Прыназоўнік: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
абнаўленьне зьвестак |
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
||
Радок 1:
{{Няма крыніц}}
'''Прыназоўнік''' — службовая часьціна [[Беларуская мова|мовы]], якая выражае адносіны паміж [[назоўнік]]ам (або [[займеньнік]]ам) ва ўскосным склоне і іншымі словамі ў словазлучэньні ці сказе. У сказе
Значэньне прыназоўніка выразна выяўляецца толькі ў значэньні, дзе яны могуць выражаць розныя адносіны:
* прасторавыя (абазначаюць месца):
* ча{{Націск}}савыя:
* спосабу дзеяньня:
* прадметныя{{Заўвага|Або аб'ектны прыназоўнік}}:
* і іншыя
<br />
Паводле паходжаньня прыназоўнікі падзяляюцца на:
* вытворныя
* невытворныя
Да невытворных належаць прыназоўнікі '''а, аб, ад, без (бяз, бязь), да, для, дзеля, з (зь), за, к, ля, на, над, па, пад, пра, праз (празь), пры, у, цераз (церазь)'''. Гэтыя прыназоўнікі існуюць у беларускай мове даўно.<br />
Вытворныя прыназоўнікі больш позьняга паходжаньня. Яны ўтварыліся ад самастойных часьцін мовы:
* ад прыслоўяў ('''вакол, навокал, напярэдадні, супроць, уздоўж, пасярод, паабапал''' і інш.)
* ад назоўнікаў ва ўскосных склонах з прыназоўнікамі і бязь іх ('''за выключэньнем, пры дапамозе, на працягу, на чале, з прычыны, з выпадку, з мэтай, у галіне, у выніку, у ролі, перад, шляхам''' і інш.)
* ад дзеепрыслоўяў ('''нягледзячы на, дзякуючы''' і інш.)
Паводле будовы прыназоўнікі падзяляюцца на:
* простыя
* складаныя
* састаўныя
Простыя прыназоўнікі складаюцца з аднаго слова: '''ад, аб, без (бяз, бязь), да, у (ў), на, па, пра''' і інш.<br />
Складаныя прыназоўнікі ўтварыліся з двух простых: '''з-за, з-пад, па-над, па-за'''.<br />
Састаўныя прыназоўнікі з двух або некалькіх
== Правапіс прыназоўнікаў ==
Складаныя прыназоўнікі '''з-за, з-пад, па-за, па-над''' пішуцца праз злучок:
Перад словамі, што пачынаюцца са спалучэньня зычных, у якіх першы '''[[з]], [[с]], [[ж]], [[ш]]''', замест прыназоўніка '''з (зь)''' ужываецца яго від '''са''':
Некаторыя прыназоўнікі, якія канчаюцца на зычны, перад займеньнікам '''мне'''—'''мною''' пішуцца з дадатковым '''а''':
Замест прыназоўніка '''у (ў)''' ужываецца яго від '''ва''' перад словамі, якія пачынаюцца з '''у (ў)''':
Прыназоўнікі, ўтвораныя ад назоўніка з прыназоўнікам, дзеепрыслоўя з прыназоўнікам, пішуцца як два слова:
== Ужываненьне некаторых прыназоўнікаў ==
Утварэньне некаторых прыназоўнікаў у беларускай мове мае шэраг асаблівасьцяў. Многія зь іх ствараюць адметнасьць беларускай мове ад іншых моваў.
=== Прыназоўнік па ===
Прыназоўнік '''па''' ўжываецца:
* зь вінавальным склонам назоўніка (займеньніка) пры абазначэньні апісаньня{{Заўвага|Або мэты дзеяньня}} дзеяньня:
Прыназоўнік '''па''' ўжываецца зь вінавальным склонам лічэбнікаў (за выключэньнем
* зь месным склонам:
=== Прыназоўнік праз (празь), цераз (церазь) ===
Прыназоўнік '''праз (празь), цераз (церазь)''' ужываюцца зь вінавальным склонам:
Прыназоўнік '''праз (празь)''' ужываецца ва ўстойлівых выразах:
Прыназоўнік '''праз (празь)''' ужываецца і для выражэньня прычыны:
=== Ужываньне іншых прыназоўнікаў ===
Часам ужываньне прыназоўнікаў вызначаецца дзеясловам, да якога адносіцца прыназоўнік з назоўнікам. Напрыклад, пры дзеясловах са значэньнем пачуцьцяў, перажываньняў (
Некаторыя вытворныя прыназоўнікі і адпаведныя паўназначныя словы, ад якіх гэтыя прыназоўнікі ўтвораныя, гучаць і пішуцца аднолькава. Іх можна вызначыць толькі ў кожным сказе па сваім значэньні. Неабходна ведаць, што прыназоўнікі не зьяўляюцца членамі сказа, а назоўнікі, прыслоўі і дзеепрыслоўі зьяўляюцца членамі сказа. Параўнайце:<br />
== Заўвагі ==
|