Атлянтычны акіян: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
мдя |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Ocean?oldid=930907377 |
||
Радок 1:
[[Файл:Atlantic Ocean.png|міні|200пкс|Атлянтычны акіян]]
[[Файл:A storm at Pors-Loubous.jpg|міні|200пкс]]
'''Атлянты́чны акія́н''' — другі паводле велічыні (пасьля [[Ціхі акіян|Ціхага]]) акіян, аддзяляе [[Паўночная Амэрыка|Паўночную]] і [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвую]] Амэрыкі ад [[Эўропа|Эўропы]] і [[Афрыка|Афрыкі]]. Плошча (з мара́мі) 106,4 млн км²<ref>[https://www.britannica.com/place/Atlantic-Ocean ''«Atlantic Ocean»'']. Encyclopædia Britannica.</ref>. Ён ахоплівае прыблізна 20% паверхні Зямлі і каля 29% ейнае воднае паверхні. Зьяўляецца натуральнай мяжой, якая аддзяляе «Стары Сьвет» ад «Новага Сьвету». Атлянтычны акіян мае выцягнутую форму, якая нагадвае літару S. Ён доўжыцца аміж [[Эўропа]]й і [[Афрыка]]й на ўсходзе і Амэрыкай на захадзе. Зьяўляецца часткай Сусьветнага акіяну і зьвязаны на поўначы з [[Арктычны акіян|Арктычным акіянам]], зь [[Ціхі акіян|Ціхім акіянам]] на паўднёвым захадзе, [[Індыйскі акіян|Індыйскім акіянам]] на паўднёвым усходзе і [[Паўднёвы акіян|Паўднёвым акіянам]] на поўдні.
== Геаграфія ==
Радок 14 ⟶ 13:
Сярэдняя глыбіня акіяну з улікам мораў складае 3 339 мэтраў, бяз мораў — 3 926 мэтраў. Найглыбейшае месца ў акіяне — [[Пуэрта-Рыка (жолаб)|Пуэртарыканскі жолаб]] — складае 8 605 мэтраў<ref>[http://www.sea-seek.com/?geo=4921 Milwaukee Deep] — Sea-Seek {{ref-en}}</ref>.
== Экалягічныя праблемы ==
[[Файл:Nesocichla eremita -Inaccessible Island, British overseas territory-8 (3).jpg|міні|Марское сьмецьце раскінутае на пляжы вострава [[Інаксэсыбл]].]]
Да марскіх відаў, якія засяляюць Атлянтычны акіян, але знаходзяцца пад пагрозай зьнікненьня, ставяцца [[лямантыны]], [[ластаногія]], [[марскі леў|марскія ільвы]], [[чарапахі]] і [[кіты]]. Рыбалоўныя сеткі, якія выкарыстоўваюць рыбакі, забіваюць [[дэльфін]]аў, [[альбатрос]]аў і іншых марскіх птушак, што паскарае зьніжэньне рыбнага запасу і выклікае міжнародныя спрэчкі<ref>[http://www.animallaw.info/articles/arus12bcenvtlafflrev473.htm ''«Problems and Prospects for the Pelagic Driftnet»'']. Michigan State University, Animal Legal & Historical Center.</ref>. Забруджваньне водаў акіяну адбываецца ў асноўным з усходу [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], паўднёвай [[Бразылія|Бразыліі]] і ўсходняй [[Аргентына|Аргентыны]]; забруджваньне [[нафта]]й пашырана ў [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]], [[Мэксыканская затока|Мэксыканскім заліве]], возеры [[Маракайба (возера)|Маракайба]], [[Міжземнае мора|Міжземным]] і [[Паўночнае мора|Паўночным морах]]; прамысловыя адходы і забруджваньне бытавымі сьцёкамі мае месца ў [[Балтыйскае мора|Балтыйскім]], Паўночным і Міжземным морах.
