|
|Супернік4 =
|Камандуючыя1 = {{Сьцяг ЗША}} [[Норман Шварцкопф]] </BR>
{{Сьцяг Саудаўскай Арабіі}} [[Халэд бін Султан]]
|Камандуючыя2 = {{Сьцяг Іраку}} [[Садам Хусэйн]] </BR>
{{Сьцяг Іраку}} [[Алі аль-Маджыд]] </BR>
{{Сьцяг Іраку}} [[Азіз ан-Нуман]] </BR>
|Дадаткі =
}}
Апэрацыя '''Бу́ра ў пустэ́льні''' (вайна ў Пэрсыдзкім заліве, «Вайна ў заліве», {{мова-en|«Gulf war»|скарочана}}) — вайна паміж шматнацыянальнымі сіламі (на чале з [[ЗША]], па мандаце [[ААН]]) і [[Ірак]]ам за вызваленьне і ўзнаўленьне незалежнасьці [[Кувэйт]]у. Канфлікт вядомы вялікім размахам ужываньня авіяцыі і «разумнай» высакадакладнайвысокадакладнай зброі, што па меркаваньні шматлікіх адмыслоўцаў, адзначыла пачатак новай эпохі ў вайсковай справе (таксама, дзякуючы самаму шырокаму асьвятленьню працэсу баявых дзеяньняў у [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]], апэрацыя атрымала мянушку «тэлевізійная вайна»).
== Перадумовы ==
[[Кувэйт]] быў заснаваны ў XVIII стагодзьдзі групай бедуінскіх клянаў, якія перасяліліся да берага [[Пэрсідскі заліў|Пэрсідскага заліва]] з унутраных раёнаў [[Арабія|Арабіі]] і Катарскага паўвострава. Статус Кувэйта быў досыць нявызначаным: [[Асманская імпэрыя]] лічыла яго часткай сваёй тэрыторыі, фактычна жа шэйхі Кувэйта праводзілі незалежную ад [[Стамбул]]а палітыку. У канцы XIX стагодзьдзя Кувэйт патрапіў у залежнасьць ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], а ў 1920 годзе афіцыйна стаў пратэктаратам [[Брытанская імпэрыя|Брытанскай імпэрыі]]. Незалежнасьць краіна атрымала ў 1961 годзе.
[[Ірак]] уварваўся ў [[Кувэйт]] у жніўні 1990 году, зноў, як у 60-я гады, прад’явіўшы прэтэнзіі на права кіраваць эміратам, які ў іракскайірацкай традыцыі лічыцца былой часткай [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], абвінаваціўшы паўднёвага суседа ў крадзяжы [[Нафта|нафты]] (сьвідраваньне па тэхналёгіі нахільных сьвідравін, якая была адмыслова прадстаўленая Кувэйту [[ЗША]]) з прымежных радовішчаў Ірака, а таксама (і гэтая вэрсія жывая сярод іракцаў дагэтуль) ва ўдзеле ў міжнароднай супрацьіракскайсупрацьірацкай змове.
== Акупацыя Кувэйта ==
=== Уварваньне ===
Уначы [[2 жніўня]] 1990 году чатыры рэгулярныя дывізіі іракскагаірацкага войска ўварваліся ў Кувэйт. З прычыны поўнай вайсковай перавагі суперніка наземныя падпадзяленьні ўзброеных сіл Кувэйта вялі стрымліваючыя баі, у той жа час адыходзячы на тэрыторыю [[Саудаўская Арабія|Саудаўскай Арабіі]]. Асноўная частка авіяцыі ВПС Кувэйта пасьпела перабазавацца на саудаўскія аэрадромы. Да зыходу дня [[Эль-Кувэйт]] знаходзіўся пад кантролем іракскіхірацкіх сілаў.
Посьпех апэрацыі па акупацыі Кувэйта быў наканаваны значнай колькаснай і якаснай перавагай войскаў уварваньня над нацыянальным кувэйцкім войскам. Тым ня менш, Ірак пацярпеў сур’ёзную няўдачу, адгукнуўшуюся на наступным разьвіцьці кувэйцкага крызісу: іракскімірацкім спэцпадраздзяленьням не атрымалася захапіць кувэйцкага эміра [[Джабэр III|Джабэра III]]. Спроба шрубалётнага дэсанту ў [[Эль-Кувэйт|Эль-Кувэйце]] з мэтай захопу эміра натыкнулася на процідзеяньне СПА краіны, пры гэтым сілы спэцпрызначэньня панесьлі значныя страты. Эмір пасьпеў эвакуявацца ў [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]], аднак яго брат загінуў пры штурме палацавага комплексу.
