Вікіпэдыя

Максім Гарэцкі: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д артаграфія
дНяма апісаньня зьменаў
Меткі: Візуальная праўка Рэдагаваньне з мабільнай прылады Праўка праз мабільную вэрсію сайту
Радок 21:
|Сайт =
}}
'''Максі́м Іва́навіч Гарэ́цкі''' ({{Дата ў старым стылі|18 лютага|1893|6 лютага}}, в. [[Малая Багацькаўка]], [[Амсьціслаўскі павет]], [[Магілёўская губэрня]]{{заўвага|Цяпер в. [[Багацькаўка]], [[Амсьціслаўскі раён]]}} — 10 лютага 1938{{заўвага|У савецкай гістарыяграфіі дата сьмерці падавалася як 20 сакавіка 1939 году}}, [[Вязьма]]) — беларускі пісьменьнікпісьменнік, дзяячдзеяч беларускага нацыянальна-дэмакратычнага адраджэньняадраджэння, літаратуразнаўца, лексыкографлексiкограф, фальклярыст. Брат [[Гаўрыла Гарэцкі|Гаўрылы Гарэцкага]].
 
Карыстаўся літаратурнымі псэўданімамі ''Максім Беларус'', ''М. Б. Беларус'', ''М. Г.'', ''А. Мсьціслаўскі'', ''Дзед Кузьма'', ''Мацей Мышка'', ''Мізэрыус Монус'' і іншымі; у сваіх творах таксама выступаў як ''Кузьма Батура'' і ''Лявон Задума''.
Радок 31:
Максім Гарэцкі нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Меў трох братоў — [[Гаўрыла Гарэцкі|Гаўрылу]], Парфіра і Івана — і сястру Ганну, зь якімі хадзіў у школу ў суседнюю вёску [[Вялікая Багацькаўка]]. У 1919 годзе ў [[Вільня|Вільні]] пабраўся шлюбам. Жонка, Леаніла Ўсьцінаўна Чарняўская-Гарэцкая, працавала настаўніцай у [[Віленская беларуская гімназія|I Віленскай беларускай гімназіі]], працавала над складаньнем чытанак «Родны край». Першае, напісанае ёй апавяданьне, — «Мікітка» ([[Вільня]]), стала аўтарам малога зборніка «Дзяціныя гульні».
 
Сын Леанід, загінуў у баях пад Ленінградам (1944). Вядомыя ягоныя «Пісьмы з фронту» да сям’і. Дачка Галіна (1921—2006) — захавальніца літаратурнага архіву сям’і Гарэцкіх, аўтарка шэрагу працаў, прысьвечаных жыцьцюжыццю і творчасьцітворчасці бацькі і маці, успамінаў пра іх і пра свайго дзядзьку — акадэміка [[Гаўрыла Гарэцкі|Гаўрылу Гарэцкага]].
 
=== Жыцьцё і дзейнасьць ===
[[Файл:Gor 05.jpg|значак|Максім Гарэцкі (справа) са сваім братам [[Гаўрыла Гарэцкі|Гаўрылам Гарэцкім]], 1926]]
Першую навуку Максім Гарэцкі спасьцігаў у школе граматы ў вёсцы Вялікая Багацькаўка. Потым некалькі гадоў ён вучыўся ў сяле Вольша [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] ў царкоўна-прыходзкай школе. Ужо ў той час Гарэцкі пачынае цікавіцца [[Беларуская літаратура|беларускай літаратурай]] і пачынае сьвядомасвядома карыстацца [[беларуская мова|беларускай мовай]]. У 1908 годзе Гарэцкі скончыў вучобу ў Вольшы і атрымаў магчымасьцьмагчымасць быць настаўнікам, вучыць грамаце сялянскіх дзяцей<ref name="ReferenceB">''Бугаёў Дз.'' Максім Гарэцкі. С. 15—17</ref>. У кастрычніку 1908 году прыехаў у [[Горкі (горад)|Горкі]], каб рыхтавацца да паступленьня ў вучэльню. Там займаўся з рэпэтытарам Крэерам<ref>''Дасаева'' Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага. С. 7</ref>. У 1909 годзе Максім Гарэцкі паступіў у каморніцка-агранамічную вучэльню ў [[Горкі (горад)|Горы-Горках]], якую скончыў у 1913 годзе<ref name="ReferenceB"/>.
 
