Кернаў: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне
стыль
Радок 47:
|Сайт =
}}
'''Ке́рнаў''' ({{мова-lt|Kernavė}}) — [[мястэчка]] ў [[Летува|Летуве]], на рацэправым беразе ракі [[Вяльля|Вяльлі]]. Цэнтар [[Кернаўскае староства|староства]] [[Шырвінцкі раён|Шырвінцкага раёну]] [[Віленскі павет|Віленскага павету]]. Насельніцтва на 2009 год — 350 чал. Знаходзіцца за 18 км на паўднёвы захад ад [[Шырвінты|Шырвінтаў]], за 35 на паўночны захад ад [[Вільня|Вільні]].
 
Кернаў — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[мястэчка]] [[Віленскі павет (ВКЛ)|гістарычнай Віленшчыны]], старажытны замак [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. КаляДа нашага часу паселішчатутт месьціццазахаваўся гістарычна-археалягічны комплекс, улучаны ў [[Сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО|Сьпіс сусьветнай спадчыны]] [[ЮНЭСКО]].
 
== ГеаграфіяНазва ==
Тапонім «Кернаў» утварыўся ад рэчкіракі КернаўкаКернаўкі. Паводле [[Хроніка Быхаўца|Хронікі Быхаўца]], назва паселішча пайшла ад імя яго заснавальніка легендарнага князя Кернуса.
[[Файл:Kernave church.jpg|значак|upright|Кернаўская царква 1920 року]]
Кернаў знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй Летуве, на правым беразе ракі [[Вяльля|Нярысу]], за 18 км на паўднёвы захад ад [[Шырвінты|Шырвінтаў]], за 35 на паўночны захад ад [[Вільня|Вільні]].
 
== Этымалёгія назвы ==
Тапонім «Кернаў» утварыўся ад рэчкі Кернаўка. Паводле [[Хроніка Быхаўца|Хронікі Быхаўца]], назва паселішча пайшла ад імя яго заснавальніка легендарнага князя Кернуса.
 
Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: ''Kernow'' (1365), ''Керново'' (XVI ст.), ''Керновъ'' (1689); у беларускіх тэкстах таксама ўжываюцца формы ''Кернова''<ref>{{Літаратура/Геаграфія Беларусі (Вільня, 1922)|к}} С. 203.</ref> і ''Кернава''.
 
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Паводле легенды, паселішча тут заснаваўКернаў у 1040 рокугодзе заснаваў князь Кярнус (унук [[Палямон (літоўскі князь)|Палямон]]а). Да 1230 рокугоду Кярнаў быў сталіцай, пакуль князь [[Рынгольд]] не перанёс яе ў [[Наваградак]]. Летувісы называюць Кярнаў першай сталіцай [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]], бо нібыта ў ім разьмяшчалася рэзыдэнцыя [[Вялікі князь літоўскі|князёў]] да часоў [[Гедымін]]а, які ў 1321 годзе перанёс яе ў [[Трокі]].
 
Першы пісьмовы ўспамін пра Кернаў датуецца 1279 годам («[[Старэйшая рыфмаваная хроніка]]», «[[Хроніка Германа з Вартбэрга]]») у зьвязку з рэйдам крыжакоў. Абарончую сыстэму паселішча ў XIII—XIV стагодзьдзях утваралі 5 замкаў, разьмешчаных на правым беразе Вяльлі, ад якіх засталіся гарадзішчы: Замкавая Гара (вышыня 30 м, плошча 5,82 га); Гара Ахвярніка (або Сьвятая Гара; вышыня 13—18 м, плошча 1,3 га); Гара Лізьдзейкі (ці Крывейце; вышыня 25—30 м, плошча 0,4 га); «Сталец Міндоўга» (вышыня 22 м, плошча 1,08 га); Гара Кернава (стаіць асобна ад асноўнай групы, разам з могільнікам займае 1,48 га).
 
[[Файл:Kernavė coats of arms in 1792.jpg|міні|зьлева|160пкс|Мескі герб, з1792 прывілею 1792г.]]
 
У Кернаве, як мяркуецца, месьцілася рэзыдэнцыя [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] [[Трайдзень|Трайдзеня]] і першапачатковапачаткова вялікага князя [[Гедымін]]а. Іх лякалізуюць на Гары Ахвярніка. Гандлёва-рамесны пасад разьмяшчаўся вакол замкаў, прадмесьці — на Замкавай Гары. Забудова была драўлянаю<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]]. Кернаў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 88.</ref>. Пахавальны абрад на могільніку сьведчыць пра суіснаваньне ў XIII—XIV стагодзьдзях паганскіх і хрысьціянскіх традыцыяў. У 1365 годзе Кернаў значна пацярпеў ў часе рэйду тэўтонскіх рыцараў. У 1390 годзе аддзел крыжакоў на чале з маршалам Энгельгартам фон Рабе зьнішчыў драўляныя замкі, па чым яны не аднаўляліся.
 
[[Файл:KiernaǔKiernaŭ. Кернаў (N. Orda, XIX1875).jpg|міні|Кернаў270пкс|Гарадзішчы і касьцёл. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], XIX1875 стагодзьдзег.]]
Першы пісьмовы ўспамін пра Кернаў датуецца 1279 («[[Старэйшая рыфмаваная хроніка]]», «[[Хроніка Германа з Вартбэрга]]») у зьвязку з рэйдам крыжакоў. Абарончую сыстэму паселішча ў XIII—XIV стагодзьдзях утваралі 5 замкаў, разьмешчаных на правым беразе Вяльлі, ад якіх засталіся гарадзішчы: Замкавая Гара (вышыня 30 м, плошча 5,82 га); Гара Ахвярніка (або Сьвятая Гара; вышыня 13—18 м, плошча 1,3 га); Гара Лізьдзейкі (ці Крывейце; вышыня 25—30 м, плошча 0,4 га); «Сталец Міндоўга» (вышыня 22 м, плошча 1,08 га); Гара Кернава (стаіць асобна ад асноўнай групы, разам з могільнікам займае 1,48 га).
 