=== Рэакцыя сусьветнай грамадзкасьці ===
Ужо [[2 жніўня]] [[Рада Бясьпекі ААН]] прыняла рэзалюцыю № 660, у якой асудзіла ўварваньне і запатрабавала ад [[Ірак]]у неадкладна вывесьці свае войскі з [[Кувэйт]]у. ІракскаеІрацкае кіраўніцтва праігнаравала гэтую рэзалюцыю. У [[Кувэйт|Кувэйце]] быў ўсталяваны «часовы ўрад», які зьвярнуўся да Іраку з просьбай улучыць Кувэйт у свой склад. [[8 жніўня]] было абвешчана аб фактычнай [[анэксія|анэксіі]] Кувэйта. Частка тэрыторыі краіны была далучаная да іракскайірацкай правінцыі [[Басра]], а пакінутая тэрыторыя абвешчаная 19-й правінцыяй Ірака. Горад [[Эль-Кувэйт]] быў пераназваны ў Кадхіму. У [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]] пачалі прыбываць кувэйцкія ўцекачы.
[[Рада Бясьпекі ААН]] працягвала рэгулярна вяртацца да кувэйцкага крызісу і прымаць рэзалюцыі (у агульнай складанасьці да канца году іх было вынесена 12). На Ірак быў накладзены шэраг санкцый, уведзеная марская [[блякада]]. У адказ на гэта ў [[Ірак]]у былі затрыманыя грамадзяне тых краін, якія прынялі ўдзел у санкцыях. Гэтыя людзі апынуліся фактычна ў становішчы закладнікаў і выкарыстоўваліся Іракам для палітычнага маніпуляваньня. Толькі ў сьнежні праблема замежных грамадзян у Іраку была канчаткова вырашаная.
Тым часам сусьветнай грамадзкасьці сталі вядомыя шматлікія факты [[марадэрства]] з боку іракскіхірацкіх салдатаў у акупаваным Кувэйце. Карэспандэнт газэты «Весткі» Барыс Іваноў так апісваў убачанае ім у былой сталіцы краіны:
{{Цытата|Па горадзе ў тыя дні блукалі натоўпы салдатаў, нясучы ў адной руцэ аўтамат, а ў іншай — раздуўшыясяраздзьмуты да неверагодных памераў ад выкрадзеных рэчаў мех...мех… З часам тэхналёгія рабаваньняў была даведзеная да дасканаласьці. Як правіла, афіцэр з групай падпарадкаваных пад'язджаўяжджаў на машыне да аблюбаванай загадзя крамы. Салдаты па камандзе выбівалі дзьверы або акновакно, і арганізавана, бязь лішняй мітусьні, пачыналі загружаць аўтамабіль таварамі.}}
Міжнародныя праваабарончыя арганізацыі адзначалі, што шматлікія кувэйцкія мужчыны падвяргаліся катаваньням, а жанчыны згвалтаваньням.
== Апэрацыя «Шчыт пустэльні» ==
Пасьля акупацыі [[Кувэйт]]а на кувэйтскакувэйцка-саудаўскай мяжы з’явіласязьявілася буйная групоўка ўзброеных сіл Ірака. Амаль адразу жаж сталі адбывацца памежныя інцыдэнты, звязаныязьвязаныя з парушэньнем іракскіміірацкімі падпадзяленьнямі міжнароднай мяжы паміж краінамі. Намеры прэзідэнтапрэзыдэнта Ірака [[Садам Хусэйн|Садама Хусэйна]] заставаліся смутнымі. Шэрагі заходніх аналітыкаў меркавалі, што зараз ён можа паспрабаваць уварвацца ў [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]], мелую відавочна недастатковымнедастаткова войскамвойскаў для адбіцьця падобнага ўварваньня. Кантроль над двума краінамі, якія валодаюць велізарнымі запасамі [[Нафта|нафты]], дазволіў бы Іраку істотна ўплываць на сусьветны нафтавы рынак. З прычыны гэтых меркаваньняў, [[ЗША]] яшчэ дзесяцігоддзедзесяцігодзьдзе назадтаму абвясціўшыяабвясьціўшыя [[Пэрсідскі заліў]] зонай сваіх нацыянальных інтэрасаўінтарэсаў, прапанавалі Саудаўскай Арабіі разьмясціцьразьмясьціць на яе тэрыторыі свае войскі. Пасьля некаторых ваганьняў кароль краіны Фахд даў сваю згоду. Ужо [[7 жніўня]] ў Саудаўскую Арабію пачалі прыбываць амэрыканскія войскі. Апэрацыя па забесьпячэньнюзабесьпячэньні бяспекібясьпекі краіны атрымала назву «Шчыт пустэльні» (Desert Shield).
