Стамбул: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) д аздабленьне |
д афармленьне |
||
Радок 23:
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 =
|Пасада кіраўніка = Мэр
|Кіраўнік =
|Плошча = 1539
|Крыніца плошчы =
|Вышыня =
|Унутраны падзел =
|Колькасьць насельніцтва =
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва=
|Год падліку колькасьці = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва =
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі =
Радок 69:
|Водступ подпісу на мапе =
|Сайт =
}}
'''Стамбу́л''' ({{мова-tr|İstanbul}}) — самы вялікі горад [[Турэччына|Турэччыны]]. Старажытная назва — ''Бізантыюм'' ({{мова-el|Βυζάντιον}}), потым ''Канстантынопаль'' ({{мова-el|Κωνσταντινούπολις}}) з 324 да 1930 году. 18 сакавіка 1930 году назва гораду была афіцыйна зьмененая на ''Стамбул''. Першапачаткова горад быў заснаваны ў 660 годзе да н. э. як грэцкая калёнія на эўрапейскай частцы пратокі [[Басфор]]у, але потым, у 330 годзе н. э. стаў сталіцай [[Усходняя Рымская імпэрыя|Усходняй Рымскай імпэрыі]].
Горад знаходзіцца на ўзьбярэжжы [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Мармуровае мора|Мармуровага мора]].
Радок 86 ⟶ 85:
== Назва ==
Самай старажытнай назвай гораду зьяўляецца тая, якую далі грэцкія каляністы — '''Бізатыюм''' ({{мова-el|Βυζάντιον}}, {{мова-la|Byzantium}}). У кароткі тэрмін у
Калі [[Канстантын I Вялікі|Канстантын Вялікі]] зрабіў горад усходняй сталіцай [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], горад пачаў звацца «Другім Рымам» ({{мова-la|Secunda Roma}}, {{мова-el|Δευτέρα Ρώμη}}). У
Замест назвы «Новы Рым» неўзабаве сталі часьцей выкарыстоўваць назву «Канстантынопаль» або «Канстантынопаліс» ({{мова-el|Κωνσταντινούπολις|скарочана}}, {{мова-la|Constantinopolis|скарочана}}), што азначае «горад Канстантына». У дадатак да гэтага, Бізантыя мела назву «Каралева гарадоў».
Радок 103 ⟶ 102:
=== Першае паселішча ===
Першым паселішчам чалавека на месцы сучаснага Стамбула лічыцца [[нэаліт]]ычнае селішча, якое было разьмешчана ў раёне сучаснай станцыі [[Стамбульскае мэтро|стамбульскага мэтро]] Энікапы. Яно датуецца
Самы старажытны помнік культуры знаходзіцца на [[Анатолія|анаталійскім]] беразе
[[Фракійцы]], якія засялілі берагі Басфора ў канцы
===
У 667 да н. э. на месцы фракійскага Лігаса мегарцы на чале зь Бізасам (Бізантам) заснавалі новы горад. У гонар правадыра каляністаў ён атрымаў імя
У
У 227 да н. э. горад атакавалі [[кельты]] ([[галы]]), якія пасьля пасяліліся на паўночным беразе Залатога Рога.
У 146 да н. э.
=== Канстантынопаль ===
{{Асноўны артыкул|Канстантынопаль}}
[[Файл:Byzantinischer Mosaizist um 1000 002.jpg|200пкс|міні|Мазайка [[Канстантын I Вялікі|Канстантына Вялікага]]]]
У 324—330 гадах Канстантын Вялікі пабудаваў на месцы
Пасьля сьмерці імпэратара Фіядосія І
12 ліпеня 400 г. жыхары Канстантынопалю з зброяй у руках выганяюць з гораду кельтаў. У 412 г. Канстантынопаль і яго абарончыя збудаваньні былі пашкоджаныя землятрусам. Таму ў часы Фіядосія II заходней ад «канстантынавых муроў» былі збудаваныя новыя муры.
