Нацыянальная акадэмія навук Беларусі: розьніца паміж вэрсіямі

* ажыцьцяўленьне навукова-мэтадычнага забесьпячэьннязабесьпячэньня арганізацыі фундамэнтальных і дастасоўных навуковых дасьледаваньняў, што выконваюцца ўсімі суб’ектамі навуковай дзейнасьці;

* [[Жарэс Алфёраў|Алфёраўская]] прэмія (з 2014 году, 3 узнагароды) — у 3 галінах: 1) фізыка, матэматыка, інфарматыка, фізікафізыка-тэхнічныя і тэхнічныя навукі; 2) біялёгія, хімія, мэдыцына, аграрныя навукі і навукі аб Зямлі; 3) гуманітарныя дасьледаваньні, мэтадалягічна зьвязаныя з прыродазнаўчымі і фізыка-тэхнічнымі дасьледаваньнямі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/activities/prizes/|выдавец=Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|дата публікацыі=5 студзеня 2018|дата доступу=2 жніўня 2018}}</ref>.

У 1951 годзе Акадэмія навук БССР налічвала 29 навукова-дасьледчых установаў, зь іх 16 інстытутаў. Агульная колькасцьколькасьць супрацоўнікаў дасягнула 1234 чалавек, у тым ліку працавалі 33 акадэмікі, 27 сябраў-карэспандэнтаў, 55 [[прафэсар]]оў і дактароў навук, 165 кандыдатаў навук<ref name="ж"/>. Навукова-тэхнічны пераварот 1960—1980-х гадоў абумовіў стварэньне новых фізыка-матэматычных і тэхнічных установаў Акадэміі навук БССР. У 1972 годзе [[Яўген Канавалаў]] адкрыў ультрагукавы капілярны эфэкт<ref name="е"/>. Улетку 1973 году супрацоўнікі [[КДБ]] дапыталі каля 100 навукоўцаў Акадэміі па падазрэньні ва ўдзеле ў беларускім патрыятычным падпольлі. У выніку цягам 1974—1975 гадоў пад палітычныя звальненьні з АН БССР патрапіла некалькі сябраў «Акадэмічнага асяродка» беларускіх патрыётаў. Сярод іх былі: мовазнавец [[Алесь Каўрус]], геоляг [[Віктар Лапуць]], мастацтвазнаўцы [[Сьцяпан Місько]] і [[Зянон Пазьняк]], літаратуразнаўца [[Мікола Прашковіч]], рэдактар энцыкляпэдыі [[Валянцін Рабкевіч]] і гісторык [[Міхась Чарняўскі]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Міхась Чарняўскі]].|частка=[http://slounik.org/153726.html Акадэмічны асяродак]|загаловак=Дэмакратычная апазыцыя Беларусі, 1956-1991 : пэрсанажы і кантэкст : даведнік|арыгінал=|спасылка=http://slounik.org/demap/|адказны=рэд. [[Алег Дзярновіч]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Архіў найноўшае гісторыі]]|год=1999|том=|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6374-08-1|наклад=}}</ref>.

На 1996 год досьледна-канструктарская база Акадэміі навук Беларусі ўлучала: Цэнтральнае канструктарскае бюро, канструктарскае аддзяленьне з досьледнымі вытворчасьцямі, 12 спэцыялізаваных канструктарскіх бюро з вытворчасьцямі пры інстытутах. У складзе Акадэміі працавалі выдавецка-палігіфічнае вытворчае аб'яднаньнеаб’яднаньне «[[Беларуская навука]]», [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа]], Цэнтральны навуковы архіў і Музэй старажытнабеларускай культуры. Акадэмія выпускала штогоднік «Даклады Акадэміі навук Беларусі», 5 сэрыяў [[часопіс]]у «Весьці Акадэміі навук Беларусі», часопіс «Дыфэрэнцыйныя раўнаньні», «Інжынэрна-фізычны часопіс», «Часопіс дастасоўнай спрэктраскапіі», часопіс «Церце і знос» і газэту «Навіны Акадэміі навук Беларусі»<ref name="е"/>.

15 траўня 1997 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 281 «Аб Нацыянальнай акадэміі наук Беларусі», паводле якой зьмяніў назву Акадэміі. 5 сакавіка 2002 году А. Лукашэнка падпісаў Дэкрэт № 7, паводле якога ўлучыў у склад НАН Беларусі: Беларускі рэспубліканскі фонд фундамэнтальных дасьледаваньняў і 2 Беларускія дзяржаўныя навукова-вытворчыя канцэрны — 1) міжгаліновага машына- і прыборабудаваньня, 2) парашковай мэталюргіі<ref name="ж"/>. Таксама паводле Дэкрэту № 7, у 2002 годзе Акадэмія аграрных навук Рэспублікі Беларусь была ўключаная ў склад Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, утварыўшы аддзяленьне аграрных навук<ref name="д"/>. У 2003—2007 гадах зь [[Інстытут гісторыі НАН Беларусі|Інстытуту гісторыі НАН Беларусі]] паводле палітычнага матыву звольнілі гісторыкаў, якія дасьледавалі [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі]] і ўтварылі Аб'яднаньнеАб’яднаньне незалежных гісторыкаў. У прыватнасьці пад звальненьні патрапілі: [[Ніна Стужынская]], [[Тацяна Процька]], [[Генадзь Сагановіч]], [[Андрэй Кіштымаў]], [[Сяргей Тарасаў]] і [[Яўген Анішчанка]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=За ўдзел ў грамадзкім аб’яднаньні незалежных гісторыкаў пагражае звальненьне|спасылка=https://spring96.org/be/news/6273|выдавец=[[Вясна (цэнтар)|Праваабарончы цэнтар «Вясна»]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2007|дата доступу=30 жніўня 2018}}</ref>.