[[29 лістапада]] 1990 году, пасьля правалу шматлікіх спроб схіліць [[Ірак]] да мірнага ўрэгуляваньня крызісу, [[Савет Бясьпекі ААН|СБ ААН]] прыняў рэзалюцыю № 678. Рэзалюцыя падаваладавала Іраку паўтары месяцы для таго, каб спыніць [[акупацыя|акупацыю]] [[Кувэйт]]а. Калі гэтага не адбудзецца, дзяржавы-чальцы [[ААН]], супрацоўнічалыяшто супрацоўнічалі з урадам Кувэйта, упаўнаважваюцца «выкарыстаць усе неабходныя сродкі, з тым, каб падтрымаць і выканаць рэзалюцыю № 660 (1990) і ўсе наступныя адпаведныя рэзалюцыі і аднавіць міжнародны мір і бясьпеку ў гэтым рэгіёне». Гэта азначала, што ААН падала ўжо сфармаванай на той момант кааліцыі Шматнацыянальных Сілаў права на правядзеньне ваеннай апэрацыі па вызваленьні [[Кувэйт]]а.
== Апэрацыя «Бура ў пустэльні» ==
[[17 студзеня]] 1991 войскі міжнароднай кааліцыі пачалі баявую апэрацыю па вызваленьні [[Кувэйт]]а пад назвай «'''Бура ў пустэльні'''», якая пасьпяхова завяршылася [[24 лютага]] 1991 году.
З [[17 студзеня]] па [[24 лютага]] 1991 году праводзілася так званая бескантактавая фаза: масіраваныя ўдары з паветра, у якіх было задзейнічана да 1000 [[Самалёт|самалётаўсамалёт]]аў, якія базаваліся як на наземных ваенна-паветраных базах, так і на 6 [[Авіяносец|авіяносцах]]. [[Ірак]] адказваў абстрэламі тэрыторыі [[Ізраіль|Ізраілю]] (які не прымаў удзелаудзелу ў вайне) [[балістычная ракета|балістычнымі ракетамі]] «[[Р-11 Scud|Скад]]» ([[18 сьнежня]]) і акцыямі «экалягічнага тэрарызму» (гэта значыць злівамзьлівам [[Нафта|нафты]] ў [[Пэрсыдзкі заліў]], [[25 сьнежня]]).
[[29 студзеня]] іракскіяірацкія войскі ўварваліся ў саўдаўскісаудаўскі гарадок [[Рос-эль-Хафджы]]. Гэтае сталася нечаканасьцю для Кааліцыі, аднак амаль адразу пачаліся спробы адбіць горад. [[1 лютага]] [[1991]] горад [[Рос-эль-Хафджы]] быў адбіты (гл. [[Бітва пры Хафджы]]).
== АперацыяАпэрацыя «Шабля пустэльні» ==
[[Файл:Desert Storm Map.svg|thumb|400px|Схема наземнага наступу войскаў міжнароднай кааліцыі]]
[[24 лютага]] — [[28 лютага]] 1991 — наземная апэрацыя, якая завяршылася вызваленьнем [[Кувэйт]]а йі ўзнаўленьнем status quo.
Камандуючы міжнацыянальнымі сіламі генэрал [[Норман Шварцкопф|Шварцкопф]] зрабіў асноўны ўдар не на кувэйцкім кірунку, дзе яго чакала іракскаеірацкае камандаваньне, якое падрыхтавала тамака статычную абарону, а заходней, у пустынным раёне ўздоўж саудаўска-іракскайірацкай мяжы. Сталіца Кувэйту была вызваленая за двое сутак; надыходзячыя з захаду войскі кааліцыі падышлі да Басры, практычна акружыўшы адступаючыя з Кувэйту іракскіяірацкія сілы. Раніцай [[28 лютага]] [[Садам Хусэйн]] абвясьціў аб спыненьні агню і прыняцьці [[Ірак]]ам усіх патрабаваньняў [[ААН]]. [[3 сакавіка]] [[Норман Шварцкопф]] і [[Халэд бін Султан]] на захопленай іракскайірацкай авіябазе Сафван падпісалі з прадстаўнікамі іракскагаірацкага боку дамову аб спыненьні агнювагню.
== Страты бакоў ==
=== Страты Кааліцыі ===
ДадзеныяЗьвесткі па стратах міжнароднай кааліцыі носяць разрозненыразрозьнены характар. Найболей поўныя дадзеныязьвесткі існуюць па стратах [[ЗША]]. У прыведзены ніжэй сьпіс ня ўключаныя некаторыя страты іншых краін-удзельніц МК, панесеныя да пачатку баявых дзеяньняў і пасьля іх сканчэньня.
