Вікіпэдыя

Глухаў: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д афармленьне
артаграфія
Радок 46:
|Даўгата сэкундаў = 48
}}
'''Глухаў''' ({{мова-uk|Глухів}}) — горад на [[Севершчына|Севершчыне]] [[Украіна|Ўкраіны]], цэнтар [[Глухаўскі раён|Глухаўскага раёну]] [[Сумская вобласьць|Сумскай вобласьці]]. Разьмешчаны на рацэ [[Есмань|Есмані]]. Плошча гораду — 83,74 км², насельніцтва — 35,8 тыс. чалавек (перапіс 2001). Сталіца Войска Запароскага працягу 1708—1764 гадоў і адміністрацыйны цэнтар [[Маларасейская губэрня|Маларасейскай губэрні]] з 1765 па 1773 гады. Значны гістарычны цэнтар усходняга [[Палесьсе|Палесься]] і сучасны культурны цэнтар Украіны.
 
== Гісторыя ==
 
=== Сярэднявечча ===
Глухаў — адзін з самых старажытных гарадоў Украіны. Першы ўспамін аб ім як аб горадзе Чарнігаўскага княства сустракаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] за [[1152]] год. Ускосныя гістарычныя крыніцы (царкоўная літаратура) згадваюць горад пад [[992]] годам, калі была створана Чарнігаўская эпархія і Глухаў увайшоў у яе склад. Першымі пасяленцамі тут былі паўночнікі, якія ў гэтых лясных і багністых месцах пакінулі пасьля сябе Глухаўскае гарадзішча — VI—VIII стст.
 
Першым вядомым нам глухаўскім князем у [[1247]] годзе быў Сімяон Міхайлавіч, сын чарнігаўскага князя Міхаіла Ўсеваладавіча. Глухаўскім князям належалі шырокія зямлі паміж Глухавам і Навасілем, а таксама землі да поўначы ад наваселец Верхарэчча Акі з гарадамі Мцэнск, Белеў, Варатынскім, Адоеў (цяпер Расея).
 
У сярэдзіне XIII ст. Глухаў захапілі татара-манголы.
 
У першай палове XIV ст. [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]] далучыла Чарнігава-Северскую зямлю, куды ўваходзіў і Глухаў (існуе меркаваньне, што гэта магло адбыцца [[ў 1320]] годзе адначасова з заваяваньнем Вялікімвялікім літоўскім князем [[Гедымін]]ам [[Кіеў|Кіева]] і левага берага Дняпра).
 
У [[1352]] горадам і краем пракацілася сьмертаносная хваля чумы. Мор на доўгія гады перакрэсьліў пэрспэктывы гораду, ператварыўшы яго ў адно з шматлікіх паселішчаў, якія пераходзілі ад адной дзяржавы да іншай.
 
[[У 1503]] годзе горад увайшоў да Маскоўскай дзяржавы.
 
Па ўмовах Дзявулінскага перамір’я 1618 году, Глухаў адышоў да [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. У гэты пэрыяд ён атрымаў [[Магдэбурскае права]].
Радок 68:
З прычыны нацыянальна-вызваленчай вайны 1648—1654 гадоў Глухаў атрымаў статус соценнага гораду Нежынскага палка. У 1663—1665 гадах існаваў Глухаўскі полк на чале з палкоўнікамі Кірылам Гуляніцкім і Васілём Чаркашчаніцам.
 
У студзені [[1664]] году польска-татарская армія караля Яна II Казіміра пацярпела цяжкае паражэньне ад расейска-казацкага гарнізона Глухава.
 
[[8 лютага]] [[1668]] году маскоўскі ваявода Калагрываў апавяшчаў з Глухава Шарамецьева, што з прыходам у горад 1500 конных і пешых запарожцаў глухаўчане адразу ж сталі раіцца, як выгнаць царскіх ратнікаў. «Летапіс Самавідца» аб тым 1668 сьведчыць: «таксама і ў прагаліне, Міргарад, Батурыне ваяводаў ўзялі, а людзей пры іх быўшы загубілі, а Сосьніцкага і наўгародзкага і стародубовского подостававшы ў замках прыступамі, запорозские казакі з мяшчан ўсіх пабілі».
 
У XVIII ст. Глухаў апынуўся ў цэнтры важнейшых гістарычных і палітычных падзеяў, зьвязаных з Паўночнай вайной (1700—1721). А палітычны сыход гетмана [[Іван Мазэпа|Івана Мазэпы]] ад расейскага цара Пятра I заахвоціў апошняга на перанос сталіцы з Батурына ў Глухаў, які быў на грані зь межамі тагачаснай Расіі. Пад ціскам цара Пятра новым гетманам абралі Івана Скарападскім.
 
