Нацыянальная акадэмія навук Беларусі: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне |
д +2 спасылкі |
||
Радок 17:
|папярэднік = [[Інстытут беларускай культуры]]
|наступнік =
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|
|дата спыненьня існаваньня =
|тып = [[Навука|навуковая]]
Радок 41:
|матчыная кампанія = [[Прэзыдэнт Беларусі]]
|зьвязаныя кампаніі = «[[Аптрон]]», [[Маладэчанскі завод парашковай мэталюргіі]], [[Талачынскі кансэрвавы завод]]
|бюджэт = 158,539 млн [[Беларускі рубель|рублёў]]<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2018 год» ад 31 сьнежня 2017 г. № 86-З (старонка 45)|спасылка=http://pravo.by/upload/docs/op/H11700086_1515099600.pdf|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=5 студзеня 2018|копія=http://minfin.gov.by/upload/bp/act/zakon_311217_86z.pdf|дата копіі=5 студзеня 2018|дата доступу=23 жніўня 2018}}</ref> (2018 г.; $79,269 млн)
|колькасьць супрацоўнікаў = каля 16 000 (2018 г.)<ref name="г"/>
|колькасьць валянтэраў =
|сайт = [http://nasb.gov.by/bel/ nasb.gov.by]
|заўвагі =
|колішняя назва = Беларуская акадэмія навук (да 1936 г.), Акадэмія навук [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] (да 1991 г.), Акадэмія навук Беларусі (да 15 траўня 1997 г.)
}}
'''Нацыянальная акадэмія навук Беларусі''' (НАН Беларусі, НАНБ) — вышэйшая дзяржаўная навуковая арганізацыя [[Беларусь|Беларусі]], ажыцьцяўляе арганізацыю, правядзеньне і каардынацыю фундамэнтальных і прыкладных навуковых дасьледаваньняў і распрацовак па розных кірунках натуральных, тэхнічных, гуманітарных, сацыяльных навук і мастацтваў.
== Паўнамоцтвы ==
Радок 126:
* Аддзяленьне гуманітарных навук і мастацтваў налічвала 11 установаў — [[Інстытут гісторыі НАН Беларусі|Інстытут гісторыі]], [[Інстытут сацыялёгіі]], Інстытут філязофіі, [[Інстытут эканомікі]], Цэнтар дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру імя Кандрата Крапівы, [[Інстытут мовазнаўства]] імя Якуба Коласа, [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа]], УП «Выдавецкі дом «Беларуская навука», УП «Акадэмічная кніга» і Інстытут падрыхтоўкі навуковых кадраў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне гуманітарных навук і мастацтваў|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/organizations/departments/ogum.php|выдавец=Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|дата публікацыі=18 траўня 2018|дата доступу=2 жніўня 2018}}</ref>;
[[Файл:Iнстытут вусьце.jpg|значак|240пкс|[[Інстытут ільна Акадэміі навук Беларусі|Інстытут ільну]] (вёска [[Вусьце (Аршанскі раён)|Вусьце]], Аршанскі раён)]]
* Аддзяленьне аграрных навук мела 35 установаў (30%) — УП «Навукова-практычны цэнтар (НПЦ) земляробства» ([[Жодзіна]], Менская вобласьць), УП «[[Інстытут глебазнаўства і аграхіміі]]», УП «Інстытут аховы расьлінаў» (пас. [[Прылукі (Менская вобласьць)|Прылукі]], Менскі раён), УП «Інстытут мэліярацыі», УП «[[Інстытут ільна Акадэміі навук Беларусі|Інстытут ільну]]» (вёска [[Вусьце (Аршанскі раён)|Вусьце]], Аршанскі раён), УП «Палескі інстытут расьлінаводзтва» (пас. [[Крынічны (Мазырскі раён)|Крынічны]], [[Мазырскі раён]]), УП «Досьледная навуковая станцыя цукровых буракоў» ([[Нясьвіж]], Менская вобласьць), УП «Шыпяны-АСК» (пас. [[Алесіна]], [[Смалявіцкі раён]]), УП «[[Путчына (пасёлак)|Путчына]]» (Койданаўскі раён), УП «НПЦ жывёлагадоўлі» (Жодзіна), УП «[[Інстытут экспэрымэнтальнай вэтэрынарыі]] імя [[Сяргей Вышалескі|Сяргея Вышалескага]]», УП «Інстытут рыбнай гаспадаркі», УП «Досьледная навуковая станцыя птушкагадоўлі» ([[Заслаўе]], Менскі раён), УП «ЖодзінаАграПлемЭліта» (пас. [[Барсукі (Смалявіцкі раён)|Барсукі]], Смалявіцкі раён), УП «НПЦ бульбаводзва і плодаагародніцтва» (пас. [[Самахвалавічы]], Менскі раён), УП «Інстытут агародніцтва» (Самахвалавічы), УП «Інстытут пладаводзтва» (Самахвалавічы), УП «[[Талачынскі кансэрвавы завод]]» (в. [[Азярцы (Талачынскі раён)|Азярцы]], [[Талачынскі раён]]), УП «НПЦ мэханізацыі сельскай гаспадаркі» і яго УП «Конус» ([[Ліда]], Гарадзенская вобласьць), УП «Экспэрымэнтальны завод», УП «Экспэрымэнтальная база «[[Заазер’е (Пухавіцкі раён)|Заазер’е]]» ([[Пухавіцкі раён]]), УП «НПЦ харчаваньня» і яго УП «Інстытут мяса-малочнай прамысловасьці», УП «Белтэхнахлеб», Віцебскі (пас. [[Тулава (Віцебскі раён)|Тулава]], [[Віцебскі раён]]) і Гарадзенскі ([[Шчучын]]) занальныя інстытуты сельскай гаспадаркі, Берасьцейская ([[Пружаны]]), Гомельская (пас. [[Доўск]], Рагачоўскі раён), Магілёўская (пас. Дашкаўка, Магілёўскі раён) і Менская (в. [[Натальеўск]], Ігуменскі раён) абласныя досьледныя станцыі, УП «Палеская досьледная станцыя мэліярацыйнага земляробства і лугаводзтва» (пас. [[Палескі]], Лунінецкі раён), УП «Інстытут сыстэмных дасьледаваньняў у АПК», [[Беларуская сельскагаспадарчая бібліятэка]] імя [[Іван Лупіновіч|Івана Лупіновіча]] і УП «[[Вусьце (Аршанскі раён)|Вусьце]]» (Аршанскі раён)<ref name="д">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне аграрных навук|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/organizations/departments/oagro.php|выдавец=Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|дата публікацыі=14 чэрвеня 2018|дата доступу=2 жніўня 2018}}</ref>;
== Выданьні ==
Радок 146:
== Гісторыя ==
[[Файл:Usiewaład Ihnatouski.jpg|значак|220пкс|[[Усевалад Ігнатоўскі]] — 1-ы старшыня Акадэміі]]
30 студзеня 1922 году ў Менску на базе Навукова-тэрміналягічнай камісіі Наркамасьветы БССР быў заснаваны [[Інстытут беларускай культуры]] на чале са [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпанам Некрашэвічам]]
13 кастрычніка 1928 году [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР]] зацьвердзіў Пастанову аб пераўтварэньні Інстытуту беларускай культуры ў Беларускую акадэмію навук (БАН). У сьнежні 1928 году 1-м кіраўніком БАН стаў акадэмік [[Усевалад Ігнатоўскі]]. 1 студзеня 1929 году БАН урачыста адкрылі<ref name="е"/>. На дзень адкрыцьця Акадэмія налічвала 128 супрацоўнікаў, зь іх 87 навуковых<ref name="ж">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гістарычная даведка|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/about/historyb.php|выдавец=Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|дата публікацыі=12 ліпеня 2015|дата доступу=23 жніўня 2018}}</ref>. У 1932 годзе ў Акадэміі было 14 інстытутаў. Колькасьць супрацоўнікаў складала каля 400 чалавек. У канцы 1929 — 1930-х гадах па надуманых абвінавачаньнях пад [[савецкія рэпрэсіі ў Беларусі]] патрапіла звыш 140 супрацоўнікаў БАН, у тым ліку акадэмікі: [[Гаўрыла Гарэцкі]], [[Павал Горын-Каляда]], [[Аляксандар Дубах]], [[Мікалай Дурнаво]], [[Вацлаў Ластоўскі]], [[Язэп Лёсік]], Сьцяпан Некрашэвіч, [[Уладзімер Пічэта]], [[Аркадзь Смоліч]], [[Браніслаў Тарашкевіч]] і [[Мікола Шчакаціхін]]. З 139 асьпірантаў, якія былі ў 1934, засталося толькі 6 чалавек. Гэта адмоўна адбілася на разьвіцьці навукі ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Найбольш пацярпелі [[гуманітарныя навукі]], дзе поруч са зьнішчэньнем грамадазнаўцаў адрынулі распрацаваную імі [[Мэтадалёгія навукі|мэтадалёгію навукі]]. У 1930—1950-я гады яе месца занялі гнуткія прынцыпы палітычнай практыкі. У 1936 годзе назву БАН зьмянілі на Акадэмія навук БССР. У 1941 годзе засталося 12 навукова-дасьледчых установаў, зь іх 9 інстытутаў. На 1 студзеня 1941 году АН БССР налічвала каля 750 супрацоўнікаў. Улетку 1941 году частку навукоўцаў вывезьлі ў [[Расейская СФСР|Расейскую СФСР]]. На 1 студзеня 1945 году 8 інстытутаў узнавілі дзейнасьць. Агульная колькасьць супрацоўнікаў Акадэміі склала 360 чалавек<ref name="ж"/>. Матэрыяльныя страты ад [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]] перавысілі 300 млн [[Савецкі рубель|савецкіх рублёў]]. Да 1950 году аднавілі даваенныя навуковыя ўстановы<ref name="е"/>.