* '''ЗША'''
** Людзкія страты: 298 загінулых, у тым ліку 147 — баявыя страты. Найбольшыя страты (17 чалавек забітымі) панесла 1-я мэханізаваная дывізія; незвычайна высокім быў узровень страт ад так званага «дружалюбнага агню» (23%).
** Страты ў тэхніцы: 6 танкаў, 1 гаўбіца, 9 адзінак іншай бронетэхнікібранятэхнікі.
** Страты ў авіяцыі: 40 самалётаў (у тым ліку 28 ад дзеяньняў суперніка), 23 шрубалёташрубалёты (у тым ліку 5 ад дзеяньняў суперніка).
** Страты на флёце: два вайсковыхвайсковыя караблякараблі, «Прынстан» і «Трыпалі», атрымалі пашкоджаньні, падарваўшыся на мінах.
* '''Вялікабрытанія'''
** Людзкія страты: 24 загінулыхзагінулыя, у тым ліку 11 ад «дружалюбнага агню».
** Страты ў авіяцыі: 7 самалётаў ([[Tornado]]).
* '''Саудаўская Арабія''': 44 загінулыхзагінулыя.
* '''Эгіпет''': 14 загінулых
* '''Францыя''': 2 загінулыхзагінулыя
* '''Кувэйт''': страчаны 1 самалёт.
* '''Італія''': страчаны 1 самалёт.
Агульны лік загінулых у складзе сіл кааліцыі, акрамя страт амэрыканскага кантынгенту, 87 чалавек.
=== Страты Ірака ===
Існуюць розныя адзнакіацэнкі страт [[Ірак]]а ў вайне 1991 году. Адразу пасьля завяршэньня баявых дзеяньняў у заходніх [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] паведамлялася, што лік загінулых іракцаў можа дасягаць 100 тыс. чалавек. Некаторыя аўтары прытрымваюцца яшчэ больш высокіх лічбаў — да 200 тыс. загінулых.
Паводле афіцыйных дадзеныхзьвестак іракскагаірацкага ўрада, апублікаваных пасьля вайны, ахвярамі паветраных налётаў у 1991 годзе сталі 2278 мірных жыхароў. Страты іракскагаірацкага войска афіцыйна не паведамляліся. Па адзнацыацэнцы дасьледніка Карла Канэты, у выніку паветраных бамбаваньняў і наземных баявых дзеяньняў іракскіяірацкія ўзброеныя сілы страцілі каля 20 тыс. чалавек забітымі. У Кувэйце ў пэрыяд з пачатку акупацыі да пачатку ваеннай актыўнасьці МК загінула каля 200 іракскіхірацкіх салдатаў, зь іх 126 у выніку згубы ваеннавайскова-транспартнага самалёта, зьбітага чальцамі кувэйцкага падпольля.
Ніжэй прыведзеная адзнакаацэнка матэрыяльных страт узброеных сіл Іраку, апублікаваная Цэнтральным камандаваньнем ЗША [[7 сакавіка]] [[1991]] году. Паколькі яна зробленая «па гарачых слядах», некаторыя лічбы ў ёй могуць не супадаць з адзнакаміацэнкамі, зробленымі пазьней:
* Авіяцыя. Зьнішчана 104 самалётасамалёты (зь іх 36 у паветраных баях) і 19 [[шрубалёт]]аў (зь іх 5 у паветраных баях). Акрамя таго, 137 самалётаў пераляцелі ў [[Іран]].
* БронетэхнікаБранятэхніка. ЗньішчанаЗьнішчана, выведзена са строю, захоплена 3700 танкаў, 2400 іншых адзінак бронетэхнікібранятэхнікі.
* Артылерыя. Зьнішчана, выведзена са строю, захоплена 2600 ствалоў артылерыі.
* Флёт. Зьнішчана 19 караблёў ВМС Ірака.
У агульнай колькасьці зьнішчана або згубіластраціла баяздольнасьць 42 дывізіі ўзброеных сіл Ірака. Сілы ЗША захапілі ў палон 71 204 іракскіхірацкіх вайскоўцаў (інфармацыя аб колькасці палонных у войскаў іншых краін кааліцыі адсутнічае).
=== Ізраіль ===
[[Ізраіль]], які ня ўдзельнічаў у баявых дзеяньнях, папакутаваў ад ваеннай актыўнасьці іракскагаірацкага войска (абстрэлах тэрыторыі Ізраілю балістычнымі ракетамі тыпу «Скад»), яго страты склалі 4 забітыхзабітыя і 300 параненых.
[[Катэгорыя:Войны Кувэйту]]
[[Катэгорыя:Войны Іраку]]
[[Катэгорыя:Войны Саудаўскай Арабіі]]
| 