Ібэры: розьніца паміж вэрсіямі

 

== Паходжаньне ==

Вучоныя разыходзяцца сваіх меркаваньнях наконт паходжаньня ібэраў. Адны мяркуюць, што яны прыйшлі зь [[Міжземнамор’е|міжземнаморскага]] ўзьбярэжжа, іншыя лічаць, што ібэры прыбылі з [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]]. Аднак ёсьць і тыя, хто лічыць, што ібэры ўтварыліся зь мясцовых [[племя|плямёнаў]], у прыватнасьці, зьвязаных з культурамі [[Эль-Аргар]] і [[Мацільяс]]. Паводле гіпотэзы Ф. Радрыгеса Рамаса, продкі ібэраў не былі [[аўтахтоннасьць|аўтахтонным насельніцтвам]] Гішпаніі, а ўварваліся на паўвостраў разам з хваляй [[кельты|кельцкай]] міграцыі<ref>Rodríguez Ramos, Jesús (2005): Introducció a l’estudi de les inscripcions ibèriques, Revista de la Fundació Privada Catalana per l’Arqueologia ibèrica, 1, pp. 13-144</ref>.

 

Ібэры жылі ўздоўж усходняга й паўднёва-ўсходняга ўзьбярэжжаў [[Гішпанія|Гішпаніі]], на тэрыторыі сучасных аўтаномных супольнасьцяў [[Андалюсія]], [[Мурсія]], [[Валенсія]] і [[Каталёнія]]. Таксама ібэры аказалі ўплыў на культуру кельтаў паўночна-цэнтральнай часткі паўвострава ([[кельтыбэры]]).

 

 

== Гісторыя ==

 

[[Фінікійцы]] стварылі сваю першую калёнію на [[Пірэнэйскі паўвостраў|Пірэнэйскім паўвостраве]] ў 1100-х гадах да нашай эры й, адпаведна, кантактавалі пры гэтым з ібэрамі. Ад фінікійцаў яны навучыліся пісьму й пазьней распрацавалі пісьмо для [[Ібэрская мова|сваёй мовы]]. Пазьней ібэры дадалі ў сваё пісьмо элемэнты [[грэцкі альфабэт|грэцкага альфабэту]].

[[Ібэрскае пісьмо]] дэшыфраваў у 1941 годзе [[Мануэль Гомэс-Марэна]].

 

 

На цяперашні час некаторыя лінгвісты высоўваюць тэорыю, згодна зь якой [[басконская мова]] (мова, якая не належыць да іншых моўных сем’яў Эўропы) магла належыць да сям’і моваў старажытнага ібэрскага насельніцтва Гішпаніі.

 

== Зьнешні ўплыў ==

 

[[Кельты]] зьявіліся ў [[Гішпанія|Гішпаніі]] напачатку першага тысячагодзьдзя да н. э. З часам кельцкая культура стала асноўнай на захадзе й поўначы тэрыторыі сучаснай Гішпаніі, а на поўдні ібэрская культура засталася дамінантнай. У цэнтры Гішпаніі культуры зьмяшаліся, і там утварыліся так званыя [[кельтыбэры]]. Гэты сплаў дзьвюх культур пазьней распаўсюдзіўся й на ўсё ўсходняе ўзьбярэжжа Гішпаніі.

Ібэры й [[кельтыбэры]] актыўна вялі гандаль зь іншымі народамі Міжземнамор’я. Ібэрскія керамічныя вырабы былі знойдзены ў [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]] і ў [[Афрыка|Паўночнай Афрыцы]]. Яны таксама падтрымлівалі цесныя сувязі з грэкамі, і нават абменьваліся ведамі. Напрыклад, ібэры перанялі ў грэкаў некаторыя мастацкія навыкі. Статуі [[Дама з Басы|«Дама з Басы»]] і «[[Дама з Эльчэ]]» дэманструюць вельмі нядрэнныя навыкі ібэрскіх майстроў.

 

Ібэры й [[кельтыбэры]] за кароткі час паміж [[Першая Пунічная вайна|Першай]] і [[Другая Пунічная вайна|Другой Пунічнай войнамі]], былі падпарадкаваны [[Картаген]]у й папоўнілі армію [[Ганібал Барка|Ганібала]]. Пазьней рымляне заваявалі [[Пірэнэі]] і павольна здушылі ўсе мясцовыя культуры й мовы.

 

* [[Бронза Левантэ]]

* [[Скарб зь Вільлены]]

 

== Вонкавыя спасылкі ==

 

[[Катэгорыя:Старажытныя народы Эўропы]]

[[Катэгорыя:Гісторыя Гішпаніі]]

[[Катэгорыя:Гісторыя Партугаліі]]