У 1951 годзе Акадэмія навук БССР налічвала 29 навукова-дасьледчых установаў, зь іх 16 інстытутаў. Агульная колькасць супрацоўнікаў дасягнула 1234 чалавек, у тым ліку працавалі 33 акадэмікі, 27 чальцоў-карэспандэнтаў, 55 [[прафэсар]]оў і дактароў навук, 165 кандыдатаў навук<ref name="ж"/>. Навукова-тэхнічны пераварот 1960—1980-х гадоў абумовіў стварэньне новых фізыка-матэматычных і тэхнічных установаў Акадэміі навук БССР. У 1972 годзе [[Яўген Канавалаў]] адкрыў ультрагукавы капілярны эфэкт. У 1975 годзе [[Афанасі Ахрэм]] адкрыў рухомасьць падвойных сувязяў у спалучаных дыёнавых злучэньнях. У 1978 г. [[Мікалай Барысевіч]] адкрыў стабілізаваньне-лябілізаваньне электронна-ўзбуджаных шмататамных малекулаў. У 1980 годзе [[Фёдар Фёдараў]] адкрыў бакавы зрух промня пры адбіцьці сьвятла<ref name="е"/>. У галіне мэдыцыны навуковыя адкрыцьці зрабілі [[Веньямін Вацякоў]] (1986) і [[Уладзімер Улашчык|Ўладзімер Улашчык]] (1991). У галіне біяхіміі — [[В.А. Лапіна]] (1991)<ref name="ж"/>. На 1 студзеня 1991 году ў Акадэміі працавалі 17 093 чалавек, зь іх: 5967 (35%) навуковых работнікаў, 2557 (15%) [[Кандыдат навук|кандыдатаў навук]], 375 дактароў навук, 96 [[Чалец-карэспандэнт|чальцоў-карэспандэнтаў]] і 55 акадэмікаў. [[Перабудова]] 2-й паловы 1980-х і гаспадарчы крызіс пачатку 1990-х гадоў прывялі да зьмяншэньня абсягу дасьледаваньняў. У 1991 годзе АН БССР зьмяніла назву на Акадэмія навук Беларусі. На 1 студзеня 1995 году ў Акадэміі навук Беларусі было 11 218 супрацоўнікаў, зь іх: 4747 (42%) навуковых рабонікаў, 2139 (19%) кандыдатаў навук, 444 [[Доктар навук|дактары навук]], 99 чальцоў-карэспандэнтаў і 65 акадэмікаў. Кіраваньне ажыцьцяўляў Прэзыдыюм. Налічвалася 6 аддзяленьняў, што задзіночвалі навукова-дасьледчыя ўстановы паводле галінаў навукі:
1) фізыкі, матэматыкі і інфарматыкі — 7 інстытутаў, аддзел аптычных праблемаў інфарматыкі і Вылічальны цэнтар;
2) фізыка-тэхнічных праблемаў машынабудаваньня і энэргетыкі — 10 інстытутаў, інжынэрны цэнтар «Плязматэг», навукова-тэхнічны цэнтар (НТЦ) «Нетрадыцыйная энэргетыка і энэргезьберажэньне», навуковы цэнтар праблемаў мэханікі машынаў і аддзел праблемаў рэсурсазьберажэньня;
3) хімічных і геалягічных навук — 5 інстытутаў, НТЦ «Экасьвет» і хіміка-тэхналягічны цэнтар;
4) біялягічных навук — 7 інстытутаў і [[Цэнтральны батанічны сад (Менск)]];
5) гуманітарных навук — 7 інстытутаў і аддзел навуковай інфармацыі;
6) праблемаў мэдыцыны — 2 інстытуты<ref name="е">{{Кніга|аўтар=[[Вячаслаў Шчэрбін]].|частка=[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.01.djvu/180_866x9999.jpeg Акадэмія навук Беларусі]|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=1996|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.01.djvu 1: А — Аршын]|старонкі=180-[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.01.djvu/182_866x9999.jpeg 182]|старонак=552|сэрыя=|isbn=985-11-0036-6|наклад=10 000}}</ref>.
