Злачынства і пакараньне: розьніца паміж вэрсіямі

|Напісаны = [[1866]]

|Публікацыя = [[1866]]

Неўзабаве пасьля заканчэньня публікацыі рамана ў часопісе Дастаеўскі друкуе яго асобным выданьнем: «Роман в шести частях с эпилогом Ф. М. Достоевского. Издание исправленное». Для гэтага выданьня Дастаеўскі зрабіў у тэксцетэксьце значныя скарачэньні і зьмяненьні: тры часткі часопіснае рэдакцыі былі пераўтвораны ў шэсьць, часткова зьменены і падзел на главы.

Сюжэт разгортваецца вакол галоўнага героя, Радыёна Раскольнікава, у галаве якога высьпявае тэорыя злачынства. Паводле яго задумы чалавецтва падзяляецца на «избранных» і «тварей дрожащих». «Выбраныя» (клясычным прыкладам зьяўляецца Напалеон) маюць права зьдзейсьніць забойства альбо некалькі забойстваў дзеля будучых вялікіх зьдзяйсьненьяў. Сам Раскольнікаў знаходзіцца ў вельмі благім матэрыяльным стане, ён ня здольны аплаціць ня толькі вучобу ва ўнівэрсытэце, але і ўласнае сваё пражываньне. Маці і сястра яго таксама жывуць у паўгалечы, але хутка ён даведваецца, што яго сястра (Аўдоцьця Раманаўна) гатовая выйсьці замуж за чалавека, якога не кахае, дзеля грошай, дзеля брата. Гэта было апошняй кропляй, і Раскольнікаў зьдзяйсьняе наўмыснае злачынства старухі-ліхвяркі («вош» паводле яго вызначэньня) і яе сястры, сьведкі. Але Раскольнікаў ня можа скарыстацца нарабаваным, ён хавае яго. З гэтага часу пачынаецца жахлівае жыцьцё злачынцы, утрапёнай, ліхаманкавай сьвядомасьці, яе спробы знайсьці апору і сэнс у жыцьці, апраўданьне ўчынка і яго ацэнка. Тонкі псыхалягізм, экзыстэнцыяльнае асэнсаваньне ўчынка і далейшага існаваньня Раскольнікава маляўніча пераданы Дастаеўскім. У дзеяньне рамана ўцягваюцца ўсё новыя і новыя асобы. Лёс сутыкае яго з самотнай, запалоханай, беднай дзяўчынай, у якой ён знаходзіць роднасную душу і падтрымку, Соняй Мармеладавай, якая стала на шлях самапродажу з прычыны галечнага стану. Соня, якая верыць у Бога, імкнецца, згубіўшы бацькоў, неяк пратрымацца ў жыцьці. Раскольнікаў знаходзіць таксама апору ва ўнівэрсытэцкім сябры Разуміхіну, закаханым у яго сястру Аўдоцьцю Раманаўну. Зьяўляюцца такія пэрсанажы, як следчысьледчы ПарфірыйПарфіры Пятровіч, які зразумеў душу Раскольнікава і дасьціпна вывеў яго на чыстую ваду, Сьвідрыгайлаў, распусьнік і падлец — яркі ўзор «выбранага» чалавека (паводле тэорыі Раскольнікава), Лужын, адвакат і хітры эгаіст і інш. У рамане раскрываюцца сацыяльныя чыньнікі злачынстваў і бедстваўбедзтваў, маральных супярэчнасьцяў, гнятучых акалічнасьцяў падзеньня, апісваецца жыцьцё пецярбургскаепецярбурскае бядоты, п'янствап’янства й прастытуцыі, апісаны дзясяткі своеасаблівых пэрсанажаў, якія дзейнічаюць у рамане, на працягу якога, Раскольнікаў імкнецца зразумець, ці дастойным чалавекам ён зьяўляецца, ці мае ён права вяршыць суд над іншымі людзьмі. Ня вытрымаўшы цяжару свайго злачынства, галоўны герой прызнаецца ў зьдзейсьненым забойстве, напісаўшы чыстасардэчнае прызнаньне. Аднак ён бачыць віну ня ў тым, што зьдзейсьніў забойства, а ў тым, што пайшоў на яго, не ацаніўшы сваёй унутранай кволасьці й жаласнай маладушнасьці. Ён адмаўляецца ад прэтэнзіяў на выбранасьць. Раскольнікаў трапляе на катаргу, але Соня застаецца побач зь ім. Гэтыя дзьве самотныя асобы здабылі адна адно ў вельмі складаны пэрыяд жыцьця для абодвух. У рэшце рэшт, герой знаходзіць апору ў каханьні і рэлігійнай сьвядомасьці.

