлексісКірыякас ЦыпрасМіцатакіс]]

|Плошча = 131{{лік|131957}}<ref 957name="CIA"/>

|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 9794-е

|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 8083-е

На поўначы Грэцыя мяжуе з [[Баўгарыя]]й і [[РэспублікаПаўночная Македонія|Паўночнай Македоніяй]], на паўночным захадзе з [[Альбанія]]й, на паўночным усходзе з [[Турэччына]]й. Мае [[Гістарычныя рэгіёны Грэцыі|дзевяць гістарычных абласьцей]]: [[Македонія (Грэцыя)|Македонію]], [[Цэнтральная Грэцыя|Цэнтральную Грэцыю]], [[Пэляпанэс]], [[Тэсалія|Тэсалію]], [[Эпір]], [[Эгейскія астравы]], [[Заходняя Тракія|Тракію]], [[Крыт]] і [[Іянічныя астравы]]. Знаходзіцца на 11-м месцы ў сьвеце паводле [[Сьпіс краінаў паводле працягласьці берагавой лініі|працягласьці берагавой лініі]] — 13 676 км —<ref зname="CIA"/>. 1400Грэцыі астраваміналежаць больш за 2000 астравоў, 227каля 170 зь якіх населеныя<ref>{{Спасылка|аўтар=Contributors: Richard Ralph Mowbray Clogg, Loring Danforth and Others|загаловак=Greece|праца=Encyclopædia Britannica|выдавец=Encyclopædia Britannica, inc|дата публікацыі=1 красавіка 2020|url=https://www.britannica.com/place/Greece|дата=6 красавіка 2020}}</ref>.

Шмат хто лічыць [[Старажытная Грэцыя|Грэцыю]] «калыскай» сучаснай [[Заходняя цывілізацыя|заходняй цывілізацыі]]. Тут зарадзіліся [[Атэнская дэмакратыя|дэмакратыя]], [[заходняя філязофія]], [[Алімпійскія гульні]], [[заходняя літаратура]], [[гістарыяграфія]], [[паліталёгія]], базавыя [[Навука|навуковыя]] й [[Матэматыка|матэматычныя]] прынцыпы і [[драма]] (у тым ліку [[трагедыя]] й [[камэдыя]]). Культурніцкія й тэхналягічныя дасягненьні Грэцыі аказалі значны ўплыў на сьвет, [[Эліністычны пэрыяд|распаўсюдзіліся]] на [[Усходні сьвет|Ўсход]] праз заваёвы [[Аляксандар Македонскі|Аляксандра Вялікага]], а на [[Заходні сьвет|Захад]] праз [[Рымская Грэцыя|інкарпарацыю]] ў [[Рымская імпэрыя|Рымскую імпэрыю]] і наступную [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыю]]. [[Грэцкае праваслаўе|Грэцкая праваслаўная царква]] таксама распаўсюдзіла грэцкія традыцыі на шырэйшы [[Праваслаўная царква|праваслаўны сьвет]]. Багатая спадчына Грэцыі захавалася ў ейных [[Сьпіс аб’ектаў сусьветнайСусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Грэцыі|17 аб’ектах СусьветнаеСусьветнай спадчыны]]. Незалежнасьць дзяржавы была абвешчаная ў 1830 року пасьля [[Вайнавайны Грэцыі за незалежнасьць|вайны]] зад [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяйімпэрыі]].

Цяпер Грэцыя — [[Дэмакратыя|дэмакратычная]] [[разьвітая дзяржава]] з разьвітай эканомікай, высокімі [[Якасьць жыцьця|якасьцю]] і [[Індэкс разьвіцьця чалавечага патэнцыялу|стандартамі жыцьця]]. Краіна зьяўляецца адной з заснавальніцаў [[ААН]], дзясятай далучылася да [[Эўрапейскія супольнасьці|Эўрапейскіх супольнасьцяў]] (прадвесьнік [[Эўразьвяз]]у), з 2001 року ўваходзіць у [[Эўразона|Эўразону]]. Зьяўляецца сябрам міжнародных арганізацыяў, такіх як [[Рада Эўропы]], [[НАТО]], [[АЭСР]], [[АБСЭ]] і [[СГА]].

Дагрэцкая [[эгейская цывілізацыя]] датуецца 30XXX-12XII стагодзьдзямі да н. э.

