Паўстаньне 1830—1831 гадоў: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д →Паўстаньне ў Беларусі: выпраўленьне спасылак |
Даданьне матэрыялаў |
||
Радок 21:
{{Бітвы Лістападаўскага паўстаньня}}
'''Паўстаньне 1830—1831 гадоў''', таксама '''Лістапа́даўскае паўстаньне''' ({{Мова-pl|Powstanie listopadowe}}) — паўстаньне ў [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] на «новадалучаных» землях [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Двух Народаў]], якое распачалося [[29 лістапада]] [[1830]] году, а скончылася [[21 кастрычніка]] [[1831]] году. Мэтаю паўстаньня было аднаўленьне дзяржаўнасьці [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] і [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]].
Калі расійскія войскі пакінулі Царства Польскае для падаўлення Ліпеньскай рэвалюцыі 1830 года ў Францыі у Варшаве 29 лістапада 1830 года выбухнула паўстаньне.
== Паўстаньне ў Беларусі ==
'''[[Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Пружаншчыне|''Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Пружаншчыне'']]'''
[[4 красавіка]] [[1831]] году невялікая групка мясцовых паўстанцаў ахапіла магазынам зброі ў [[Ашмяны|Ашмянах]] і выдала яе жыхарам. Паўстанцы ўзялі ў палон каля 70 расейцаў-інвалідаў з афіцэрамі, якія абаранялі горад. Узятыя ў палон афіцэры таксама выдалі загад здацца каля 40 салдатаў з расейскага Велікалуцкага полку, якія прыйшлі да гораду й рыхтаваліся да бою на вуліцах. Пры касьцёле дамініканцаў ксёндз Ясінскі заклікаў жыхароў да ўдзелу ў паўстаньні. За прыкладам жыхароў паўсталі некаторыя земскія ўладальнікі: [[Караль Пшазьдзецкі]] і [[Юзэф Зянковіч]] арганізавалі атрады кавалерыі, Швэйкоўскі атрад пяхоты. Атрад Зянковіча адзначаўся мундзірамі, на якіх былі пашытыя белыя рэбры й чарапы.<ref>Edmund Callier, [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 59. (.djvu) {{ref-pl}}</ref>.▼
[[Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Маладэчаншчыне|'''''Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Маладэчаншчыне''''']]
Незадаволенасьць розных слаёў беларускага насельніцтва выклікала царская палітыка на новадалучаных землях (пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] 1772-1795гг), якая закранала ў першую чаргу інтарэсы [[Шляхта|шляхты]]. Таксама значна пагоршылася з увядзеньнем новых падаткаў ды рэкруцкай павіннасьці становішча сялянства. Мясцовая эліта была занепакоеная пранікненьнем на кіроўныя пасады расейскага элемэнту.
У пачатку 1831 года быў створаны Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. Агулам у Беларусі і Літве дзейнічала каля 30 паўстанцкіх атрадаў, якія налічвалі 12000 чалавек. Сярод іх такія людзі, як [[Напалеон Орда]], [[Ігнат Дамейка]], [[Эмілія Плятэр]]. Старшынёй Часовага ўрада Літвы быў [[Тадэвуш Тышкевіч]].
▲[[4 красавіка]] [[1831]] году невялікая групка мясцовых паўстанцаў
Па просьбе жыхара вялейскага павету Валадкевіча Караль Пшазьдзецкі выслаў невялікі атрад да [[Вялейка|Вялейкі]]. [[14 красавіка]] маёр Любанскі прыбыў у горад і казаў біць у касьцельныя званы. На гэты знак жыхары паўсталі, але мясцовы расейскі гарнізон таксама падрыхтаваўся да бою. Калі аднак да гораду прыбыў атрад Ходзька, расейцы здаліся ў палон<ref name="Callier-74">Edmund Callier, [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 74. (.djvu) {{ref-pl}}</ref>.
Радок 44 ⟶ 54:
[[24 ліпеня]] атрад рэгулярнай арміі палкоўніка Бжэжанскага (3 эскадроны кавалерыі, 50 пяхоты, 1 гармата) заняў [[Зьдзецел]]. Адну гадзіну пазьней да гораду падышлі расейцы (2 эскадроны кавалерыі, батальён пяхоты, 2 гарматы), але да бою не прыйшло — расейцы адступілі<ref>Edmund Callier, [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 220. (.djvu) {{ref-pl}}</ref>.
Пасьля сыходу зь беларускіх павэтаў рэгулярнае польскае арміі паўстаньне пачало згасаць, хоць асобныя партызанскія аддзелы працягвалі дзейнічаць да восені 1831 року. На пачатку жніўня 1831 года на ўсёй тэрыторыі Беларусі паўстаньне было падаўленае. Многія актыўныя паўстанцы былі пазбаўленыя маёмасці і пакінулі радзіму. Канфіскація маёнткаў кранулася буйных магнатаў — [[Агінскія|Агінскіх]], [[Плятэры|Плятэраў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Сапегі|Сапегаў]], [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]] і інш. Увогуле да следства за ўдзел у паўстаньні ў беларуска-літоўскіх губэрнях было прыцягнута 2878 чалавек. Пачалася "дэпаланізація" ([[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыя]]) беларускіх земляў.
== Крыніцы ==
| |||