* '''Пётр Пятровіч Лужын''', жаніх Аўдоцьці Раманаўны Раскольнікавай, адвакат, прадпрымальны і эгаістычны дзялок. Жаніх Аўдоцьці Раманаўны, які зрабіў яе сваёй рабыняй, абавязанай яму сваім станам і дабрабытам. Непрыязнасьць да Раскольнікава, жаданьне пасварыць яго ззь сям'ёйсям’ёй правакуюць спробу зганьбаваць Мармяладаву, сфальсыфікаваць зьдзейсьнены быццам бы ёй крадзеж.

* '''Дзьмітры Пракоф'евічПракоф’евіч Разуміхін''', былы [[студэнт]], сябра Раскольнікава. Моцны, вясёлы, кемлівы малы, шчыры і непасрэдны. Глыбокая любоў і прыязнасьць да Раскольнікава тлумачаць пяшчоту аб ім. Улюбляецца ў Дунечку, даказвае сваёй дапамогай і падтрымкай сваё каханьне. Бярэ шлюб з Дуняй.

* '''Сямён Захаравіч Мармеладаў''', былы тытулярны саветнік, п'яніцап’яніца, алкаголікалькаголік. У ім адлюстраваныя рысы герояў ненапісанага Дастаеўскім твору «П'яненькія», да якога генэтычна ўзыходзіць напісаньне рамана. Бацька Соні Мармяладавай, сам цураецца сваёй прыхільнасьці да спіртныхсьпіртных напояў, кволы, бязвольны чалавек, аднак, любячы сваіх дзяцей. Раздаўлены канём, пахаваны на Мітрафаніеўскіх могілках.

* '''Кацярына Іванаўна Мармяладава''', жонка Сямёна Захаравіча Мармяладава, штаб-афіцэрская дачка. Хворая жанчына, якая вымушаная адна выхоўваць траіх дзяцей, не зусім здаровая душэўна. Пасьля хаўтураў мужа, пад'едзенаяпад’едзеная пастаяннай працай, клопатамі і хваробай, вар'яцеевар’яцее і памірае.

* '''Соф'яСоф’я Сямёнаўна Мармяладава''', дачка Сямёна Захаравіча Мармяладава ад першага [[шлюб]]у, дзяўчына, якая наважылася на самапродаж. Нягледзячы на такі род заняткаў, чульлівая, сьціплая й сарамлівая дзяўчына, якая вымушана зарабляць такім непрывабным чынам. Разумее пакуты Радыёна, знаходзіць у ім апору ў жыцьці і сілы зноўку зрабіць зь яго чалавека. Зьязджае зь ім ў Сыбір, становіцца яго пажыцьцёвай сяброўкай.

* '''Аркадзі Іванавіч Сьвідрыгайлаў''', дваранін, былы афіцэр, абшарнік. Распусьнік, падлец, шулер. Уводзіцца ў супрацьвагу Раскольнікаву як узор чалавека, які не спыняецца ні перад чым дзеля дасягненьня сваіх мэтаў і ні на сэкунду не задумавецца аб мэтадах і «праве сваім» (пра такіх людзей і разважае Радыён у тэорыі). Аб'ектамАб’ектам жарсьці Сьвідрыгайлава стала Аўдоцьця Раманаўна. Спроба дамагчыся яе прыхільнасьці шляхам дапамогі Радыёна ня мела посьпеху. Скатваючыся ў вар'яцтвавар’яцтва і бездань распусты, нягледзячы на боязь сьмерці, выстрэльвае сабе ў скронь.

* '''Алёна Іванаўна''', калежскаякалеская сакратарша, ліхвярка. Суханькая і зласьлівая старушонка, забітая Раскольнікавым.