«Цёмныя вякі» або «Гамэраўская Грэцыя» — пэрыяд у гісторыі Старажытнай Грэцыі, які ахоплівае каля 1200—800 да н. э., пачаўся пасьля заняпаду Мікенскай культуры і меркаванага ўварваньня [[Дарыйскае ўварваньнеДарыйцы|дарыйскага ўварваньнядарыйцаў]], і скончыўся з пачаткам росквіту грэцкіх полісаў (пэрыяду [[Архаіка|архаікі]]).

У складзе [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыі]] значэньне Грэцыі зноў павышаецца. У 14XIV стагодзьдзі гэты пэрыяд заканчваецца з далученьнем Грэцыі да імпэрыі турак-асманаў. Большая частка Грэцыі зьяўлялася часткай [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] да абвяшчэньня незалежнасьці ў 1821.

Першым кіраўніком незалежнай Грэцыі быў [[Яан Кападыстрыя]].

Аднак на тэрыторыі незалежнай Грэцыі тады пражывала толькі каля 1/6 часткі грэкаў Міжземнамор’я (каля 0,8 млн з 5 мільёнаў). Таму да 1970-х гадоў галоўным вэктарам ўнутранай і зьнешняй палітыкі былі пляны па аднаўленьні грэцкага адзінства, якія атрымалі ў 19XIX стагодзьдзі назву Вялікай ідэі ({{мова-el|Μεγάλη Ιδέα}}), а на сумежных грэцкіх тэрыторыях узьнік тэрмін ''энозіс'', або імкненьне да ўзьяднаньня з Грэцыяй.

Грэцыя — парлямэнцкая [[рэспубліка]]. Кіраўніком дзяржавы зьяўляецца [[прэзыдэнт]], які выбіраецца [[парлямэнт]]ам на пяцігадовы тэрмін. Існуючая канстытуцыя была зацьверджаная парлямэнтам і ўведзена ў дзеяньне ў 1975 годзе, пасьля падзеньня вайсковай хунты, захапіўшай уладу з 1967 да 1974 году. З таго часу канстытуцыя двойчы зьмянялася ў 1986, 2001 і 20012008 гадах<ref name="CIA"/>. Канстытуцыя ўтрымлівае 120 параграфаў, якія падзяляюць дзяржаўную ўладу на [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]], [[Выканаўчая ўлада|выканаўчую]] і [[Судовая ўлада|судовую]] і дае пашыраныя гарантыі грамадзкім свабодам і правам.

Згодна з канстытуцыяй, выканаўчая ўлада належыць прэзыдэнту рэспублікі і ўраду. Пасьля папраўкі 1986 году прэзыдэнцкія абавязкі былі значна паменшаныя і зараз прэзыдэнт зьяўляецца хутчэй пратакольнай асобай. Абавязкі [[прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністра]] выконвае лідэр партыі, якая мае, на бягучы момант, большасьць у парлямэнце. Прэзыдэнт фармальна пазначае прэм’ер-міністра і па яго рэкамэндацыям міністраў. Прэм’ер-міністар валоваевалодае большай часткай палітычнай улады, і згодна з папраўкай 1986 году яму была перададзена большая частка прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў.

Заканадаўчая ўлада належыць парлямэнту, які складаецца з 300 дэпутатаў. Законы прынятыя парлямэнтам павінны зацьвярджацца прэзыдэнтам. Парлямэнцкія выбары праходзяць кожныя чатыры гады, але прэзыдэнт мае права распусьціць парлямэнт па прапанове кабінэта міністраў. Прэзыдэнт, так сама,таксама можа распусьціць парлямэнт пасьля таго як апазыцыя зможа арганізаваць [[вотум недаверу]].

Судовая ўлада незалежная ад выканаўчай і заканадаўчай і складаецца з трох вярхоўных судоў: ''Касацыйны Суд'' (Άρειος Πάγος), ''Дзяржаўны Савет'' (Συμβούλιο της Επικρατείας) і ''Эканамічны Суд'' (Ελεγκτικό Συνέδριο). Судовая ўлада, такуключае сама, уключаеяшчэ і грамадзянскія суды, якія разглядаюць адміністрацыйныя, грамадзянскія і крымінальныя справы.