Чарцёжнік, каморнік землеўпарадкавальных камісіяў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] ([[Вільня]], 1913—1914). На пасадзе каморніка Гарэцкі правёў толькі адзін год. Ён меў намер авалодаць замежнымі мовамі, атрымаць атэстат сталасьцісталасці і паступіць на гісторыка-філялягічныфілалагічны факультэт. Аднак, яму не ўдалося зьдзейсьніцьздзейсніць гэтыя пляны. На той час адтэрмінаваньне ад вайсковай службы каморнікам ужо скасавалі. Каб не ісьці на службу звычайным салдатам на 3 гады, Гарэцкі пачынае адбываньне вайсковай павіннасьціпавіннасці ў якасьціякасці «вольнапісанага» царскай арміі ў 1914 годзе. Гэта супала з пачаткам [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнайсусветнай вайны]]. Гарэцкі ўдзельнічаў у кравапралітных баях ва Ўсходняй Прусіі, дзе быў цяжка паранены<ref name="ReferenceB"/>. Доўга лячыўся ў вайсковых шпіталях [[Вільня|Вільні]], [[Масква|Масквы]], [[Магілёў|Магілёва]]. Пасьля выздараўленьня Гарэцкі працягнуў свае вандроўкі зь месца на месца. Некаторы час ён працаваў чарцёжнікам у Маскве. У 1916 годзе вучыўся ў [[Паўлаўскае ваеннае вучылішча|Паўлаўскім ваенным вучылішчы]] ў [[Петраград]]зе. Атрымаўшы чын прапаршчыка, праходзіў службу спачатку ў [[Іркуцк]]у, а потым у [[Гжацк]]у<ref name="ReferenceB"/>.Пас
 
ля выздараўлньня Гарэцкі працягнуў свае вандроўкізь месца на месца. Некаторы час ён працаваў чарцёжнікам у Маскве. У 1916 годзе вучыўся ў [[Паўлаўскае ваеннае вучылішча|Паўлаўскім ваенным вучылішчы]] ў [[Петраград]]зе. Атрымаўшы чын прапаршчыка, праходзіў службу спачатку ў [[Іркуцк]]у, а потым у [[Гжацк]]у<ref name="ReferenceB" />.
У канцы 1916 апынуўся на фронце ў [[Пінскія балоты|Пінскіх балотах]]. Там быў прызначаны ў камісію па рэквізыцыі сена ў сялянаў, але не любіў гэтай працы і адпрасіўся ў акопы. Цяжка захварэў, быў адасланы ў тыл на лячэньне ([[Жалезнаводзк]], 1917), потым зусім звольнены з войска.<ref name="pshyrkou">Пшыркоў Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн. : Беларусь, 1965. С. 7</ref>▼
 
У канцы 1916 апынуўся на фронце ў [[Пінскія балоты|Пінскіх балотах]]. Там быў прызначаны ў камісію па рэквізiцыі сена ў сялянаў, але не любіў гэтай працы і адпрасіўся ў акопы. Цяжка захварэў, быў адасланы ў тыл на лячэнн
Пераехаў у [[Смаленск]], паступіў у Смаленскі археалягічны інстытут (1917), але хутка кінуў яго, бо не было часу хадзіць на лекцыі. [[Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Кастрычніцкія падзеі]] сустрэў тамсама, хутка пасьля таго — на савецкай службе<ref name="ReferenceA">Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 92.</ref>, у Смаленскім савеце (адзначаецца яго добрае знаёмства з [[Вільгельм Кнорыньш|В. Кнорыным]]<ref>Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 89</ref>). Працуе камэндантам жыльлёвага аддзелу<ref>Кіраваў рэквізыцыяй «лішкаў жытла ў буржуазіі».</ref> ў Смаленску (1918), паралельна, потым і стала супрацоўнічаў у мясцовых газэтах «Известия Смоленского Совета», «Западная коммуна», «[[Звязда]]» (з жніўня 1918, запрошаны на сталую працу ў «Звязду» Кнорыным пасьля абвяшчэньня [[БССР]]<ref name="pshyrkou"/>). Супрацоўнічаў з газэтай «[[Дзяньніца]]».▼
 
