Лічэбнік: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Числівник?oldid=22915123 |
дапаўненьне |
||
Радок 1:
'''
Паводле значэньня лічэбнікі дзеляцца на:
* колькасныя
* парадкавыя.<br />
== Колькасныя лічэбнікі ==
Колькасныя лічэбнікі адказваюць на пытаньне '''колькі ?'''. У спалучэньні з назоўнікамі яны абазначаюць колькасьць прадметаў, а без назоўнікаў — адцягнены лік: <em>сем вучняў, дзесяць сталоў, дванаццаць кніг; '''дванаццаць''' дзеліцца на '''тры'''</em>.<br />
Колькасныя лічэбнікі дзеляцца на тры віды:<br />
* лічэбнікі, якія абазначаюць цэлыя лікі: <em>адзін, тры, пяць, пятнаццаць</em><br />
* дробавыя лічэбнікі, якія абазначаюць дробавыя лікі: <em>адна шостая, сем пятых</em><br />
* зборныя лічэбнікі, якія абазначаюць сукупнасьць прадметаў: <em>двое, трое, шасьцёра</em><br />
== Парадкавыя лічэбнікі ==
Парадкавыя лічэбнікі адказваюць на пытаньне '''які ? каторы ?'''. Яны паказваюць на парадкавы лік прадмета сярод іншых прадметаў пры пералічэньні: <em>другая хата, пяты двор, восьмы паверх, шаснаццаты дзень, семдзесят другі год</em>.<br />
Колькасныя лічэбнікі самыя распаўсюджаныя сярод лічэбнікаў.<br />
== Лічэбнікі па складах ==
Паводле складаў лічэбнікі падзяляюцца на:<br />
* <em>'''простыя'''</em>: <em>адзін, тры, восем</em><br />
* <em>'''складаныя'''</em>: <em>дваццаць, сямідзясяты</em><br />
* <em>'''састаўная'''</em>: <em>трыццаць сем, сто шэсьдзесят пяты</em><br />
== Склоны й сказы ==
Лічэбнікі зьмяняюцца па склонах. Лічэбнікі <em>адзін, два, абодва</em> зьмяняюцца па родах, а лічэбнік <em>'''адзін'''</em> — і па ліках: <em>адзін дом, адна кніга, адно акно; два дамы, дзьве кнігі, два акны; абодва дамы, абедзьве кнігі, абодва акны; адны сані</em>.<br />
Лічэбнікі могуць быць любым членам сказа:<br />
<em>'''Дзевяць'''</em>{{Заўвага|Дзейнік}} <em>і '''восем'''</em>{{Заўвага|Дзейнік}} — <em>'''семнаццаць'''</em>{{Заўвага|Выказьнік}}.<br />
<em>Дзелім '''сорак'''</em>{{Заўвага|Дапаўненьне}} <em>на '''дваццаць'''</em>{{Заўвага|Дапаўненьне}}.<br />
<em>Зараз у '''дваццатае'''</em>{{Заўвага|Азначэньне}} <em>школе сустрэча з бацькамі</em>.<br />
Лічэбнік з назоўнікам можа ўтвараць спалучэньне, якое выстурае адным членам сказа:<br />
<em>'''Дваццаць'''</em>{{Заўвага|Дзейнік}} <em>вучняў працавала на прышкольным участку</em>.<br />
<em>З '''двух'''</em>{{Заўвага|Дапаўненьне}} <em>палотнішчаў сшылі сьцяг</em>.<br />
<em>Перадача пачынаецца а '''сёмае'''</em>{{Заўвага|Акалічнасьць}} <em>гадзіне</em>.<br />
== Ужываньне лічэбнікаў з назоўнікамі ==
Назоўнікі пры колькасных лічэбніках <em>два (дзьве), абодва (абедзьве), тры, чатыры</em>, а таксама прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі, займеньнікі, што ўваходзяць у словазлучэньні з гэтымі лічэбнікамі, маюць гучаньне назоўнага склону множнага ліку: <em>два дубы, абодва хлопцы, тры першыя новыя дамы, усе чатыры прачытаныя вершы</em>.<br />
У дробавых лічэбніках пры словах <em>два (дзьве), тры, чатыры</em> парадкавыя лічэбнікі і прыметнікі стаяць у назоўным склоне множнага ліку: <em>дзьве шостыя, тры пятыя, чатыры сёмыя</em>.<br />
Пры лічэбніку паўтара (паўтары) назоўнікі стаяць у родным склоне адзіночнага ліку, калі гэтыя лічэбнікі ўжываюцца ў назоўным і вінавальным склонах: <em>паўтара кіляграма, паўтары тоны</em>. У іншых склонах пры лічэбніку паўтара (паўтары) назоўнікі ўжываюцца ў множным ліку: <em>паўтара кіляграмам, паўтары тонам, паўтара кіляграмамі, паўтары тонамі, у паўтара кіляграмах, у паўтары тонах</em>.<br />
Пры абазначэньні адлегласьці паміж прадметамі лічэбнік з назоўнікам у беларускае мове ўжываецца з прыназоўнікам '''за''': <em>Спыніліся '''за''' дзесяць кілямэтраў ад места</em>.<br />
== Правапіс лічэбнікаў ==
Колькасныя лічэбнікі <em>два (абодва), дзьве (абедзьве), тры, чатыры</em> ў творным склоне маюць на канцы '''-ма''': <em>двума (абодвума), дзьвюмя (абедзьвюмя), трыма, чатырма</em>.<br />
У колькасных лічэбніках <em>пяць, шэсьць, дзевяць</em> — <em>дваццаць, трыццаць</em> [[мяккі знак]] пішацца на канцы слова, а ў лічэбніках <em>пяцьдзясят, шэсьцьдзясят, пяцьсот, шэсьцьсот, дзевяцьсот</em> — пасьля першага кораня.<br />
У лічэбніку восем ва ўскосных склонах, акрамя вінавальнага, пасьля '''с''' пішацца '''ь''': <em>васьмі, васьмю</em>.<br />
Лічэбнікі <em>адзінаццаць</em> — <em>дваццаць</em> і <em>трыццаць</em> пішуцца з двума '''ц''' ('''цц''') у сярэдзіне слова.<br />
У лічэбніках <em>пяць, дзевяць</em> — <em>дваццаць, трыццаць</em> у творным склоне падаўжаецца апошні зычны асновы: <em>пяцьцю, дзевяцьцю, дзесяцьцю, дзевятнаццацьцю, трынаццацьцю</em>.<br />
Складаныя парадкавыя лічэбнікі з апошняй часткай <em>-тысячны, -мільённы, -мільярдны</em> пішуцца ў адно слова: <em>стотысячны, пяцьсотдваццацімільённы, трыццацімільярдны</em>.<br />
Калі ў гэтых лічэбніках перад часткай <em>-тысячны, -мільённы, -мільярдны</em> колькасьць абазначана лічбай, то пасьля лічбы пішацца злучок: <em>100-тысячны, 520-мільённы, 30-мільярдны</em>.
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}
== Крыніцы ==
| |||