Рэжым Вішы: розьніца паміж вэрсіямі

'''Рэжым Вішы́''' ({{мова-fr|le régime de Vichy}}) ці '''Вішысцкая Францыя''' (афіцыйная назва '''Француская дзяржава''' ({{мова-fr|l'État français}})) — [[Калябарацыянізм у Другой сусьветнай вайне|калябаранцкі]] рэжым у Паўднёвай Францыі часоў акупацыі Паўночнай Францыі [[Трэці Райх|нацысцкай Нямеччынай]] пасьля паразы Францыі напачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] і падзеньня [[Парыж]]у ў 1940 годзе. Існаваў з [[10 ліпеня]] [[1940]] па [[22 красавіка]] [[1945]] году ([[дэ-факта]] да [[25 жніўня]] [[1944]] году). Афіцыйна прытрымліваўся палітыкі [[нэўтралітэт]]у, але фактычна праводзіў палітыку ў інтарэсах [[Краіны Восі|краінаў «Восі»]].

Назва — ад курортнага гораду [[Вішы]], дзе ў ліпені 1940 году сабраўся Нацыянальны сход, які пастанавіў перадаць [[дыктатар]]скую ўладу [[Маршал Францыі|маршалу]] [[Анры Філіп Пэтэн|Анры Філіпу Пэтэну]]; гэта адзначыла канец [[Трэцяя рэспубліка|Трэцяй рэспублікі]]. Урад Пэтэна й у далейшым знаходзіўся ў Вішы, у той час як паўночная частка Францыі з [[Парыж]]ам была акупавана нямецкімі войскамі. У лістападзе 1942 году Нямеччына [[Апэрацыя «Антон»|акупавала ўсю тэрыторыю Францыі]], з гэтага моманту ўлада ўрада стала чыста намінальнай. Пасьля [[Вызваленьне Парыжа|вызваленьня Парыжа]] ў канцы жніўня 1944 году, урад быў эвакуяваны й існаваў у выгнаньні аж да канца красавіка 1945 году.

У [[кастрычнік]]укастрычніку [[1940]] году пасьля асабістай сустрэчы з [[Адольф Гітлер|Гітлерам]] Пэтэн заклікаў Францыю «супрацоўнічаць» ({{мова-fr|collaborer}}) з [[Трэці Райх|нацыстамі]]. Рэжым Вішы дзейнічаў у агульным рэчышчы нямецкай палітыкі, праводзячы рэпрэсіі супраць [[габрэі|габрэяў]], [[цыганы|цыганаў]], [[камунізм|камуністаў]], [[масоны|масонаў]]; на тэрыторыі Францыі дзейнічалі як нямецкія вайсковыя часткі [[СС]] і [[гэстапа]], гэтак і ўласная рэпрэсіўная арганізацыя — «Міліцыя» (з [[1943]] году).

Праводзіліся акцыі супраць [[Супраціўленьне (Францыя)|Супраціўленьня]], практыкаваліся расстрэлы закладнікаў. У [[1944]] годзе карнікі СС зьнішчылі паўднёвафранцускі пасёлак [[Арадур-сюр-Глян|Арадур]] (у першапачатковай зоне кантролю Вішы). Была створана сумесная франка-нямецкая [[33-я грэнадэрская дывізія СС «Шарлемань», 1-я француская|дывізія СС — «Шарлемань»]] ({{мова-fr|Charlemagne}}, названая ў гонар [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]).

У лютым [[2009]] году [[Адміністрацыйны суд Францыі]] прызнаў урад рэжыму Вішы адказным за дэпартацыю тысяч габрэяў у нямецкія канцэнтрацыйныя лягеры падчас Другой сусьветнай вайны. Паводле дадзеныхзьвестак суду, падчас кіраваньня рэжыму Вішы з 1942 па 1944 гады ў лягеры было дэпартавана 76 000 габрэяў. Вынесенае рашэньне стала афіцыйным прызнаньнем дачыненьня францускага ўрада часоў Другой сусьветнай вайны да [[Галакост]]у<ref>[http://lenta.ru/news/2009/02/17/blaim/ Францыя прызнала сваё дачыненьне да Галакосту]</ref>. Рэжым Вішы, які праіснаваў са здачы Парыжа нямецкаму войскаму ў 1940 годзе да вызваленьня краіны хаўрусьнікамі ў 1944 годзе, афіцыйна прытрымліваўся палітыкі нэўтралітэту.

Міжнароднае становішча рэжыму Вішы было неадназначным. Краіны Восі прызнавалі яго законным урадам. Амбасадарам Нямеччыны быў прызначаны [[Ота Абэц]]. Дзяржавы, якія знаходзіліся ў стане вайны зь Нямеччынай (перш за ўсё [[Вялікабрытанія]]) лічылі, пачынаючы зь ліпеня 1940 году, законным прадстаўніцтвам Францыі ў сьвеце толькі [[Змагарная Францыя|рух]] [[Шарль дэ Голь|дэ Голю]], а рэжым Вішы — нелегітымным урадам на чале са [[дзяржаўная здрада|здраднікамі]]. Тым ня менш [[Злучаныя Штаты Аэмрыкі|ЗША]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] першапачаткова прызналі рэжым Вішы й акрэдытавалі пры ім сваіх амбасадараў, гэтак, амбасадарам у ЗША стаў [[Эрык дэ Бішап]]. У [[1941]] годзе, стаўшы аб’ектам агрэсіі з боку Краінаў восі (СССР у чэрвені, а ЗША ў сьнежні), абедзьве гэтыя дзяржавы перавялі сваіх амбасадараў зь Вішы ў [[Лёндан]], прызнаўшы, такім чынам, урад дэ Голя. Рэжым быў прызнаны [[Канада]]й (да акупацыі паўднёвай Францыі) і [[Аўстралія]]й (да сканчэньня вайны). Некаторыя нэўтральныя дзяржавы мелі дыпляматычныя адносіны зь Вішы, іншыя — не.