Актыўнасьць ураганаў Паўночнай Атлянтыкі ўзрасла за апошнія дзесяцігодзьдзі праз павышэньне тэмпэратуры паверхні вады ў трапічных шыротах, зьмены, якія можна аднесьці альбо да натуральнай [[паўночнатлянтычная асцыляцыя|паўночнатлянтычнай асцыляцыі]], альбо да антрапагенных зьменаў клімату<ref name="Mann">Mann, M.E.; Emanuel, K.A. (2006). ''«Atlantic hurricane trends linked to climate change»''. Eos, Transactions American Geophysical Union. 87 (24). — С. 233—241. — [[DOI]]:[https://dx.doi.org/10.1029/2006eo240001 10.1029/2006eo240001].</ref>. У справаздачы за 2005 году адзначана, што атлятычная [[тэрмагалінавая цыркуляцыя]] запаволілася на 30% паміж 1957 і 2004 гадамі<ref>Bryden, H.L.; Longworth, H.R.; Cunningham, S.A. (2005). [http://www.blc.arizona.edu/courses/schaffer/182h/Climate/AtlanticOverturning.pdf ''«Slowing of the Atlantic meridional overturning circulation at 25 N»'']. Nature. 438 (7068). — С. 655—657. — [[DOI]]:[https://dx.doi.org/10.1038/nature04385 10.1038/nature04385]. [[:PMID:16319889|PMID 16319889]]</ref>. Калі б паўночнатлянтычная асцыляцыя былі адказная за зьменлівасьць тэмпэратуры паверхні вады, тэрмагалінавая цыркуляцыя павялічыў бы сваю сілу, але гэта ня так. Акрамя таго, з статыстычных аналізаў штогадовых [[трапічны цыклён|трапічных цыклёнаў]] відаць, што гэтыя зьмены не адлюстроўваюць шматдэкадавую цыклічнасьць<ref name="Mann"/>. Такім чынам, гэтыя зьмены тэмпэратуры паверхні вады выкліканы, верагодна, менавіта дзейнасьцю чалавека<ref>Webster, P.J.; Holland, G.J.; Curry, J.A.; Chang, H.R. (2005). [https://web.archive.org/web/20161114082829/http://www.cegn.org/email/documents/1844.pdf ''«Changes in tropical cyclone number, duration, and intensity in a warming environment»'']. Science. 309 (5742). — С. 1844—1846. — [[DOI]]:[https://dx.doi.org/10.1126/science.1116448 10.1126/science.1116448]. [[:PMID:16166514|PMID 16166514]].</ref>.
Акіянічны [[зьмяшаны пляст]] гуляе важную ролю ў захаваньні цяпла ў сэзонныя і дэкадальныя тэрміны, тады як больш глыбокія плясты закранаюцца на працягу тысячагодзьдзяў і маюць цеплаёмістасьць прыблізна ў 50 разоў большую за цеплаёмістасьць зьмешанага плясту. Гэтае паглынаньне цяпла забясьпечвае затрымку зьмены клімату, але таксама прыводзіць да цеплавога пашырэньня ў Сусьветным акіяне, што спрыяе павышэньню ўзроўню акіяну. Глябальнае пацяпленьне ў XXI стагодзьдзі, верагодна, прывядзе да паскарэньню працэса павышэньня ўзроўню акіяну ў пяць разоў у параўнаньні зь сёньняшнім паказчыкам, у той час як раставаньне ледавікоў, у тым ліку грэнляндзкага ледавіковага покрыва, якое, верагодна, прывядзе да павышэньня ўзроўню акіяну на 3–6 мэтраў на працягу тысячагодзьдзя<ref>Bigg, G.R.; Jickells, T.D.; Liss, P.S.; Osborn, T.J. (2003). [https://www.researchgate.net/publication/227602167 ''«The role of the oceans in climate»'']. International Journal of Climatology. 23 (10). — С. 1127—1159. — [[DOI]]:[https://dx.doi.org/10.1002/joc.926 10.1002/joc.926].</ref>.
== Глядзіце таксама ==
{{
* [[Вялікія геаграфічныя адкрыцьці]]
{{Акіяны}}▼
== Крыніцы ==
Радок 23 ⟶ 31:
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://www.nationalgeographic.com/environment/oceans/reference/atlantic-ocean/ Атлянтычны акіян]. National Geographic{{ref-en}}.
▲{{Акіяны}}
* [https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Atlantic_Ocean Атлянтычны акіян]. New World Encyclopedia{{ref-en}}.
* [https://oceanservice.noaa.gov/facts/atlantic.html Наколькі вялікі Атлянтычны акіян]. National Ocean Service{{ref-en}}.
* [https://www.kids-world-travel-guide.com/atlantic-ocean-facts.html Факты пра Атлянтычны акіян для дзяцей]. Kids World Travel Guide{{ref-en}}.
* [https://web.archive.org/web/20090829012101/http://www.cartage.org.lb/en/themes/geoghist/histories/history/hiscountries/A/atlanticocean.html Атлянтычны акіян]. Cartage{{ref-en}}.
{{Рэгіёны}}
[[Катэгорыя:Атлянтычны акіян| ]]
| |||