▲У канцы 1916 апынуўся на фронце ў [[Пінскія балоты|Пінскіх балотах]]. Там быў прызначаны ў камісію па рэквізыцыі сена ў сялянаў, але не любіў гэтай працы і адпрасіўся ў акопы. Цяжка захварэў, быў адасланы ў тыл на лячэньне ([[Жалезнаводзк]], 1917), потым зусім звольнены з войска.<ref name="pshyrkou">Пшыркоў Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн. : Беларусь, 1965. С. 7</ref>
 
▲Пераехаў у [[Смаленск]], паступіў у Смаленскі археалягічны інстытут (1917), але хутка кінуў яго, бо не было часу хадзіць на лекцыі. [[Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Кастрычніцкія падзеі]] сустрэў тамсама, хутка пасьляпасля таго — на савецкай службе<ref name="ReferenceA">Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 92.</ref>, у Смаленскім савеце (адзначаецца яго добрае знаёмства з [[Вільгельм Кнорыньш|В. Кнорыным]]<ref>Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 89</ref>). Працуе камэндантам жыльлёвага аддзелу<ref>Кіраваў рэквізыцыяй «лішкаў жытла ў буржуазіі».</ref> ў Смаленску (1918), паралельна, потым і стала супрацоўнічаў у мясцовых газэтахгазетах «Известия Смоленского Совета», «Западная коммуна», «[[Звязда]]» (з жніўня 1918, запрошаны на сталую працу ў «Звязду» Кнорыным пасьля абвяшчэньня [[БССР]]<ref name="pshyrkou" />). Супрацоўнічаў з газэтайгазетай «[[Дзяньніца]]».
 
Разам з рэдакцыяй «Зьвязды» пераехаў у [[Менск]], потым у [[Вільня|Вільню]] (пачатак студзеня 1919). Пры раптоўным захопе Вільні польскім войскам (канец красавіка 1919) апынуўся на акупаванай тэрыторыі. Настаўнік [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]] і беларускіх настаўніцкіх курсаў. Супрацоўнічаў у газэце «[[Беларускія ведамасьці (газэта)|Беларускія ведамасьці]]», «[[Беларускі звон (1921)|Беларускі звон]]». Рэдактар і выдавец газэты «[[Наша думка]]» (сьнежань 1920 — ліпень 1921), «Беларускія ведамасьці» (зь верасьня 1921).
 
У студзені 1922 году, перад выбарамі ў [[Віленскі сойм]], быў арыштаваны польскімі ўладамі як цяжкі палітычны злачынца. Быў абвінавачаны ў прыналежнасьці да партыі камуністаў, арганізацыі замаху на дзяржаўную ўладу, друкаванай і вуснай агітацыі, атрымліваньні грошай ад камуністаў. Такія дзеяньнідзеянні паводле польскага КК маглі карацца сьмерцюсмерцю або катаргай. Зьняволены ў [[Лукіская турма|Лукіскай турме]] ў Вільні. У выніку пратэстаў за мяжой супраць масавых арыштаў беларускіх і [[летувісы|летувіскіх]] дзеячоў прымусова высланы ў [[Беларусь]]<ref name="ReferenceA"/>. У канцы кастрычніка 1923 году пераехаў зьз сям’ёй зьз Вільні ў Менск.
 
Выкладчык мовы і літаратуры (у тым ліку ў [[БДУ]], Камуністычным унівэрсытэцеуніверсiтэце БССР, Менскім вэтэрынарным тэхнікуме, [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Горацкай сельгасакадэміі]] (з 1 лютага 1926). Загадчык катэдры беларускай мовы, літаратуры і гісторыі Горацкай сельгасакадэміі<ref name="kauka">Каўка А. К. Гарэцкі Максім Іванавіч // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 494.</ref>. Правадзейны сябра [[Інбелкульт]]у, навуковы сакратар Літаратурнай камісіі (да 10 чэрвеня 1925), вучоны спэцыяліст (2 кастрычніка 1928) Інстытуту навуковай мовы [[Інбелкульт]]у. Удзельнік Беларускай акадэмічнай канфэрэнцыі, дакладчык па пытаньнях мастацкай літаратуры (1926).
 