На 1996 год досьледна-канструктарская база Акадэміі навук Беларусі ўлучала: Цэнтральнае канструктарскае бюро, канструктарскае аддзяленьне з досьледнымі вытворчасьцямі, 12 спэцыялізаваных канструктарскіх бюро з вытворчасьцямі пры інстытутах. У складзе Акадэміі працавалі выдавецка-палігіфічнае вытворчае аб'яднаньне «[[Беларуская навука]]», [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа]], Цэнтральны навуковы архіў і Музэй старажытнабеларускай культуры. Акадэмія выпускала штогоднік «Даклады Акадэміі навук Беларусі», 5 сэрыяў [[часопіс]]а «Весьці Акадэміі навук Беларусі», часопіс «Дыфэрэнцыйныя раўнаньні», «Інжынэрна-фізычны часопіс», «Часопіс дастасоўнай спрэктраскапіі», часопіс «Церце і знос» і газэту «Навіны Акадэміі навук Беларусі»<ref name="е"/>.
15 траўня 1997 году А.Лукашэнка падпісаў Указ № 281 «Аб Нацыянальнай акадэміі наук Беларусі», паводле якой зьмяніў назву Акадэміі. 5 сакавіка 2002 г. А.Лукашэнка падпісаў Дэкрэт № 7, паводле якога ўлучыў у склад НАН Беларусі: Беларускі рэспубліканскі фонд фундамэнтальных дасьледаваньняў і 2 Беларускія дзяржаўныя навукова-вытворчыя канцэрны — 1) міжгаліновага машына- і прыборабудаваньня, 2) парашковай мэталюргіі<ref name="ж"/>. Таксама паводле Дэкрэту № 7, у 2002 годзе Акадэмія аграрных навук Рэспублікі Беларусь была ўключаная ў склад Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, утварыўшы аддзяленьне аграрных навук<ref name="д"/>. У 2010 годзе каштарыс Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі склаў 312 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]]<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=27 сьнежня 2010|url=http://www.pravo.by/WEBNPA/text.asp?RN=h10900073|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2010 год|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата=30 красавіка 2011|мова=ru}}</ref> ($104 млн<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=|url=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2010|загаловак=Зьвесткі аб сярэднеўзважаным курсе беларускага рубля да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2010 год|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата=30 красавіка 2011|камэнтар=Паводле сярэднегадавое цаны (2993,74) набыцьця даляра}}</ref>). На кастрычнік 2012 году ў Акадэміі навук Беларусі працавала больш за 16 тысячаў дасьледнікаў, тэхнікаў, дапаможнага і абслуговага пэрсаналу. Сярод іх больш за 2500 дактароў і кандыдатаў навук<ref>А. Успенскі. [http://ictt.by/Docs/2012/10/2012-10-25_01/presentations/Uspenskiy__Baku__2012-10-23.ppt Трансфер технологий в Республике Беларусь: состояние, проблемы и перспективы] Даклад на Міжнародным семінары «Трансфер інавацыйных техналёгій» (23-24 красавіка 2012 г., Баку)</ref>. На жнівень 2013 году Нацыянальная акадэмія навук Беларусі мела ў падпарадкаваньні звыш 120 вытворчых, грамадзкіх і навуковых установаў. З агульнага ліку звыш 18 000 супрацоўнікаў траціну (6000) складалі дасьледнікі<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Структура навуковай сфэры павінна адпавядаць інтарэсам і патрэбам краіны|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130806/1375791803-struktura-navukovay-sfery-pavinna-adpavyadac-intaresam-i-patrebam-krainy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=6 жніўня 2013|нумар=[http://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-144-27509-ot-06082013 144 (27509)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1375788196_1.pdf 1], [http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1375788196_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>.
=== Галоўны будынак ===
| |||