У XV ст. у даліне Паяўта (каля 25 га) на беразе Вяльлі зьявілася новае паселішча, што ўваходзіла ў склад [[Віленскі павет|Віленскага павету]]. Каля 1420 годе вялікі князь [[Вітаўт]] заснаваў у Кернаве касьцёл. У 1571 годзе кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] надаў мястэчку [[Магдэбурскае права]], якое ў 1792 годзе пацьвердзіў кароль і вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]]. У XVI—XVII стагодзьдзях аўтары тагачасных гістарыяграфічных твораў («Хроніка» М. Стрыйкоўскага, [[Густынскі летапіс]], «Гісторыя» А. Каяловіча) называлі Кернаў адным з найважнейшых палітычна-адміністрацыйных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага ў XIII—XIV стагодзьдзях.
[[Файл:Kernavė coats of arms in 1792.jpg|міні|зьлева|160пкс|Мескі герб з прывілею 1792]]
У Кернаве, мяркуецца, месьцілася рэзыдэнцыя [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] [[Трайдзень|Трайдзеня]] і першапачаткова вялікага князя [[Гедымін]]а. Іх лякалізуюць на Гары Ахвярніка. Гандлёва-рамесны пасад разьмяшчаўся вакол замкаў, прадмесьці — на Замкавай Гары. Забудова была драўлянаю<ref>[[Алег Дзярновіч]]. Кернаў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 88.</ref>. Пахавальны абрад на могільніку сьведчыць пра суіснаваньне ў XIII—XIV стагодзьдзях паганскіх і хрысьціянскіх традыцыяў. У 1365 Кернаў значна пацярпеў ў часе рэйду тэўтонскіх рыцараў. У 1390 аддзел крыжакоў на чале з маршалам Энгельгартам фон Рабе зьнішчыў драўляныя замкі, па чым яны не аднаўляліся.
 
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Kiernaǔ. Кернаў (N. Orda, XIX).jpg|міні|Кернаў. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], XIX стагодзьдзе]]
У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Кернаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Віленскі павет (Расейская імпэрыя)|Віленскім павеце]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у мястэчку дзейнічалі касьцёл і капліца.
 
У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у Кернаве дзейнічалі касьцёл і капліца.
У XV ст. у даліне Паяўта (каля 25 га) на беразе Вяльлі зьявілася новае паселішча, што ўваходзіла ў склад [[Віленскі павет|Віленскага павету]]. Каля 1420 вялікі князь [[Вітаўт]] заснаваў у Кернаве касьцёл. У 1571 кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] надаў мястэчку [[Магдэбурскае права]], якое ў 1792 пацьвердзіў кароль і вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]]. У XVI—XVII стагодзьдзях аўтары тагачасных гістарыяграфічных твораў («Хроніка» М. Стрыйкоўскага, [[Густынскі летапіс]], «Гісторыя» А. Каяловіча) называлі Кернаў адным з найважнейшых палітычна-адміністрацыйных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага ў XIII—XIV стагодзьдзях.
 
=== Найноўшы час ===
У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795) Кернаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Віленскі павет (Расейская імпэрыя)|Віленскім павеце]]. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у мястэчку дзейнічалі касьцёл і капліца.
Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Кернаў апынуўся ў складзе [[Летува|Летувы]]. У 1960 годзе тэрыторыю старажытнага паселішча і замкаў абвясьцілі запаведнікам.
 
Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай]] (1921) Кернаў апынуўся ў складзе [[Летува|Летувы]]. У 19602004 тэрыторыю старажытнага паселішча і замкаў абвясьцілі запаведнікам. У 2004годзе Кернаў занесьлі ў [[Сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО|Сьпіс сусьветнай спадчыны]] [[ЮНЭСКО]].
 
== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
* '''XVIII стагодзьдзе''': 1795 — 194 чал.
* '''XVIII стагодзьдзе''': 1795 год — 194 чал.
* '''XIX стагодзьдзе''': 1833 год — 63 чал.; 1861 год — 260 чал.; 1866 год —260— 260 чал., у тым ліку 180 каталікоў, 12 праваслаўных, і 60 юдаістаўюдэяў<ref>Kiernów // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/47 47]</ref>; 1886 год — 242 чал.; 1895 год — 294 чал.
* '''XX стагодзьдзе''': 1923 год — 252 чал.; 1959 год — 170 чал.; 1977 год — 170 чал.; 1979 год — 177 чал.; 1985 год — 202 чал.; 1989 год — 289 чал.
* '''XXI стагодзьдзе''': 2001 год — 307 чал.; 2005 год — 320 чал.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
=== Інфраструктура ===
Дзейнічае Кернаўскі археалягічны і гістарычны музэй-запаведнік.
 
Радок 105 ⟶ 111:
== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* Kiernów // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/46 46]—47.
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.kernave.org/ АфіцыйнаяАфіцыйны бачынасайт]
* [https://www.radzima.org/be/miesca/kernava.html Кернава], [[Radzima.org]]
 
{{Сусьветная спадчына Летувы}}