<gallery widths="200" heights="200" caption="Максім Гарэцкі на фатаздымках" class="center">
Čarnyševič, Harecki, Hmyrak.jpg|Максім Гарэцкі (пасярэдзіне) падчас вучобы ў Горы-Горацкай каморніцка-агранамічнай вучэльні. Хведар Чарнышэвіч, Максім Гарэцкі (стаіць) і Лявон Гмырак
M. Harecki, 1913.png|Падчас вучобы ў Горы-Горацкай вучэльні, 1913 г.
Радок 60 ⟶ 64:
Разам зь іншымі беларускімі дзеячамі стаў аб’ектам кампаніі «крытыкі» ў друку (1929).
 
Арыштаваны (19 ліпеня 1930) па абвінавачаннi
Арыштаваны (19 ліпеня 1930) па абвінавачаньні ў прыналежнасьці да [[Саюз вызваленьня Беларусі|Саюза вызваленьня Беларусі]], у красавіку — траўні 1931 засуджаны да высылкі на пяць гадоў у горад [[Вятка|Вятку]]. У Вятцы працаваў чарцёжнікам (17 жніўня 1931 — 1 сакавіка 1932), тэхнікам-каштарысьнікам мясцовага ФУП<ref>ФУП: фабрика учебных пособий.</ref> і землеўладкавальнікам. З 1 верасьня 1935 настаўнік [[расейская мова|расейскай мовы]] і літаратуры ў сярэдняй школе пасёлку Пясочня<ref>З 1936 — г. Кіраў Смаленскай, потым Калускай вобласьці.</ref>. Увесь гэты час займаўся літаратурнай працай.▼
 
▲Арыштаваны (19 ліпеня 1930) па абвінавачаньніні ў прыналежнасьціпрыалежнасьці да [[Саюз вызваленьня Беларусі|Саюза вызваленьняызваленьня Беларусі]], у красавіку — траўні 1931 засуджаны да высылкі на пяць гадоў у горад [[Вятка|Вятку]]. У Вятцы працаваў чарцёжнікам (17 жніўня 1931 — 1 сакавіка 1932), тэхнікам-каштарысьнікам мясцовага ФУП<ref>ФУП: фабрика учебных пособий.</ref> і землеўладкавальнікам. З 1 верасьня 1935 настаўнік [[расейская мова|расейскай мовы]] і літаратуры ў сярэдняй школе пасёлку Пясочня<ref>З 1936 — г. Кіраў Смаленскай, потым Калускай вобласьці.</ref>. Увесь гэты час займаўся літаратурнай працай.
 
Арыштаваны (4 лістапада 1937), пазьней расстраляны па прысудзе «[[Тройка НКУС|тройкі]]» НКУС (прысуд прыведзены ў выкананне 10 лютага 1938 году а 15-й гадзіне; жонцы паведамілі, што памёр ад кровазліц
 
Арыштаваны (4 лістапада 1937), пазьней расстраляны па прысудзе «[[Тройка НКУС|тройкі]]» НКУС (прысуд прыведзены ў выкананьне 10 лютага 1938 году а 15-й гадзіне; жонцы паведамілі, што памёр ад кровазьліцьцяця ў [[Галаўны мозаг|мозаг]] 20 сакавіка 1939 году). Рэабілітаваны 15 лістапада 1957. Першая публікацыя паводле сапраўдных фактаў [[расстрэл]]у 10 лютага 1938 году ў Вязьме [[расстрэл|']]<nowiki/>зьявілася ў кастрычніку 1992 году ў газэцег[[расстрэл|е]]<nowiki/>зэце «[[Літаратура і мастацтва]]».
 
== Ацэнкі ==
Радок 152 ⟶ 160:
У 2012 годзе пры падрыхтоўцы да рэспубліканскага сьвята «Дажынкі» ў [[Горкі|Горках]], нягледзячы на пратэсты грамадзтва, быў зьнесены дом, у якім у 1926—1928 гг. жыў Максім Гарэцкі. Гэта быў адзіны дом, які захаваўся ад Гарэцкага на тэрыторыі сучаснай Беларусі.<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/24905534.html 120-годзьдзе Максіма Гарэцкага: дом зьнесьлі, збор твораў ня выдалі. [[Радыё Свабода]]]</ref>
 
<gallery widths="200" heights="200" class="center">
Гарэцкі Курапаты.jpg|Крыж Максіму Гарэцкаму ва ўрочышчы [[Курапаты]]
Pamiatnaja doška M. Hareckamu, Viĺnia.jpg|Памятная дошка М. Гарэцкаму на будынку [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Максім_Гарэцкі»