Найвышэйшага росквіту
У 625—626 Канстантынопаль перажыў цяжкую аблогу — з усходу пад яго сьценамі стаялі пэрсы, з захаду — авары. У 670, 674—678, 717—718 гг. горад штурмавалі арабы, у 698 г. яго захапілі і абрабавалі самі
Пасьля перамогі пад Манцыкертам у 1071 г. над імпэратарам Раманам IV Дыягенам, турэцкія султаны з дынастыі Сельджукаў захопліваюць Малую Азію. Усходняя мяжа імпэрыі адсунулася амаль да прадмесьцяў Канстантынопаля.
Радок 146 ⟶ 145:
Для новай сталіцы спатрэбіліся новыя жыхары. Першымі перасяленцамі сталі туркі з Аксарая, армяне з Бурсы, грэкі з Эгейскіх выспаў і Пелапанэсу. У 1461 г. [[Мэхмэд II]] захапіў [[Трапэзунд]] і мясцовых грэкаў таксама перасяліў у Стамбул.
Ужо 3 чэрвеня 1453 г. султан загадаў перабудаваць пад мусульманскі мячэт сабор Сьвятой Сафіі. Такая ж доля чакала і большасьць іншых хрысьціянскіх храмаў. Побач зь імі пачалі будаваць і новыя мячэці, першай зь якіх стаў комплекс у гонар Ейюба Ансары. Мячэт Фаціх быў збудаваны пад кіраўніцтвам грэцкага архітэктара Хрыстодула на месцы і з матэрыялаў царквы Сьвятых Апосталаў. Пры Мэхмэдзе II таксама пачалося будаўніцтва стамбульскага Вялікага кірмаша. Недалёка ад былога Форума Фіядосія паўстаў Султанскі палац (Эскі-Сарай), аднак у ім султану было зацесна, і ў 1466 на месцы былога
Спачатку горад выглядаў маланаселенным, да таго ж большасьці яго жыхароў не было прыстойных умоваў для існаваньня. Нядзіўна, што людзі паміралі ад хваробаў, толькі чума штогод забірала некалькі сотняў жыцьцяў. Аднак насельніцтва Стамбулу хутка расло, і да канца
У 1512 г. пры падтрымцы янычараў Стамбул захапіў султан [[Сэлім I]], які адхіліў ад улады свайго бацьку — Баязіда ІІ. У 1513 г. ён загадаў зьнішчыць у сваіх валадарствах, і сталіцы ў прыватнасьці, усіх [[шыіты|шыітаў]] — сапраўдных або падазроных. Затое пасьля захопу ў 1517 г. Эгіпту ў Стамбул перасялілі тысячы Каірскіх рамесьнікаў. [[Хіджаз]] прызнаў уладу Асманаў і султана ў якасьці халіфа мусульман. У пацьверджаньне гэтаму на берагі Басфора перавезьлі ісламскія рэліквіі. Стамбул ператварыўся ў цэнтар [[іслам|ісламскага свету]].
Радок 166 ⟶ 165:
==== Рэформы ====
У
Усё гэта прымушае султана Сэліма III (1789—1807) пачаць сапраўдныя рэформы. У 1793 г. ствараюцца першыя падразьдзяленьні рэгулярнага войска, у сталіцы будуюцца новыя жаўнерні, пашыраюцца ваенныя школы, аднаўляецца праца друкарняў. Незадаволеныя новаўвядзеньнямі, янычары ў 1807 г. скідваюць манарха-рэфарматара і саджаюць на пасаду сваіх марыянеткаў. Замест гэтага прыхільнікі рэформаў зьбіраюць уласнае войска і зь яго дапамогай прыводзяць да ўлады Махмуда II, які працягвае справу Сэліма. Праўда яму прыходзіцца адначасова змагацца з паўстаньнем грэкаў, на баку якіх — грамадзкая думка ўсёй Эўропы, і замяняць чыноўнікаў-фанарыётаў лаяльным туркамі. Пасьля чарговага мецяжу янычараў, султан канчаткова ліквідуе янычарскі полк.
Радок 440 ⟶ 439:
|}
== Асобы ==
* [[Мустафа Сандал]] — поп-сьпявак
|