Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне
д афармленьне
Радок 61:
 
=== Водная сыстэма ===
Наваградзкае ваяводзтва ляжала ў парэччы ракі [[Нёман]], якая падзяляла ваяводзтва натуральным чынам на дзьве частцы. [[Нёман]] праходзіў праз паветы [[Стаўпецкі павет|Стаўпецкі]], [[Наваградзкі павет|Наваградзкі]], [[Лідзкі павет|Лідзкі]] і [[Шчучынскі павет|Шчучынскі]] па даўжыні 286 км.<ref>S. Odlanicki-Poczobutt, Województwo Nowogródzkie, Wilno [[1936]], s. 4</ref>
 
Да найважнейшых рэк акрамя [[Нёман]]у належаць [[Сула (рака)|Сула]] (даўжыня 72 км), [[Бярэзіна]] (192 км), [[Гаўя (басэйн Нёмана)|Гаўя]] (65 км), [[Дзітва]] (95 км), [[Лебяда (рака)|Лебяда]] (57 км), [[Маўчадка]] (86 км), [[Вуша (прыток Нёмана)|Вуша]] (83 км), [[Сэрвач (прыток Нёмана)|Сэрвач]] (68 км) і найвялікшай пасьля [[Нёман]]у рака [[Шчара]] (330 км). Цалкам, даўжыня рачной сеці ваяводзтва даходзіла да 4066 км.<ref name="bar11"/>
Радок 88:
| [[Баранавіцкі павет|Баранавіцкі]]
| align="right" | 3298
| align="right" | 161. 100
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Baranavičy, Belarus.png|18px]]
| [[Баранавічы]]
| align="right" | 22. 893
|-
| [[Дунілавіцкі павет|Дунілавіцкага]]'' (да [[1922]])'' ¹
| align="right" | 3687
| align="right" | 112. 717
| align="center" | [[Файл:Coats of arms of None.svg|20px]]
| [[Дунілавічы]]
| align="right" | 1.3861386
|-
| [[Дзісьненскі павет|Дзісьненскі]] ''(да [[1922]])''
| align="right" | 5156
| align="right" | 170. 342
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Hłybokaje, Belarus.svg|20px]]
| [[Дзісна]]
| align="right" | 4.5144514
|-
| [[Лідзкі павет (Польская Рэспубліка)|Лідзкі]] ³
| align="right" | 4258
| align="right" | 183. 500
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Lida, Belarus, 1845.png|20px]]
| [[Ліда]]
| align="right" | 19. 490
|-
| [[Нясьвіскі павет|Нясьвіскі]]
| align="right" | 1968
| align="right" | 114. 500
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Niasviž, Belarus.svg|20px]]
| [[Нясьвіж]]
| align="right" | 7.3577357
|-
| [[Наваградзкі павет (1921—1939)|Наваградзкі]]
| align="right" | 2930
| align="right" | 149. 500
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Navahrudak, Belarus.svg|20px]]
| [[Наваградак]]
| align="right" | 9.5679567
|-
| [[Слонімскі павет (1919—1939)|Слонімскі]]
| align="right" | 3069
| align="right" | 126. 500
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Słonim, Belarus.svg|20px]]
| [[Слонім]]
| align="right" | 16. 284
|-
| [[Стаўпецкі павет|Стаўпецкі]]
| align="right" | 2371
| align="right" | 99. 400
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Stoŭbcy, Belarus.svg|20px]]
| [[Стоўпцы]]
| align="right" | 6.5696569
|-
| [[Шчучынскі павет|Шчучынскі]] ''(пасьля [[1929]])'' ³
| align="right" | 2273
| align="right" | 107. 200
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Ščučyn, Belarus.svg|22px]]
| [[Шчучын]]
| align="right" | <small>''(1921)''</small> 1.5391539
|-
| [[Вялейскі павет (Польская Рэспубліка)|Вялейскага]] ''(да [[1922]])'' <sup>4</sup>
| align="right" | 3421
| align="right" | 103. 914
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Vilejka, Belarus.png|18px]]
| [[Вялейка]]
| align="right" | 3.4173417
|-
| [[Валожынскі павет|Валожынскі]]
| align="right" | 2799
| align="right" | 115. 500
| align="center" | [[Файл:Coat of Arms of Vałožyn, Belarus.svg|20px]]
| [[Валожын]]
| align="right" | 6.2696269
|-
 
| colspan=6 align="left" bgcolor="F2F2F2" | ¹ <small> У [[1922]] угодзе ў [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскае ваяводзтва]] перададзеныя Вялейскі, Дзісьненскі й Дунілавіцкі паветы. </small>
|-
| colspan=6 align="left" bgcolor="F2F2F2" | ³ <small> [[21 траўня]] [[1929]] утвораныгоду ўтвораны восьмы, [[Шчучынскі павет]]). </small>
|-
|}
Радок 175:
 
=== Насельніцтва. Нацыянальныя адносіны ===
У [[1931]] угодзе ў Наваградзкім ваяводзтве жылі 1057,2 тыс. асобаў, зь якіх у местах было каля 102,3 тыс.<ref name="mrs13"/> У параўнаньні зь іншымі тэрыторыямі [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|ІІ Рэчы Паспалітай]], гэта быў рэгіён ня толькі слаба заселены але і вельмі неўрбанізаваны.
 