Таксама мовазнаўцы крытыкуюць Нацыянальную акадэмію навук Беларусі за [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|звод правілаў беларускай мовы]], зацьверджаны Законам Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» ад 23 ліпеня 2008 году. У 1999 годзе [[Інстытут мовазнаўства]] НАН Беларусі разаслаў на катэдры беларускай мовы ў [[ВНУ]] Беларусі праект правапісу [[Аляксандар Падлужны|Аляксандра Падлужнага]]. 19 лістапада 1999 году дацэнт катэдры беларускага мовазнаўства [[БДПУ]] Алесь Каўрус запярэчыў зацьвярджэньню праектапраекту Падлужнага ў артыкуле «Які ён, «новы правапіс?», які выйшаў у газэце «[[Літаратура і мастацтва]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Зьміцер Саўка|Саўка З.]]|загаловак=Вярблюд на трасянцы|спасылка=http://files.knihi.com/Knihi/Sauka/Pravapisy/2008/Zmicier_Sauka.Viarblud_na_trasiancy.pdf|выданьне=[[Архэ-Пачатак]]|тып=часопіс|год=2007|нумар=[http://pdf.kamunikat.org/9262-1.pdf 1—2 (53)]|старонкі=32-42|issn=1392-9682}}</ref>. У сакавіку 2000 году прафэсар Гарадзенскага ўнівэрсытэту [[Павал Сьцяцко]] ацаніў разьдзел «Правапіс марфэм» наступнай высновай: «Тут нямала штучнага, што замацоўвае разнамоўную [[Трасянка|трасянку]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Павал Сьцяцко|Сьцяцко П.]]|загаловак=Сучасныя моўныя рэальнасьці і праект новай рэдакцыі «Правілаў беларускай артаграфіі і пунктуацыі»|спасылка=|выданьне=[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]|тып=часопіс|год=Сакавік 2000|нумар=3|старонкі=30-34|issn= 0234-1360}}</ref>. 22 сьнежня 2001 году Прэзыдыюм НАНБ ухваліў праект Падлужнага з улікам заўвагаў і прапановаў мовазнаўцаў ВНУ Беларусі. Увесну 2004 году зьявіўся 3-і і апошні праект Падлужнага, які ў 2005 годзе падтрымаў міністар адукацыі [[Аляксандар Радзькоў]]. У 2006 годзе працоўная група Мінадукацыі на чале з дарадцам міністра [[Віктар Іўчанаў|Віктарам Іўчанкавым]] выкрасьліла з праекту раскрытыкаваны Сьцяцком разьдзел «Асабовыя ўласныя імёны і прозьвішчы». 28 жніўня 2006 году кіраўнік Інстытуту мовазнаўства [[Аляксандар Лукашанец]] у адказ на пытаньне «Ці змогуць выходзіць газэты, часопісы ці кнігі на [[Беларускі клясычны правапіс|клясычным правапісе]]?» заявіў: «Калі б гэта залежала ад мяне, то я б забараніў ужываньне такога правапісу»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Зьміцер Панкавец|Панкавец З.]]|загаловак=Аляксандар Лукашанец: «Ня ведаю, ці забароняць тарашкевіцу»|спасылка=https://m.nn.by/articles/3529/|выданьне=[[Наша Ніва]]|тып=газэта|год=1 верасьня 2006|нумар=[http://pdf.kamunikat.org/11812-1.pdf 32 (486)]|старонкі=9|issn=1819-1614}}</ref>. 23 ліпеня 2008 году А. Лукашэнка падпісаў Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі» № 420-З, які набыў моц 1 верасьня 2010 году. Паводле 2-га артыкула Закона, «Дзяржаўныя органы, іншыя арганізацыі, грамадзяне Рэспублікі Беларусь, а таксама замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія пастаянна ці часова пражываюць або часова знаходзяцца на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, павінны кіравацца Правіламі беларускай артаграфіі і пунктуацыі, зацьверджанымі гэтым Законам, ва ''ўсіх'' сфэрах і выпадках выкарыстаньня [[пісьмо]]вай беларускай мовы»<ref>{{Кніга|аўтар=Лукашэнка А.|частка=[https://philology.by/pravily-belaruskaj-arfagrafii-i-punktuacyi Закон Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. № 420-З «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»]|загаловак=Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі|арыгінал=|спасылка=|адказны=Д. Кірылава|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|год=2008|том=|старонкі=5|старонак=144|сэрыя=|isbn=978-985-6488-86-6|наклад=20 000}}</ref>. У выніку 4 сьнежня 2008 году газэта «[[Наша ніва]]», якая дагэтуль выходзіла клясычным правапісам, вымушана перайшла на [[Наркамаўка|наркамаўку]], каб працягваць выдавацца ў Беларусі.