Вікіпэдыя

Прыбалтыйска-фінскія мовы: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д афармленьне
д выпраўленьне спасылак
Радок 28:
{{легенда|#58A8FF|[[Фіна-волскія мовы|Фіна-волскія]] й пермскія (разам з прыбалтыйска-фінскімі)}}
]]
'''Прыбалты́йска-фі́нскія мовы'''  — ґрупа роднасных моваў у складзе [[Фіна-волскія мовы|фіна-волскае ґрупы]] [[Фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскае галіны]] [[Уральскія мовы|ўральскае моўнае сям’і]], на якіх размаўляюць [[фіна-вугорскія народы]], што пражываюць на паўночным узьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]], а таксама ў некаторых іншых навакольных рэґіёнах.
 
На прыбалтыйска-фінскіх мовах увогуле размаўляе прыкладна 7  млн чалавек.
 
== Гісторыя ==
Разьвіцьцё прыбалтыйска-фінскіх моваў пачынаецца прыкладна ў раёне 1500—1000 гадоў да н.  э., калі агульная протафіна-саамская мова падзялілася на [[Саамскія_мовы#Гісторыя|протасаамскую]] і протапрыбалтыйска-фінскую.
 
Існуюць меркаваньні, паводле якіх протапрыбалтыйска-фінская мова пазьней падзялілася на тры гаворкі  — паўднёвую, на якой размаўляла фіна-вугорскае насельніцтва [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Інфлянты|паўночнае Латвіі]], паўночную, на якой размаўлялі на тэрыторыі сучаснае Фінляндыі і ўсходнюю, носьбіты якой жылі ў ваколіцах возера [[Ладаскае возера|Ладага]].
 
== Клясыфікацыя ==
Радок 70:
 
== Асноўная характарыстыка ==
 
=== Пісьмовасьць ===
[[Файл:Birch-bark letter 292 real.jpg|thumb|235px|right|Берасьцяная грамата № 292.]]
Радок 214 ⟶ 215:
 
==== Карэльскія мовы ====
Як адзначалася вышэй, першым узорам ужываньня пісьмовасьці для карэльскіх моваў зьяўляецца [[Вялікі Ноўгарад|наўгародзкая]] берасьцяная грамата № 292. Да [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст. кнігавыданьне на карэльскай мове практычна не вялося, пакуль у [[1820]] годзе кірылічным шрыфтам не было выдадзена Эванґельле ад Мацея. У гэтыя часы не існавала адзінага літаратурнага стандарту і артаґрафіі мовы, у выніку чаго альфабэты розных выданьняў адрозьніваліся адзін ад аднаго. У [[СССР|савецкія часы]], у [[1931]] годзе для карэльскае мовы быў створаны лацінскі альфабэт, але ў [[1937]] годзе ён быў зноў пераведзены на кірылічную аснову. У нашыя часы афіцыйна зацьверджаны карэльскі альфабэт, заснаваны на лацінскай ґрафіцы<ref>[http://gov.karelia.ru/gov/News/2007/04/0417_06.html Постановление Правительства Республики Карелия № 37-П от 16.03.2007 «Об утверждении алфавитов карельского и вепсского языков»]{{ref-ru}}, {{ref-en}}, {{ref-fi}}</ref>.
 
Сучасны карэльскі альфабэт.
Радок 310 ⟶ 311:
 
==== Паўднёваэстонская мова ====
 
===== Выруская мова =====
Выруская мова мае свой уласны літаратурны стандарт і альфабэт<ref>[http://dspace.utlib.ee/dspace/bitstream/handle/10062/4860/iva_sulev.pdf;jsessionid=79ED5AF2C4C81A81C13C9C222002199C?sequence=1 Võru kirjakeele sõnamuutmissüsteem (Inflectional Morphology in the Võro Literary Language) by Sulev Iva, Phd at Tartu University]{{ref-et}}</ref>, які аналяґічны альфабэтам іншых шматлікіх прыбалтыйска-фінскіх моваў.
Радок 352 ⟶ 354:
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | '
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |
|}
 
Радок 401 ⟶ 403:
|}
 
Апроч вышэйпералічаных літараў, у фінскай мове таксама ўжываюцца літары Šš, Žž для напісаньня ўласных імёнаў і  г. д.
 
===== Квэнская мова =====
Радок 486 ⟶ 488:
[[Файл:Votic language map.png|thumb|234px|right|Этнаґрафічная мапа паселішчаў водзі, іжоры і фінаў на захадзе Ленінградзкае вобласьці ў пэрыяд з [[1848]] па [[2007]] гады.]]
[[Файл:South Estonian language area.jpg|right|thumb|234px|Эстонская і паўднёваэстонская мовы.]]
На прыбалтыйска-фінскіх мовах размаўляюць на паўночна-ўсходнім узьбярэжжы Балтыйскага мора ([[Эстонія]], [[Фінляндыя]], часткова [[Латвія]]), у рэґіёнах на ўсход ад Балтыйскага мора ([[Ленінградзкая вобласьць]], рэспубліка [[рэспубліка Карэлія]], часткова [[Валагодзкая вобласьць|Валагодзкая]], [[Пскоўская вобласьць|Пскоўская]] і [[Цьвярская вобласьць|Цьвярская]] вобласьці Расеі) і часткова ў [[Ляпляндыя|Ляпляндыі]] ([[Нарвэгія|нарвэскі]] рэґіён [[Фінмарк]] і поўнач [[Швэцыя|швэдзкага]] [[лэн]]у [[Нарботэн (лэн)|Нарботэн]]).
 
==== Водзкая мова ====
Радок 498 ⟶ 500:
 
==== Карэльскія мовы ====
Карэльскія мовы ўжываюцца пераважна ў рэспубліцы Карэлія (Расея) і ў асобных вёсках [[Цьвярская вобласьць|Цьвярской]] (цьверскія карэлы) і Ленінградзкае вобласьці ([[Ціхвін|ціхвінскія]] карэлы), раней носьбіты карэльскае мовы жылі таксама на ўсходзе Фінляндыі і на паўночным захадзе Ленінградзкае вобласьці (г. зв. Карэльскі пярэсмык).
 
У сваю чаргу носьбіты [[лівікаўская карэльская мова|лівікаўскае карэльскае мовы]] пражываюць на заходнім поўдні Карэліі (навакольле [[Ладаскае возера|Ладаскага возера]]), [[людзікаўская карэльская мова|людзікаўскае карэльскае]]  — на ўсходнім поўдні рэспублікі (заходні бераг [[Анескае возера|Анескага возера]]), уласнакарэльскае мовы  — ў цэнтральных і паўночных раёнах Карэліі, а таксама ў асобных вёсках усходу Ленінградзкае вобласьці (вышэйадзначаныя ціхвінскія карэлы). Носьбіты [[Цьверская карэльская мова|цьверскае карэльскае мовы]] пражываюць у асобных вёсках на ўсходзе Цьвярской вобласьці.
 
==== Ліўская мова ====
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Прыбалтыйска-фінскія_мовы»