Прадваеннае Наваградзкае ваяводзтва ня мела нацыянальнага адзінства. Адвечна тутай жылі [[палякі]], [[беларусы]], [[габрэі]], [[летувісы]], [[татары]] і [[расейцы]]. Дамінавалі аднак, першыя тры групы. На падставе статыстычных дадзеных цяжка высьветліць, хто быў [[палякі|палякам]], а хто [[беларусы|беларусам]]. У часе правядзеньня ІІ Усеагульнага сьпісу люднасьці ў [[1931]] годзе, апытаваным асобам ставілася пытаньне не аб нацыянальнае прыналежнасьці, а толькі аб мове і вызнаньні. Люднасьць ваяводзтва паводле мовы і вызнаньня:
{| class="wikitable" | style="width: 65%"
| colspan=6 align="center" bgcolor="#436EEE" |'''Насельніцтва ваяводзтва паводле мовы і вызнаньня<ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 19</ref>'''
|-
! style="width: 50%" | Родная мова
! style="width: 50" | Вызнаньне
|-
|[[Польская мова|Польская]] — 553. 859 асобаў
|[[Каталіцтва|Рыма-каталікі]] — 424. 549 асобаў
|-
| [[Беларуская мова|Беларуская]] — 413. 466 асобаў
| [[Праваслаўе|Праваслаўныя]] — 542. 333 асобаў
|-
| [[Ідыш|Ідыш і габрэйская]] — 76.025 асобаў
| [[Юдаізм|«Майсеева вера»]] — 82.872 асобаў
|-
| [[Ідыш|Ідыш і габрэйская]] — 76. 025 асобаў
| [[Юдаізм|«Майсеева вера»]] — 82. 872 асобаў
|}
 
Статыстычныя дадзеныя гавораць, што каталікі не заўсёды карысталіся [[Польская мова|польскай мовай]], падобна як і ня ўсе праваслаўныя ўжывалі [[Беларуская мова|беларускую мову]]. Пэўна, аднак, што пераважная большасьць [[палякі|палякаў]] былі [[каталіцтва|каталікамі]], а большасьць [[беларусы|беларусаў]] вызнавала [[праваслаўе]].<ref name="bar14">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 14</ref>
 
У [[места]]х ваяводзтва дамінавалі [[палякі]] і [[габрэі]], на вёсцы ў большасьці раёнаў пераважалі [[беларусы]]. У лідзкім, шчучынскім і валожынскім паветах дамінавала польскае насельніцтва, значны адсотак [[Палякі|палякаў]] жыў у [[Стаўпецкі павет|стоўпцаўскім павеце]], у астатніх паветах пераважалі [[беларусы]].<ref name="bar14"/>
Радок 201 ⟶ 200:
Нацыянальная сьвядомасьць сярод мясцовых [[Беларусы|беларусаў]] была разьвіта слаба. Пад уплывам аґітацыі беларускіх дзеячоў і камуністычнай прапаґанды, палітычнае ўсьведамленьне беларусаў паступова ўзрастала.
 
Нацыянальная палітыка польскіх улад станавіла перашкоды на шляху кар’ернага ўзросту беларусаў. Сьведчаць аб тым дадзеныязьвесткі ІІ сьпісу насельніцтва [[1931]] году. Сярод 19. 115 працаўнікоў публічнае службы, касьцёла, арґанізацыяў і грамадзкіх інстытутаў католікаў было 13. 389, праваслаўных — 3050 асобаў, вызнаньня майсеева — 1481.<ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 231</ref> Таксама, калі ня горш выглядала сытуацыя ў адміністрацыі, судзе, самакіраваньні, асьвеце, культуры і мэдыцыне. [[Палякі]] мелі значна большыя шансы для кар’ернага росту.<ref name="bar16">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 16</ref>
 
Нягледзячы на тое, што [[беларусы]] мелі меншыя мажлівасьці для разьвіцьця сваёй асьветы і культуры, не заслугоўвае даверу сьцьвярджэньне, што ўсе [[беларусы]] былі праціўнікамі [[Польшча|Польшчы]]. Значная іх частка мела пачуцьцё сувязі з [[Польшча]]й. Сьведчыць аб тым удзел [[Беларусы|беларусаў]] у адзінках абароны граніцы і польскай кансьпірацыі і аддзелах партызанскіх ЗВЗ-[[Армія Краёва|АК]] на Наваградчыне.<ref name="bar16"/>
Радок 210 ⟶ 209:
 
=== Адукацыя ===
У 1939 на тэрыторыі Наваградчыны было 23 прадшколы, 1323 пачатковыя школы, 12 ґімназіяў, 9 ліцэяў і настаўніцкіх сэмінарыяў, 13 прфэсійных («завадовых») школаў, 10 сельскагаспадарчых, 5 тэхнікумаў (школа «завадова-дакшталтуючая»).<ref>Mały rocznik statystyczny [[1939]]. — Warszawa: nakł. Gł. Urzędu Statyst., 1939. S. 318</ref><ref>Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 15</ref> ЗьЗ 202. 100 дзецяўдзяцей у школьным узросьце наведвалі школы 164. 500 (81,4%). Аднак, у [[1938]] годзе, на тэрыторыі Наваградчыны не стала аніводнай школы зь [[беларуская мова|беларускай мовай]] навучаньня.
 