У перыядпэрыяд з 1708 годагоду па 1764 год горад быў сталіцай ГетманщиныГетманшчыны і стаў рэзыдэнцыяй ўкраінскіхукраінскіх гетманаў. ДзьмітрыйДзьмітры Яварніцкі ў адной са сваіх прац прыводзіць радкі з даведкі, складзенай як водгук на просьбу запарожцаў 1746 да імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны аб наданьні ім артылерыі: "ліццё«ліцьцё артилериыартылерыі вырабляюць толькі Маларасійскай казакі, у горадзе Глухаве, пад глядзення вайсковай генеральнай канцылярыі на іх ўласным сродкі "».
 
У лютым [[1750]] году на старшынскай радзе ў Глухаве гетманам левабярэжная Украіны абралі Кірыла Разумоўская.
 
А ў канцы 1763 было прынята складзеную Кірылам Разумоўскі і старшыной запіску «Аб аднаўленні старажытных правоў Маларосіі». У адказ Кацярына II ухіліла К. Разумоўскай ад пасады гетмана і перадаў кіраваньне Украіны другі Маларасійскай калегіі, «каб ўзрост і імя гетманаў знікла, ні токма б персона, якая была ўзведзена ў Тое годнасьць».
Радок 90:
Замест казацкіх ваенных сотняў 1784 сфармавалі Глухоўскі карабінерскі полк (з 1796 г. — кірасірскі). Глухаўскія кірасіры вызначыліся ў француска-рускай вайне 1812 г., асабліва ў бітве за Шевардзінскі рэдут пад Барадзіным.
 
[[У 1813]] годзе полк узнагароджаны Георгіеўскімі штандарамі з надпісам «За адзнаку пры паразе і выгнаньні непрыяцеля з межаў Расіі 1812»
 
У 401840-я гады XIX ст. Глухаў, дзякуючы разьмяшчэньню на галоўным шляху паміж Кіевам і Масквой, заняў ключавыя пазыцыі ў гандлёвым справе. Горад стаў цэнтрам хлебнай гандлю ўсёй левабярэжная Украіны.
 
У другой палове XIX стагодзьдзя пачынаецца архітэктурнае і культурнае адраджэньне горада ў асноўным за кошт мясцовых мэцэнатаў, перш за ўсё вядомага ўкраінскага прадпрымальніка Мікалая Арцём’евіча Цярэшчанкі. Глухаў становіцца лепшым павятовым горадам Чарнігаўшчыны.
 
У [[1895]] годзе ў горад была пракладзена чыгунка, што палепшыла эканамічнае становішча горада, яго сувязь з іншымі раёнамі Украіны і Расіі.
 
=== Найноўшы пэрыяд ===
[[25 сьнежня]] [[1917]] годагоду пачалася ўкраінскагаўкраінска-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны рускаярасейская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Аўсеенка чатырма групамі адправілася з Гомеля і БранскаБранску нава УкраінуЎкраіну ў напрамкахкірунках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-КонотопКанатоп, Харкаў-ПолтаваПалтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 ггоду Бранская група захапіла Глухаў.▼
 
▲[[25 сьнежня]] [[1917]] года пачалася ўкраінскага-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны руская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Аўсеенка чатырма групамі адправілася з Гомеля і Бранска на Украіну ў напрамках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-Конотоп, Харкаў-Полтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 г Бранская група захапіла Глухаў.
 
З 1920-х гадоў — горад становіцца акруговым і раённым цэнтрам Ноўгарад-Северскага акругі.
 
Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў і Глухава. Тады, у 1932 годзе, у горадзе быў створаны гістарычны архіў, мэтай якога было ўпарадкаваньне архіўных матэрыялаў і распаўсюджваньне навукова-дасьледчай працы. А ў снежнiсьнежнi 1938 годагоду адбылася перадача архіваў у НКУС.
 
У гады Другой сусьветнай вайны, з 7 верасьня 1941 па 1943 год, Глухаў быў акупаваны нямецкімі войскамі. Менавіта тут быў створаны партызанскі атрад, узначалены П. Кульбакі, які ўваходзіў у легендарнага злучэньні пад камандаваньнем С. А. Ковпака. 30 ЖНІЎНЯ 1943 падчас Чарнігаўскай-Прыпяцкай апэрацыі савецкія войскі адваявалі горад. Найменьне Глухаўскіх атрымалі 70-я гвардзейская стралковая дывізія, 226-я стралковая дывізія, 23-я танкавая брыгада, 1-я гвардзейская артылерыйская дывізія прарыву. З гэтай нагоды 1 верасьня ў Глухаве сьвяткуецца Дзень горада.
Радок 116 ⟶ 115:
Пасьля выхаду Украіны са складу СССР закрыліся буйныя прадпрыемствы горада і зьмянілася арыентацыя на культурную спадчыну.
 