Грэцкі паўвостраў, разьмешчаны на паўднёвым усходзе [[Эўропа|Эўропы]], займае плошчу 131 944957 км²<ref name="CIA"/>. Грэцыя разьмешчаная ў паўднёвай частцы Балканскага паўвострава і на прылеглых да яго і да ўзьбярэжжа Малой Азіі астравах. Мяжуе з [[Альбанія]]й, [[Паўночная Македонія|Македоніяй]], [[Баўгарыя]]й і [[Турэччына]]й. Абмываецца: [[Міжземнае мора|Міжземным морам]], у тым ліку: [[Іянічнае мора|Іянічным]], [[Эгейскае мора|Эгейскім морамі]], а паўднёвае ўзьбярэжжа [[Крыт]]а — [[Лівійскае мора|Лівійскім морам]]. У склад Грэцыі ўваходзіць каля 2 тысячаў астравоў, на якія прыходзіцца амалькаля 20 % усёй краіны<ref name="bse">Дадиани Л. Я., Серебрянный Л. Р. {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)|спасылка=http://alcala.ru/bse/izbrannoe/slovar-G/G14485.shtml|артыкул=Греция (Королевство Греция)}}</ref>. Тэрыторыя Грэцыі падзеленая на тры часткі. У матэрыковую[[матэрык]]овую Грэцыю ўваходзяць: [[Македонія (Грэцыя)|Македонія]] — паўночная вобласьць Грэцыі, межная з [[Альбанія]]й ([[Яніна (горад)|Яніна]], Ігуменіца), [[Баўгарыя]]й ([[Радопі]]) і [[Паўночная Македонія|Паўночнай Македоніяй]] ([[Касторыя]], [[Халькідыкі]]); [[Тракія]] — паўночна ўсходняя вобласьць, межная з Баўгарыяй і Турэччынай ([[Александропаль]], [[Каматыні]]); [[Эпір]] — паўночна заходняя вобласьць, межная з Альбаніяй (абмываецца Іянічным морам); [[Тэсалія]] — найболей раўнінная вобласьць, з усходу абмываецца Эгейскім морам ([[Лярыса]], [[Воляс]], [[Трыкала]]); [[Цэнтральная Грэцыя]] — цэнтральная частка Грэцыі ([[Халькіда]], [[Лямія]], [[Амфіса]]); [[Атыка]] — вобласьць вакол Атэнаў; [[Пэляпанэс]] — самы вялікі паўвостраў Грэцыі (плошча — 21,4 тыс. кв. км), злучаны з матэрыковай часткай вузкім Карынтскім перашыйкам (шырыня 5 км), празь які ў канцы 19XIX стагодзьдзя быў прарыты канал (даўжынёй 6500 м, шырыня 23,5 м, глыбіня 40 м). Трэці раён утвараюць астравы Эгейскага мора: [[Эўбэя]] — другая па велічыні, пасьля Крыта, востраў Грэцыі (3,9 тыс.кв.км), злучаны з кантынэнтам мастом; [[Лесбас]] — адзін з буйных астравоў Грэцыі (1,6 тыс.кв.км); Паўночныя Спарады — астравы Скірас, Скапелас, Юра, Іліадрамія і інш. у паўночна-заходняй часткі Эгейскага мора; [[Кіклады]] — «кіклас» па-грэцку — утвараючы кольца, архіпэляг у цэнтральнай і паўднёвай частцы Эгейскага мора (астравы [[Аморгас]], [[Андрас]], [[Сыфнос]], [[Сантарыні]], [[Тымас]], [[Кітнас]] і інш.); [[Паўднёвыя Спарады]] — [[Дадэканэс]] — архіпэляг з 12 астравоў у паўднёваўсходняй часткі Эгейскага мора, ва ўзьбярэжжа Турэччыны (астравы [[Родас]], [[Самас]], [[Астыпалея]], [[Калімнас]], [[Карпатос]], [[Лерас]] і інш.).

Грэцкі ляндшафт — гэта чаргаваньне скалістых, звычайна бязьлесных гор, густанаселеных далінаў, шматлікіх астравоў, праліваў і бухтаў. Маляўнічыя скалы, пляжы, экзатычныя гроты падаюць велізарныя магчымасьці для адпачынку на моры і горнага турызму. Шырокае распаўсюджваньне вапнякоў, асабліва ў заходняй частцы краіны, прывяло да фармаваньня карставых варонак, пячораў, якія надаюць ляндшафту своеасаблівае дзікае аблічча і што прываблівае аматараў выпрабаваць свае сілы ў спэлеалёгіі. Горныя масівы займаюць амаль чвэрць паверхні тэрыторыі краіны. Гэта пераважна сярэдняй вышыні горы (да 1200—1800 м)<ref name="bse"/>. Найвышэйшы пункт Грэцыі — гара [[Алімп]] (2917 м)<ref name="CIA"/>. Вышэй 2000 мэтраў паднімаюцца таксама [[Пінд]], [[Парнас]], горны ланцуг на поўначы [[Пэляпанэс]]а і Тайгет. Раўнін мала, засяроджаныя яны ва ўсходняй палове краіны, за выключэньнем Пэляпанэса, дзе раўніны пераважаюць на заходнім узьбярэжжы. Пад лесам і хмызьняком каля 4430,9 % тэрыторыі. Нацыянальныя паркі: [[Вікас-Аос]], [[Мікра-Прэспа]], [[Эта]] і інш.

