Сабака: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д артаграфія |
крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Пес_свійський?oldid=26761783, https://en.wikipedia.org/wiki/Dog?oldid=936844034 |
||
Радок 16:
|Пададдзел =
|Надкляса =
|Кляса = [[
|Падкляса =
|Інфракляса =
Радок 32:
|Трыба =
|Падтрыба =
|Род = [[Canis|Ваўкі]]
|Падрод =
|Сэкцыя =
Радок 51:
}}
'''Саба́ка''' ({{мова-la|Canis lupus f. familiaris}}) — прыручаны [[Падвід (біялёгія)|падвід]] [[воўк|ваўка звычайнага]] ({{мова-la|Canis lupus|скарочана}}) з [[Атрад (біялёгія)|атраду]] [[Драпежныя|драпежных]]. Верагодна, быў [[Адамашненьне|прыручаны]] ўжо 15 000 год таму, што робіць гэтую жывёлу першай адамашненай чалавекам<ref name="Larson">Larson G, Bradley DG (2014). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3894154 ''«How Much Is That in Dog Years? The Advent of Canine Population Genomics»'']. PLOS Genetics. 10 (1): e1004093. [[DOI]]:[https://doi.org/10.1371%2Fjournal.pgen.1004093 10.1371/journal.pgen.1004093]]. PMC 3894154. [[:PMID:24453989|PMID 24453989]].</ref>. Першыя [[Археалёгія|археалягічныя]] зьвесткі сустракаюцца ў [[Турэччына|Турэччыне]] (9500 да н. э.) і ў [[Шатляндыя|Шатляндыі]] (7500 да н. э.). Сабакі сустракаюцца на [[Эгіпет|эгіпецкіх]] і [[Мэсапатамія|мэсапатамскіх]] [[Малюнак|малюнках]] (3000—2000 да н. э.). Сабака і шэры [[воўк]] ёсьць зьвязанымі паміж сабой, то бок зьяўляюцца [[сястрынская група|сястрынскімі групамі]]<ref>Vila, C. (1997). ''«Multiple and ancient origins of the domestic dog»''. Science. 276 (5319). — С. 1687—1689. [[DOI]]:[https://doi.org/10.1126%2Fscience.276.5319.1687 10.1126/science.276.5319.1687]. [[:PMID:9180076|PMID 9180076]].</ref><ref>Freedman, Adam H.; Gronau, Ilan; Schweizer, Rena M.; Ortega-Del Vecchyo, Diego; Han, Eunjung; Silva, Pedro M.; Galaverni, Marco; Fan, Zhenxin; Marx, Peter; Lorente-Galdos, Belen; Beale, Holly; Ramirez, Oscar; Hormozdiari, Farhad; Alkan, Can; Vilà, Carles; Squire, Kevin; Geffen, Eli; Kusak, Josip; Boyko, Adam R.; Parker, Heidi G.; Lee, Clarence; Tadigotla, Vasisht; Siepel, Adam; Bustamante, Carlos D.; Harkins, Timothy T.; Nelson, Stanley F.; Ostrander, Elaine A.; Marques-Bonet, Tomas; Wayne, Robert K.; Novembre, John (16 January 2014). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3894170 ''«Genome Sequencing Highlights Genes Under Selection and the Dynamic Early History of Dogs»'']. PLOS Genetics. 10 (1): e1004016. — [[DOI]]:[https://doi.org/10.1371%2Fjournal.pgen.1004016 10.1371/journal.pgen.1004016]]. PMC 3894170. [[:PMID:24453982|PMID 24453982]].</ref><ref name="Larson"/>, аднак сучасныя воўкі ня цесна зьвязаныя з тымі ваўкамі, якія былі ўпершыню адамашнены чалавекам<ref name="Larson"/>. З гэтага вынікае, што непасрэдны продак сабакі зьяўляецца вымерлым<ref>vonHoldt, Bridgett M.; Driscoll, Carlos A. (2016). [https://books.google.com/books?id=FY6aDQAAQBAJ&pg=PT61 ''«3-Origins of the dog:Genetic insights into dog domestication»'']. In James Serpell (ed.). The Domestic Dog: Its Evolution, Behavior and Interactions with People (2 ed.). Cambridge University Press. — С. 22—41. — ISBN 978-1-107-02414-4.</ref>.
Тэставаньне мітахандральнай [[Дэзоксырыбануклійная кісьля|ДНК]] паказвае, што эвалюцыйны раскол паміж сабакамі і ваўкамі адбыўся каля 100 тысяч гадоў таму. Сабака хутка стала незаменнай ва ўсіх сусьветных культурах і была вельмі каштоўнай у раньніх пасяленьнях чалавека. У прыватнасьці, яны лічыцца, што без сабакі пасьпяховая эміграцыя праз [[Бэрынгаў праліў]] ня магла быць магчымай. Сабакі робяць шмат відаў працы для людзей, як то паляваньне, ахова, служба [[паліцыя|паліцыі]] і [[вайсковая справа|войску]], таксама сабакі могуць прыглядаць за статкам буйной рагатай жывёлы, дапамагаюць [[інваліднасьць|інвалідам]]. Гэтая шматграннасьць, большая, чым практычна у любой іншай жывёлы, вядомай чалавецтву, дала сабаку мянушку «лепшага сябра чалавека». Паводле ацэнак, у 2015 годзе на плянэце жыло каля 525 мільёнаў сабак<ref>[https://www.psychologytoday.com/us/blog/canine-corner/201209/how-many-dogs-are-there-in-the-world ''«How Many Dogs Are There in the World?»''] Psychology Today.</ref>.
Дзякуючы [[сэлекцыя|сэлекцыі]] былі выведзены сотні розных пародаў, і цяпер выяўляюцца больш паводніцкія і марфалягічныя адрозьненьні паміж сабакамі розных пародаў, чым у любых іншых наземных [[сысуны|сысуноў]]. Напрыклад, вышыня ў карку можа вар’іравацца ад некалькіх сантымэтраў, як у [[чыхуахуа]], да амаль мэтру, як у [[ірляндзкі ваўкар|ірляндзкага ваўкару]] і [[нямецкі дог|нямецкага догу]]. Колер жывёлы вагаецца ад белага да чорнага, уключаючы сьветла-жоўты, шэры, карычневы з самымі рознымі адценьнямі.
Як і іхнія продкі ваўкі, сабакі — сацыяльныя жывёлы, якія звыклі жыць [[зграя]]мі зь яскрава выражанай [[герархія]]й. Сабакі, якія жывуць зь [[Чалавек|людзямі]], уважаюць свайго гаспадара як чальца сваёй зграі і свайго адзінага ўладара.▼
▲Як і іхнія продкі ваўкі, сабакі
== Пароды ==
Радок 84 ⟶ 86:
* [[Ганчак]]і
* Паляўнічыя пароды
* [[
* Ужытковыя пароды
* Службовыя пароды
Радок 91 ⟶ 93:
== Глядзіце таксама ==
* [[Ісьляндзкі сабака]]
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2498669.stm Паходжаньне сабакаў]. BBC.{{ref-en}}
* [http://www.ancient.eu.com/article/184/ Сабакі ў старажытным сьвеце]. Ancient History Encyclopedia.{{ref-en}}
{{
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
| |||