[[У 1992]] годагодзе на дзяржаўным узроўні Глухаў адзначыў сваё тысячагодзьдзе.
 
У 1994 годагодзе ў горадзе створаны Дзяржаўны гісторыка-культурны запаведнік.
 
З прыходам новага стагодзьдзя ў Глухаве пачынаецца капітальны рамонт камунальнай гаспадаркі і рэстаўрацыя гісторыка-культурных аб’ектаў.
 
[[6 лістапада]] [[2008]] году горад адсьвяткаваў 300 гадоў з дня абвяшчэньня яго сталіцай Гетманшчыны і левабярэжнаялевабярэжнай Украіны.
 
[[17 верасьня]] [[2010]] годагоду ў рамках міжнароднага аўтапрабегу на рэтра аўтамабілях, які праходзіў па маршруце Санкт-Пецярбург — Масква — Кіеў, Глухаў наведалі прэзыдэнты УкраіныЎкраіны і РасііРасеі, Віктар Януковіч і ДзмітрыйДзьмітры МядзведзеўМядзьведзеў. Мэтай візыту кіраўнікоў дзяржаўдзяржаваў было ўмацаваньне дружалюбных адносін брацкіх народаў.
 
== Архітэктура і помнікі ==
У XVIII ст. Глухаў быў своеасаблівай горадабудаўнічай лябараторыі, дзе распрацоўваліся і увасабляліся розныя праектныя рашэньні. Адбылося пляніроўка крэпасьці і абносяць цэнтра горада землянымі валамі бастыённага тыпу з чатырма варотамі. Для тагачаснага гетмана СкарападскімСкарападзкага быў пабудаваны драўляны двухпавярховы палац. Побач была Анастасіеўская царква. У межах бастыёнаў былі: дзявочы манастыр, Міхайлаўская царква са званіцай, Мікалаеўская царква (адзіная памятка таго, што захавалася) — (усе — каменныя); Сьвятадухаўская царква (у раёне Радзівонаўкі), Царква Раства (на Верыгін), Спаса -Праабражэнская царква, сабор Сьвятой Тройцы — (усе — драўляныя). Усе гэтыя будынкі былі зафіксаваныя на чарцяжы ад 1724 замежнага інжынэра па імя Валле (Wallin), які знаходзіўся на рускай службе.
 
Аднак пажар 1748 значна пашкодзіла горад, а таксама ўсе драўляныя царквы і хаты.
Радок 155 ⟶ 154:
 
* Мікалаеўская царква — галоўнае збудаваньне на Раднай плошчы, у якой навучалі на гетманства Д. Апостала і К. Разумоўскай, а раней вымавілі анафему Мазепе. Царква - помнік гісторыі і архітэктуры нацыянальнага значэньня, 1693—1695;
* Троханастасіеўская царква (1884-971884—1897) — збудаваная дзякуючы мясцовым мэцэната братам М. Л. і Ф. А. Цярэшчанкам.
* Спаса-Праабражэнская царква (1765) — тетраконховий храм;
* Узьнясенская царква — пабудавана ў 1767 годзе архітэктарам А. В. Квасова і перабудавана ў 1811 годзе;
* Гарадзкі краязнаўчы музэй разьмешчаны ў будынку былога Дваранскага сходу і зьяўляецца помнікам архітэктуры XIX ст., (1811 год);
* Кіеўскія вароты гарадзкой крэпасьці — помнік гісторыі, архітэктуры і горадабудаўніцтва XVIII ст., (1766—1769 гады);
* Архітэктурны ансамбальансамбль на Кіева-Маскоўскай вуліцы («стомэтроўка») — на месцы якога знаходзілася будынкаў другога Маларасійскай Калегіі, пабудаваная па праекце архітэктара А. Квасова ў 1768—1782 гадах
 
У горадзе ўстаноўлены шэраг помнікаў, у прыватнасьці: кампазытараў [[Зьміцер Бартнянскі|Зьмітра Бартнянскага]] і М. Беразоўскаму (скульптар — Іна Каламіец), таксама салдатам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і многія іншыя.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Глухаў»