На вузкім і гарыстай Грэцкай паўвысьпе не маглі ўтварыцца вялікія рачныя сыстэмы. Пераважаюць горныя рэкі, кароткія, бурныя, з маляўнічымі парогамі і вадаспадамі, часта бягучыя да мора ў вузкіх каньёнах. Самая доўгая рака Грэцыі — [[Альякмон]] (амаль 300 км). Іншыя буйныя рэкі — [[Эбрас]], [[Нэстас]], [[Стрымон]], [[Вардар (рака)|Вардар]], [[Ахелас]]. Рэкі не прыдатныя для суднаходзтва, але гуляюць даволі вялікую ролю як крыніцы энэргіі.

У Грэцыі налічаецца больш за 20 азёраў плошчай 10—100 км². Самыя буйныя і глыбокія зь іх тэктанічнага паходжаньня. Да іх прыналежаць азёры [[Трыхоніс]] (95,5 км²), [[Волві]] (75,6 км²), [[Вэгарытыс]] (72,5 км²). Шмат карставых азёраў. Яны, як правіла, невялікія, сілкуюцца ў асноўным падземнымі водамі. Найбуйнае з іх — [[Яніна (возера)|Яніна]] (22 км²).

У склад Грэцыі ўваходзіць больш за 2 0002000 астравоў, ад буйных ([[Крыт (востраў)|Крыт]], [[Эўбэя (востраў)|Эўбея]]) да дробных ([[Патмас (востраў)|Патмас]], Хрысі, Кастэлярыза). На іх долю прыпадае каля 20 % усёй грэцкай тэрыторыі (24,8 тыс кв. км.<ref name="БелЭн">Грэцыя // {{Літаратура/БелЭн|5к}} С. 505.</ref>).

* [[Паўночныя Эгейскія астравы]] — разьмешчаныя на поўначы [[Эгейскае мора|Эгейскага мора]], у берагоў [[Турэччына|Турэччыны]]. Найбуйнейшы востраў — [[Лесбас (востраў)|Лесбас]].

* [[Паўночныя Спарады]] і востраў [[Эўбэя (востраў)|Эўбея]] — разьмешчаны ля ўсходніх берагоў Грэцыі.

З прыкладна 5 0005000 відаў расьлінаў Грэцыі найбольш распаўсюджаныя невялікія расьліны і кусты. На паўвысьпе Халкідыкі часта сустракаюцца хваёвыя лясы. Распаўсюджаныя кіпарысы і плятаны. Узрост некаторых дасягае некалькіх тысячаў гадоў. Вельмі распаўсюджаная аліва — адно з каштоўных дрэваў Грэцыі і ўсяго Міжземнамор’я.

У 1981—1990 гадах у Грэцыі адбыліся значныя эканамічныя пераўтварэньні і пачаўся хуткі эканамічны рост краіны. Зь сельскагаспадарчай краіны Грэцыя перанакіравала сваю эканоміку на сфэру паслугаў (у асноўным [[транспарт]]), [[турызм]], [[гандаль]] і [[фінансы]]. Важную ролю адыграўадыграла і ўдзелсяброўства з 1981 году ў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]], а так саматаксама дапамога зь яго боку. З 1985 да 1991 году Грэцыя атрымлівала штогод 2,5 млрд [[Даляр ЗША|даляраў ЗША]] у рамках так званага інтэграцыйнага пляну, сярэднегадавы прырост [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] у 1987—1990 гадах складаў 1,6%. У 19902017 годзе 5779,1% нацыянальнага прыбытку ствараюць паслугі, 1816,9% — [[прамысловасьць]], 144,1% — [[сельская гаспадарка]]<ref name="CIA"/>.