=== Камунікацыя ===
Радок 217 ⟶ 216:
Вузкакалейныя лініі ваяводзтва мелі даўжыню 148 км і выконвалі ролю лёкальнае камунікацыі.
 
Даўжыня звычайных дарог у Наваградзкім ваяводзтве дасягала 14. 338 км зь іх асфальтаванымі і брукаванымі былі толькі 2.2142214 км. І без таго цяжкія камунікацыйныя ўмовы пагаршаліся ападкамі асабліва, ўвясну, увосень і зімою, калі выпадала дужа сьнегу.<ref name="bar13">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 13</ref>
 
=== Сельская гаспадарка ===
Наваградзкае ваяводзтва было аґрарным рэґіёнам. Складанае становішча ў эканоміцы мела непасрэдны ўплыў і на нацыянальныя адносіны.
 
На настроі [[беларусы|беларусаў]] уплывала перанаселенасьць вёскі і выкліканы гэтым недахоп зямлі. У [[1931]] годзе на тэрыторыі ваяводзтва было 164. 256 гаспадарак, зь іх аж 143. 767 мелі зямлі менш за 15 га. У 81. 853 гаспадарак зямлі было менш за 5 га і працавала на іх каля 378. 959 асобаў (ува ўзросьце ад 16 да 60 годгадоў), ад 5 да 10 га лічыліся 46. 677 гаспадарак (265. 916 асобаў), гаспадарак ад 10 да 15 га было 12. 237 (69. 777 асобаў), ад 15 да 50 га 7.9467946 гаспадарак (45. 706 асобаў). Маёнткаў вышэй за 50 га было 938 (3.5723572 асобы).<ref name="bar14"/><ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 60</ref>
 
Перанаселенасьць вёскі і «зямельны голад» датычыў адначасова і [[Палякі|палякаў]] і [[Беларусы|беларусаў]]. Хаця пераважна ўладарамі дужых (звыш 50 га) і сярэдніх маёнткаў былі [[палякі]], зь якіх шмат належыла вайсковым асаднікам (на [[1 студзеня]] [[1925]] году іх лічба на Наваградчыне была каля 1921 асобы).<ref name="bar14"/>
 
Перанаселенасьць, прымітыўная сыстэма кіраваньня сельскай гаспадаркай (дамінавала трохпольле), малаўраджайная глеба, недастатковая мэханізацыя вёскі — усё гэта спрыяла таму, што большасьць гаспадарак Наваградзкага ваяводзтва былі натуральнымі і самадастатковымі, слаба зьвязанымі з рынкам.<ref>Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 14—15</ref>
 
== Ваяводы ==
# [[чэрвеньЧэслаў Крупскі]] (в. а., чэрвень — [[17 кастрычніка]] [[1921]] [[Чэслаў Крупскі]], в.а.)
# [[17Уладыслаў кастрычнікаРачкевіч]] [[(1885—1947; 17 кастрычніка 1921]] — [[29 жніўня]] [[1924]] [[Уладыслаў Рачкевіч]] ([[1885]]—[[1947]])
# [[Марыян Юзаф Жагота-Янушайціс]] (1889—1973; 29 жніўня 1924 — 24 жніўня 1926)
# [[29 жніўня]] [[1924]] — [[24 жніўня]] [[1926]] [[Марыян Юзаф Жагота-Янушайціс]] ([[1889]]—[[1973]])
# [[24Зыгмунт верасьняБачковіч]] [[(1887—1955; 24 верасьня 1926]] — [[20 чэрвеня]] [[1931]] [[Зыгмунт Бачковіч]] ([[1887]]—[[1955]])
# [[1Вацлаў ліпеняКостак-Бярнацкі]] [[(1887—1957; 1 ліпеня 1931]] — [[8 верасьня]] [[1932]] [[Вацлаў Костак-Бярнацкі]] ([[1887]]—[[1957]])
# [[8 верасьня]] [[1932]] — [[2 сьнежня]] [[1935]] [[Стэфан Сьвідэрскі]] ([[1895]]—[[1978]]),1895—1978; в. а. да 1933 году, 8 верасьня 1932 — 2 сьнежня 1935)
# [[Адам Людвік Корвін-Сакалоўскі]] (1896—1979; 17 сьнежня 1935 — 17 верасьня 1939)
# [[17 сьнежня]] [[1935]] — [[17 верасьня]] [[1939]] [[Адам Людвік Корвін-Сакалоўскі]] ([[1896]]—[[1979]])
 
== Ліквідацыя Наваградзкага ваяводзтва ==