Крымскае ханства: розьніца паміж вэрсіямі

* [[Чуфут-Кале|Кырк-Ер]] (1441 — 1490-я)

* [[Хаджы I ГерайГірэй]] <small>(першы)</small>

* [[Шахін Герай]]Гірэй <small>(апошні)</small>

'''Кры́мскае ха́нства''' ({{Мова-crh3|Qırım Hanlığı|قريم خانلغى}}) — [[Фэадальны лад|фэадальная]] дзяржава [[Крымскія татары|татарскай]] дынастыі [[ГераіГірэі|ҐірэяўГірэяў]], якая існавала ў [[1449]]—[[1783]] роках. Саманазва — '''Крымскі юрт''' ({{Мова-crh3|Qırım Yurtu|قريم يورتى|скарочана}}). Займала тэрыторыю [[Крымскі паўвостраў|Крымскага паўвостраву]] (акрамя паўднёва-ўсходняй часткі, якая кіравалася непасрэдна [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]]), стэпы [[Паўночнае Прычарнамор’е|Паўночнага]] [[Прычарнамор’е|Прычарнамор’я]] ў міжрэччы [[Днестар|Днястру]] й [[Дон]]у, а таксама землі паўночнай [[Кубань|Кубані]]. Плошча дасягала 26 тыс. км², насельніцтва 180—300 тыс. чал. (у асн. татары, у паўднёвай частцы таксама [[італьянцы]], [[грэкі]], [[армяне]], [[караімы]], [[жыды]], [[туркі]], [[французы]], на поўначы ад [[Перакопскі перашыек|Перакопскага перашыйку]] [[нагайцы]]). Сталіца — места [[Бахчысарай]].

Заснаванае [[Хаджы I ГерайГірэй|Хаджы Гірэем]] у выніку палітычнага распаду [[Залатая Арда|Залатой Арды]]. Хаджы Гірэй памёр у 1466 годзе і пакінуў восем сыноў<ref>{{Шаблён:Літаратура/ЭСБЭ|1=Ханство крымское|аўтар=Н. Веселовский.|том=XXXVII|частка=}} С. 45—52</ref>. У чэрвені 1475 года Асманская імпэрыя заваявала Кофу (сучасная [[Феадосія]]), Салдаю ([[Судак (горад)|Судак]]), Чэмбала ([[Балаклава]]) і спынілі там уладу Генуі. Таксама яны паклалі канец існаваньню двух хрысьціянскіх княстваў [[Готыя|Готыі]] і [[Тэадора (княства)|Тэадоры]]<ref>{{Кніга|аўтар=Тунманн, И.|спасылка=http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Tunmann/frametext.htm|загаловак=Крымское ханство|мова=ru|адказны=пер. Н. Л. Эрнста и С. Л. Белявской|месца=Симферополь|выдавецтва=Таврия|год=1991|старонак=92|isbn=5-7780-0382-X}}</ref>. У 1478 року падчас праўленьня ягонага сына [[Мэнглі I ГерайГірэй|Мэнглі Гірэя]] прыняло [[пратэктарат]] [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], якая адлучыла ад Крымскага ханства буйныя парты [[Эўпаторыя|Гезьлеў]], [[Азоў (Крым)|Азоў]], [[Ачакаў]], [[Ізмаіл]]. Паводле турэцкіх гісторыкаў, крымская дзяржаўнасьць узьнікла толькі ў 1470-я<ref>Виноградов А. В., Фаизов С. Ф. КРЫМСКОЕ ХАНСТВО // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2018); https://bigenc.ru/domestic_history/text/3892808# Дата обращения: 05.05.2019</ref>. Хан знаходзіўся ў васальнай залежнасьці ад асманскага султана і ў сваю чаргу трымаў у васальнай залежнасьці качоўнікаў [[Нагайская арда|Нагайскай]], [[Белгарадзкая арда|Буджацкай]], [[Едысанская арда|Ачакаўскай]], [[Джамбуйлуцкая арда|Перакопскай ордаў]]. Цягам XV—XVIII стагодзьдзяў вяла пэрманэнтныя войны з паўночнымі суседзямі — [[Войска Запароскае|запароскімі казакамі]], [[ВКЛ|Літвою]], [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Польшчаю]], [[Маскоўскае царства|Масковіяй]] і [[Данскія казакі|данскімі казакамі]], неаднаразова зьдзяйсьняла [[Крымска-нагайскія набегі на Русь|паляваньні на рабоў ва Ўкраіне]]. Зазнала вялізныя страты пад час [[Расейска-турэцкая вайна (1735—1739)|расейска-асманскае вайны 1735—1739 рокаў]]. У 1774 пасьля чарговае [[Расейска-турэцкая вайна (1768—1774)|паразы Асманскае імпэрыі]] [[Кючук-Кайнарджыйская дамова|атрымала незалежнасьць]] пад пратэктаратам Расейскай імпэрыі. У 1783 было анэксаванае Расеяй і стала ў яе складзе [[Таўрыйская губэрня|губэрняй]].