Рэжыму Вішы ўдалося захаваць кантроль амаль над усімі францускімі калёніямі, большасьць заморскіх тэрыторыяў не прызнавалі адкрыта прабрытанскую «[[Змагарная Францыя|Свабодную Францыю]]» [[Шарль дэ Голь|генэрала дэ Голя]]. У верасьні [[1940]] году галісцкія сілы пры прамой падтрымцы Вялікабрытаніі [[Сэнэгальская апэрацыя|распачалі спробу]] захопу [[Дакар]]ау ў [[Сэнэгал]]е, якая скончылася поўным правалам. У [[1941]] годзе Вялікабрытанія [[Сырыйска-Лібанская апэрацыя|пад фармальнай падставай акупавала]] [[Сырыя|Сырыю]] і [[Лібан]], якімі Францыя валодала паводле мандату [[Ліга Народаў|Лігі Нацыяў]]. У 1942 годзе Вялікабрытанія пад падставай магчымага выкарыстаньня немцамі [[Мадагаскар]]у ў якасьці базы для падводных лодак зьдзейсьніла [[Мадагаскарская апэрацыя|ўзброенае ўварваньне на востраў]]. Баі працягваліся паўгода й скончыліся капітуляцыяй сілаў вішыстаў у лістападзе 1942 году. Патаемныя перамовы з брытанцамі вялі, паралельна з дэ Голем, некаторыя вядучыя дзеячы рэжыму — [[Франсуа Дарлян]], [[Анры Жыро]] й іншыя.

* Урад Ляваля — з [[16 ліпеня]] па [[13 сьнежня]] [[1940]] году.

* Урад Фляндэна — з [[14 сьнежня]] 1940 году па [[9 лютага]] [[1941]] году.

* Урад Дарляна — з [[10 лютага]] 1941 па [[18 красавіка]] [[1942]] году.

* Другі ўрад Ляваля — з 18 красавіка 1942 году па [[19 жніўня]] [[1944]] году.

[[25 жніўня]] [[1944]] году Парыж быў [[Паўднёва-француская апэрацыя|вызвалены]]. Пэтэн з кабінэтам міністраў былі вывезены нямецкімі войскамі ў Нямеччыну, дзе [[Фэрнан дэ Брынон]] заснаваў [[урад у выгнаньні]] ў горадзе [[Зыгмарынген]], які праіснаваў да [[22 красавіка]] [[1945]] году. Пэтэн адмаўляўся ўдзельнічаць у [[Француская Ўрадавая Камісія|новым урадзе]]. У Зыгмарынгене было ўласнае радыё (''Radio-patrie''), СМІ (''La France'', ''Le Petit Parisien''), а таксама пасольствы Нямеччыны, Італіі й Японіі. Насельніцтва анкляву налічвала 6 тысячаў чалавек, уключаючы вядомых калябарацыянісцкіх журналістаў, пісьменьнікаў і актораў, як то [[Люі-Фэрдынанд Сэлін]], [[Люсьен Рэбатэ]] й [[Рабэр Ле Віган]].

Асноўныя кіраўнікі былі асуджаны за дзяржаваўную здраду ў [[1945]]—[[1946]]1945—1946 гадох. Шматлікія дзеячы культуры, якія заплямілі сябе падтрымкай рэжыму, былі прысуджаны да «грамадзкім зганьбаваньнем».

* [[П’ер Ляваль]] — прэм’ер-міністар Францускай дзяржавы ў [[1940]] годзе й [[1942]]-[[1944]]1942—1944 гадох.

* [[Франсуа Дарлян]] — прэм’ер-міністар Францускай дзяржавы ў [[1941]]-[[1942]]1941—1942 гадох.

* [[П’ер-Эт’ен Фляндэн]] — прэм’ер-міністар Францускай дзяржавы ў [[1940]]-[[1941]]1940—1941 гадох.

* [[Марсэль Дэа]] — лідэр [[Француская народная партыя|Францускай народнай партыі]].

* [[Люі-Фэрдынанд Сэлін]] — пісьменьнік.

* [[Марыс Папон]] — галавакіраўнік Службы па габрэйскіх пытаньнях у [[Прэфэктура, (Францыя)|прэфэктуры]] [[Бардо]].

* [[Жан Баратра]] — генэральны камісар па справах спорту ў [[1940]]—[[1942]]1940—1942 гадох.

* [[Шарль Леска]] — пісьменьнік, журналіст.

== Гл.Глядзіце таксама ==

* Hannsjörg Kowark, ''Das Ende der französischen Flotte im Zweiten Weltkrieg. Toulon 1940—1944''. Hamburg 1998. {{ISBN |3-8132-0548-7}} {{ref-de}}