У прамысловасьці асноўнае разьвіцьцё атрымала лёгкая і харчовая галіны. АгуламПаводле ацэнкі, у 2015 годзе ў прамысловасьці былі занятыя 2115% працаздольнага насельніцтва<ref name="CIA"/>. Вядзецца здабыча [[баксыт]]аў, [[пірыт]]аў, [[Нікель|нікелю]], [[магнэзыт]]аў. Разьвітая і мэталюргічная прамысловасьць, яле ў адпаведнасьці з рашэньнем ЭЗ, вытворчасьць сталі скарочаная на 30%. Існуюць прадпрыемствы машынабудаўнічай, нафтахімічнай і дрэваапрацоўчай галінаў эканомікі. У горадзе [[Волас]] разьмешчана самая буйная ў сьвеце фабрыка [[цэмэнт]]у. Пад грэцкім флягам рэгіструецца шмат караблёў, у выніку чаго, фармальна Грэцыя валодае самым буйным у сьвеце грамадзянскім флётам. Значную ролю, традыцыйна, мае [[рыбная лоўля]]. У Грэцыі 1308 гандлёвых караблёў (22 месца ў сьвеце).

Паводле перапісу 1966 года, у Грэцыі жылі 8,74 чалавек<ref name="bse"/>. У 1977 годзе ў Грэцыі жылі 9280 тыс. чалавек. У 1988 годзе насельніцтва Грэцыі ацэньвалася ў 9,9 млн чалавек<ref>{{Кніга|загаловак=Страны мира: Краткий полит.-экон. справочник|месца=М.|выдавецтва=Политиздат|год=1989|старонкі=48}}</ref>. У 1995 годзе ў Грэцыі пражывалі 10,5 млн чалавек<ref name="БелЭн"/>. У 2006 годзе насельніцтва Грэцыі складала 11,3 млн чалавек<ref>Герцен А. А., Страшун Б. А. и др. ГРЕЦИЯ // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); https://bigenc.ru/geography/text/2378081 Дата обращения: 06.04.2020</ref>. Паводле ацэнкі ў 2020 годзе насельніцтва Грэцыі складае {{лік|10607051}} чалавек<ref name="CIA"/>. Большасьць насельніцтва Грэцыі складаюць [[грэкі]] (80—90%), але гэтыя зьвесткі часта аспрэчваюцца, у выніку недаўліку нацыянальных меншасьцяў, асабліва моўным. Афіцыйная статыстыка Грэцыі не вядзе ўліку насельніцтва па нацыянальнасьцям. Па зьвесткам навукоўцаў-этнаграфаў, у Грэцыі існуюць наступныя нацыянальныя меншасьці: [[туркі]] (0,8%), [[памакі]] (баўгарамоўныя мусульмане — 0,3%), [[цыганы]]-мусульмане (0,1%), [[альбанцы]] (1-5%), [[арамуны]] (1,1%), праваслаўныя цыганы (1,8%), [[сэрбы]] (0,3%), [[арабы]] (0,3%), [[армяне]] (0,3%), [[габрэі]] (0,05%) і інш.

Асноўнымі=== гарадаміГарады Грэцыі зьяўляюцца:===

! Колькасьць <brнасельніцтва />у насельніцтварысе гораду

| [[Атэны]]

| [[Тэсалёнікі]]

Паводле афіцыйных ацэнак Дзярждэпартамэнту ЗША, каля 9781-90% грэкаў зьяўляюцца чальцамі [[Грэцкае праваслаўе|грэцкай праваслаўнай царквы]]<ref name="religionCIA">{{Спасылка | url = http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90178.htm | назва праекту =International Religious Freedom Report 2007 | загаловак = Greece | выдавец = United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor | дата публікацыі = 15 верасьня 2006 |дата доступу = 14 April 2007|мова = en}}</ref>.

| title=Рэлігія ў Грэцыі (20012015)<ref name="CIA">{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html |загаловак= The World Factbook |выдавец= [[ЦРУ|CIA]] |дата доступу=267 сакавікакрасавіка 20132020|мова = en}}</ref>{{Заўвага|Новыя апытаньні паказваюць, што каля 20% грэкаў нерэлігійныя, то бок далёка не 1%. У рэшце рэшт, гэтыя статыстычныя зьвесткі таксама аспрэчваюцца вынікамі перапісу 2011 року.}}

{{Bar percent|Праваслаўе|blue|9881}}

{{Bar percent|Іслам|green|1.32}}

{{Bar percent|Іншыя|greyred|0.73}}

| 6 студзеня || Багаяўленьне|| ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ||