Украіна: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне
абнаўленьне зьвестак
Радок 13:
|ТыпУраду = Парлямэнцка-<br/>прэзыдэнцкая рэспубліка<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Рада вярнула Канстытуцыю-2004|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/канстытуцыя-2004-вярнулася/25272625.html|аўтар выданьня=|выданьне=[[Радыё Свабода]]|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2004|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>
|ПасадыКіраўнікоў = <br />[[Прэзыдэнт Украіны|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў = [[ПятроУладзімер ПарашэнкаЗяленскі]]<br />[[Уладзімер Гройсман]]
|Плошча = 603 628
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 44-е
Радок 92:
З канца XVIII стагодзьдзя і да [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ўкраінскімі землямі валодалі Расея й [[Аўстра-Вугоршчына]]. Усходнія землі Ўкраіны напачатку мелі аўтаномію ў складзе Расеі, якая была паступова скасаваная, пазьней расейская частка Ўкраіны падзеленая між губэрнямі. У 1867 годзе Аўстрыя рэарганізоўваецца ў фэдэрацыйную Аўстра-Вугоршчыну зь дзьвюма роўнапраўнымі часткамі — Аўстрыяй і Вугоршчынай. У аўстрыйскую частку дзяржавы пераходзяць Галіччына й Букавіна, у вугорскую — Закарпацьце (якое належала Вугоршчыне да ўваходжаньня краіны ў склад Аўстрыі).
 
На ўкраінскіх тэрыторыях з канца XVIII стагодзьдзя пачынаецца [[рух украінскага адраджэньня]]. Найбольш ён быў пашыраны на аўстрыйскіх тэрыторыях (Галіччына) — празь меншую жорсткасьць тамтэйшага рэжыму — дзе дзейнічалі [[Іван Франко]], [[Міхаіл Грушэўскі]] ды іншыя выдатныя асобы ўкраінскага адраджэньня. Нацыянальная палітыка на расейскіх тэрыторыях Украіны адзначаецца шэрагам заканадаўчых актаў, прадпрынятых у мэтах прадухіленьня ўкраінскага выданьня; праводзілася нацыяналістычная палітыка г. зв. трыадзінага расейскага народу, згодна зь якой існаваньне асобнай украінскай нацыі і ўкраінскай нематэрыяльнай культуры адмаўлялася.
 
=== Савецкі пэрыяд (1917—1991) ===
Радок 133:
У сакавіку 2006 году адбыліся [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2006)|парлямэнцкія выбары]], на якіх найбольшую колькасьць галасоў набрала [[Партыя рэгіёнаў]]. Але партыі «[[Наша Ўкраіна]]» ды [[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Бацькаўшчына»]] разам набралі прыкладна такую ж колькасьць галасоў. У выніку вырашальнаю стала пазыцыя больш дробных партыяў. Кааліцыя між «аранжавымі» партыямі не была створаная, а [[Сацыялістычная Партыя Ўкраіны|Сацыялістычная партыя]] [[Аляксандар Мароз|Аляксандра Мароза]] перайшла ад «аранжавага» блёку да Партыі Рэгіёнаў і разам зь імі ды [[Камуністычная партыя Ўкраіны|камуністамі]] стварыла [[Антыкрызісная кааліцыя|Антыкрызісную кааліцыю]]. [[Прэм'ер-міністар Украіны|Прэм’ер-міністрам Украіны]] стаў Віктар Януковіч. У [[травень|траўні]] 2007 году Прэзыдэнт Украіны [[Віктар Юшчанка]] распусьціў [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўную Раду Ўкраіны]] і прызначыў [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2007)|датэрміновыя выбары]]. Праз супраціў апазыцыі, гэтыя выбары адбыліся толькі 30 верасьня. Паводле вынікаў гэтых выбараў, у [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Радзе Ўкраіны]] была сфармавана кааліцыя з [[Блёк Юліі Цімашэнкі|БЮЦ]] і [[Наша Ўкраіна — Народная Самаабарона|НУ — НС]]. [[Юлія Цімашэнка]] зноў стала прэм’ер-міністрам.
 
У канцы 2009 году на пасаду прэзыдэнта краіны абраны [[Віктар Януковіч]], які знаходзіўся на гэтай пасадзе з 2010 да пачатку 2014 году. 23 лістапада 2013 году пачаліся акцыі ў знак пратэсту супраць прыпыненьня тагачасным урадам на чале зь [[Мікола Азараў|Міколам Азаравым]] працэсу асацыяцыі Ўкраіны з [[ЭЗ]], якія праз шэраг жорсткіх урадавых супрацьдзейных актаў і дзеяньняў у сьнежні—студзенісьнежні — студзені перарасьлі ў пратэсты з мэтаю адстаўкі ўраду й прэзыдэнта. У лютым 2014 году была вернутая канстытуцыя ўзору 2004 году, якая дазваляла парлямэнцкай большасьцю зацьвердзіць імпічмэнт прэзыдэнта. 23 лютага Вярхоўная Рада абрала выканаўцам абавязкаў прэзыдэнта [[Аляксандар Турчынаў|Аляксандра Турчынава]], датэрміновыя выбары прэзыдэнта прызначаныя на 25 траўня гэтага ж году. Януковіч апынуўся на тэрыторыі Расеі, дзе даў некалькі прэс-канфэрэнцыцяў і заявіў, што дагэтуль лічыў сябе прэзыдэнтам і вярхоўным галоўнакамандуючым; у якасьці легітымнага прэзыдэнта ён да самай інаўгурацыі новаабранага прэзыдэнта Парашэнкі (гл. ніжэй) лічыўся Расеяй і некаторымі іншымі краінамі сьвету (напрыклад, [[Вэнэсуэла]]й).
 
У лютым — сакавіку 2014 году ўзброеныя прарасейскія актывісты пры падтрымцы неідэнтыфікаваных вайскоўцаў (пазьней прызнаных у якасьці расейскіх) пачалі захоп адміністрацыйных будынкаў у Аўтаномнай Рэспубліцы Крым і Севастопалі. У выніку гэтага быў створаны самаабвешчаны ўрад АРК і Севастопалю на чале з Аксёнавым і Чалым адпаведна, на 16 сакавіка іх структурамі быў абвешчаны рэфэрэндум аб статусе АРК і Севастопалю. 17 сакавіка самаабвешчаныя ўлады АРК і Севастопалю аб’явілі, што на рэфэрэндуме большасьць галасоў атрымаў варыянт за ўваходжаньне ў склад Расеі, у гэты ж дзень з тэрыторыяў АРК і Севастопалю была абвешчаная г.зв. Рэспубліка Крым. На наступны дзень прэзыдэнт Расеі Ўладзімер Пуцін, а таксама самаабвешчаныя кіраўнікі Аксёнаў ды Чалы падпісалі пагадненьне аб уваходжаньні Рэспублікі Крым у склад Расеі, яе тэрыторыя Расеяй дэ-факта была падзеленая на два суб’екты фэдэрацыі — [[Рэспубліка Крым|Рэспубліку Крым]] (тэрытарыяльна адпавядае АРК) і места фэдэральнага значэньня Севастопаль (адпавядае ўкраінскай севастопальскай мескай радзе, што не ўваходзіць у АРК). Украінскім заканадаўствам, а таксама большасьцю краінаў сьвету прыход да ўлады Аксёнава й Чалава, рэфэрэндум і фактычная зьмена статусу гэтай украінскай тэрыторыі лічацца незаконнымі.
Радок 139:
У канцы лютага 2014 году ў сувязі з імпічмэнтам Януковіча прэзыдэнцкія выбары былі перанесеныя з 2015 году на 25 траўня 2014 году, якія й адбыліся ў гэты тэрмін. Перамогу на выбарах у першым туры (больш за 50%) атрымаў пазапартыйны кандыдат, бізнэсмэн [[Пятро Парашэнка]], інаўгурацыя якога адбылася 7 чэрвеня<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Парашэнка прыняў прысягу, на інаўгурацыю прыляцеў Лукашэнка. Анлайн|арыгінал=|спасылка=http://nn.by/?c=ar&i=129771|аўтар выданьня=|выданьне=Наша Ніва|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|нумар=|старонкі=}}</ref>.
 
Зь лютага—красавіка гэтага ж году ў паўднёва-ўсходніх вобласьцях Украіны праводзіліся прарасейскія мітынгі, якія ўрэшце ў красавіку перарасьлі ва ўзброеныя захопы адміністрацыяў Луганскае й Данецкае вобласьцяў, якія абвясьцілі сябе ўладай гэтых рэгіёнаў, у адказ на што Ўкраіна распачала [[антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне (2014)|антытэрарыстычную апэрацыю]]. 11 красавіка самаабвешчаныя ўлады двух рэгіёнаў абвясьцілі незалежнасьць г. зв. Данецкай і Луганскай народных рэспублік, пасьля чаго быў адзначаны рэзкі рост вайсковага забесьпячэньня сэпаратыстаў, а таксама вялікая прысутнасьць наймітаў з Расеі ў зоне канфлікту, адзначаліся выпадкі агнявой падтрымкі сэпаратыстаў з боку памежных раёнаў Расеі. Цягам антытэрарыстычнай апэрацыі канстытуцыйны лад Украіны адноўлены прыкладна на трох чвэрцях тэрыторыі, раней узятай пад кантроль незаконнымі ўзброенымі прарасейскімі сэпаратысцкімі фармаваньнямі<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Антытэрарыстычная аперацыя ва Украіне|арыгінал=|спасылка=http://euroradio.fm/antyterarystychnaya-aperacyya-va-ukraine|аўтар выданьня=|выданьне=Еўрарадыё|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013—2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.
 
== Прыродныя ўмовы ==
Радок 152:
Галоўная рака Ўкраіны — [[Дняпро]]. Перасякаючы Ўкраіну з поўначы на поўдзень, яна дзеліць краіну на дзьве прыкладна роўныя часткі. Іншыя буйныя рэкі — [[Днестр]] і [[Паўднёвы Буг]]. Праз дэльту [[Дунай|Дунаю]] праходзіць мяжа Ўкраіны з Румыніяй.
 
На тэрыторыі Ўкраіны знаходзіцца больш за 3 тысячы азёраў, у асноўным дробных, плошчаю да 0,1 км². Большая іх частка разьмешчана ў [[Палесьсе|Палесьсі]], на поўначы краіны. У Адэскай вобласьці, каля Дунаю, знаходзіцца [[прыдунайскія азёры Ўкраіны|група азёраў]], якія сфармаваліся як затопленыя вусьці прытокаў Дунаю. Найбольшае возера Ўкраіны — [[Сасык]] ([[Кундук]]) (210 м²) у [[Адэская вобласьць|Адэскай вобласьці]]. Найглыбейшае возера краіны — [[Сьвіцязь (возера, Украіна)|Сьвіцязь]] (55 м), найбольшае з [[Шацкія азёры|Шацкіх азёраў]], што знаходзяцца ў [[Валынская вобласьць|Валынскай вобласьці]]. На Дняпры створаны велізарныяствораныя вадасховішчы (Кіеўскае і інш.).
 
Нягледзячы на сваю шматлікасьць, рэкі Ўкраіны пераважна малаводныя, за выняткам Дняпра, таму краіна адчувае недахоп водных рэсурсаў. Асабліва бедныя воднымі рэсурсамі паўднёвы ўсход Украіны і Крымскі паўвостраў. На горных жа рэках у Карпатах часта здараюцца паводкі.
Радок 173:
Гарадзкое насельніцтва складае 32,6 млн чалавек або 67,2% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Суадносіны між гарадзкім і сельскім насельніцтвам з 1989 году не зьмяніліся.
 
Колькасьць гарадоў ва Ўкраіне — 454; гэта на 20 болей, чым у 1989 годзе. Ва Ўкраіне 5 [[гарады з насельніцтвам больш за 1 млн жыхароў|гарадоў з насельніцтвам больш за мільён жыхароў]]: [[Кіеў]], [[Харкаў]], [[Дняпро (горад)|ДняпроДніпро]], [[Данецк]] і [[Адэса]].
 
Дынаміка зьмены ўзроставага складу насельніцтва за апошняе дзесяцігодзьдзе была абумоўленая зьніжэньнем нараджальнасьці й зьніжэньнем сярэдняй працягласьці жыцьця. Праз гэтыя фактары зьнізілася доля жыхароў як наймалодшага, так і найстарэйшага (больш 80 гадоў) узросту. Адбываецца працэс [[старэньне насельніцтва|старэньня насельніцтва]].
Радок 225:
У пэрыяд 1991—2004 імігравала ва Ўкраіну 2,2 млн чалавек, эмігравала 2,5 млн чалавек (у тым ліку 1,9 млн выехала ў іншыя былыя савецкія рэспублікі).
 
Больш за 2/3 насельніцтва жыве ў гарадох. Найбуйнейшыя гарады: [[Кіеў]], [[Харкаў]], [[Дняпро (горад)|ДняпроДніпро]], [[Адэса]], [[Данецк]], [[Львоў]]. Самая высокая шчыльнасьць насельніцтва ў [[Данецкая вобласьць|Данецкай]] і [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўскай абласьцях]].
 
{| style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
Радок 245:
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align="left" | '''[[Харкаў]]''' || [[Харкаўская вобласьць|Харкаўская]] || 1 470 902 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align="left" | '''[[Макееўка]]''' || [[Данецкая вобласьць|Данецкая]] || 389 589
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align="left" | '''[[Дняпро (горад)|ДняпроДніпро]]''' || [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўская]] || 1 065 008 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 || align="left" | '''[[Сімфэропаль]]''' || [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Крым]] || 358 108 ||
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align="left" | '''[[Адэса]]''' || [[Адэская вобласьць|Адэская]] || 1 029 049 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 ||align="left" | '''[[Віньніца]]''' || [[Віньніцкая вобласьць|Віньніцкая]] || 356 665 ||