Горад: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
скасаваньне неабмеркаваных рэдагаваньняў
д афармленьне
Радок 1:
[[Файл:Sydney Harbour Bridge night.jpg|міні|400пкс|[[Панарама]] гораду [[Сыднэй|Сыднэя]], [[Аўстралія]]]]
<!-- [[Выява:Chicago Night.JPG|міні|400пкс| Начны сілуэт [[Чыкага]]]] -->
[[Файл:Montreal Twilight Panorama 2006.jpg|міні|400пкс|Панарама [[Манрэаль|Манрэалю]], [[Канада]]]]
[[Файл:Nakhodka gulf panorama.jpg|міні|400пкс|[[Панарама]] гораду [[Находка]], [[Расея]]]]
Радок 10 ⟶ 9:
Слова «горад» паходзіць ад дзеяслова «гарадзіць», і ў часы [[Полацкае княства|Полацкага]] ды [[Тураўскае княства|Тураўскага]] княстваў пазначала агароджанае паселішча зь сядзібай палітычнай і духоўнай адміністрацыі.<ref>[[Сяргей Шупа]]. [http://archive.svaboda.org/slova/horad.html Горад] // Слоўнік Свабоды</ref> Цывілізацыйна старадаўнія гарады мала чым адрозьніваліся ад вёсак.
 
У часы [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] беларускія гарады праз распаўсюджваньне [[Майдэборскае права|Майдэборскага права]] далучаюцца да эўрапейскай гарадзкой супольнасьці. Набыцьцё правоў і прывілеяў разам з узрастаньнем у жыцьці насельнікаў ролі гандлю, рамёстваў й промыслаў спрыялі цывілізацыйнай трансфармацыі гарадзкога паселішча. Гэтая перамена адлюстравалася і ў тэрміналёгіі: пачынаючы з [[13 стагодзьдзе|ХІІІ ст.]]стагодзьдзя<ref name="st">[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] (пры ўчасьці [[Антон Адамовіч|Ант. Адамовіча]]). [http://knihi.com/mova/stankievic.html Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш.] / Пасьляслоўе В. Вячоркі. 3-е выд. — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. — 77 с. {{ISBN |5-343-01322-8}}</ref> назва «горад» ўу [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] пісьмовых помніках замацоўваецца за старажытнымі замкавымі ўмацаваньнямі, новая частка паселішча, сэрцам якой робіцца рынак, атрымлівае назву «места»<ref>[http://slounik.org/starbiel/ме Место] // Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. — Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997</ref>. У дадзеным значэньні слова «места» фіксуецца ня толькі ў літаратурнай старабеларускай мове, але і як архаізм<ref name="st"/> у беларускім народным фальклёры. ПачынаючыЗ з [[15 стагодзьдзе|ХV ст.]]стагодзьдзя<ref name="st"/> характар места-рынку быў пашыраны на ўсё паселішча, толькі прыметнік «гарадзкі» («гродзкі») працягвае ўжывацца як сынонім слова «замкавы» (''напр.'' [[гродзкі суд]]).
 
Шырокае выкарыстаньне «места» фіксуецца ў час адраджэньня беларускай мовы (2-я палова [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] — пачатак [[20 стагодзьдзе|ХХ]] стст). Напрыклад, [[Францішак Багушэвіч]] у сваім вершы «Немец» пісаў:
{{Верш|Ня люблю я '''места''' (па-расейску — '''горад''').
Надто там цяснота і вялікі сморад.
Радок 18 ⟶ 17:
А проч таго пропасьць рознаго народу!
|[[Францішак Багушэвіч]] «[[:Файл:Bahuševič - Niemiec.jpg|Немец]]», 1—4 }}
У Маскоўска-беларускім слоўніку, выдадзеным братамі [[Гаўрыла Гарэцкі|Г.]] і [[Максім Гарэцкі|М. Гарэцкімі]] ў [[Вільня|Вільні]] ([[1920]]), «места» даецца як першы беларускі пераклад да расейскага «город».<ref name="m-b1920">{{Літаратура/Маскоўска-беларускі слоўнік (1920)|к}} С. 31</ref>
 
Слова «места» афіцыйна ўжывалася і ў [[БССР]]: «Расейска-беларускі слоўнік» [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]] і М. Байкова ([[1928]]) эквівалентам расейскага «город» дае беларускія «места», «горад» (менавіта ў такой пасьлядоўнасьці<ref name="r-b1928">{{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік (1928)|к}} С. 85</ref>), прысутнічаюць тамака і вытворныя прыметнікі «мескі» й «прымескі» — адпаведныя расейскім «городской» і «пригородный». Аднак пасьля [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|правапіснай рэформы 1933 году]], якая паклала пачатак [[русіфікацыя|палітыкі русіфікацыі]], гэты тэрмін штучна выкідваецца з парэформавых савецкіх слоўнікаў беларускай мовы.<ref>Дзмітрый Шыманскі «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч, № 5 (24) (лістапад, 2003 г.)</ref> Па-за межамі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] «места» працягвае актыўна выкарыстоўвацца ў якасьці адзінай дапушчальнай назвы вялізнага населенага пункту.<ref name="st"/>
 
== Месты Беларусі ==
{{Асноўны артыкул|Сьпіс гарадоў Беларусі}}
СтанамНа на [[1 студзеня]] [[1947]] году ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] налічвалася 66 местаў<ref>{{Літаратура/Беларуская ССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел на 1.1.1947}} С. 5</ref>, зь іх:
* 17 местаў абласнога падпарадкаваньня;
* 48 местаў раённага падпарадкаваньня;
* Менск — места рэспубліканскага падпарадкаваньня, сталіца Беларускай ССР, зьяўлялася таксама абласным і раённым цэнтрам.
 
СтанамНа на [[1 студзеня]] [[1999]] году ў Беларусі налічвалася 109 местаў<ref>{{Літаратура/РБ. Аглядна-тапаграфічная мапа. 2003}}</ref>, на [[1 студзеня]] [[2003]] году — 110 местаў<ref>{{Літаратура/Рэспубліка Беларусь. Вобласьці і раёны}}</ref>, на [[1 студзеня]] [[2004]] году — 109 местаў<ref>{{Літаратура/БелЭн|18-2}} С. 724</ref>, на [[1 кастрычніка]] [[2004]] году — 111 местаў<ref>{{Літаратура/Атляс па геаграфіі Беларусі. 2005}}</ref>.
 
На [[1 студзеня]] [[2010]] году ў Беларусі налічвалася 112 местаў<ref>Административно-территориальное деление Республики Беларусь на 1 января 2010 года // Статистический ежегодник Республики Беларусь 2010 / Зинковский В.И. и др.. — Мн.: Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2009. — С. 26. — {{ISBN |978-985-6858-58-4}}</ref>, зь іх:
* 12 местаў абласнога падпарадкаваньня;
* 99 местаў раённага падпарадкаваньня (зь іх 85 зьяўляюцца раённымі цэнтрамі);
* Менск, сталіца Рэспублікі Беларусь, зьяўляецца таксама абласным і раённым цэнтрам.
 
[[27 сакавіка]] [[2012]] году гарадзкі пасёлак [[Астравец]] атрымаў статус [[места]]. У сувязі з гэтым, на [[1 красавіка]] [[2012]] году ў Беларусі налічвалася 113 местаў, зь іх:
* 12 местаў абласнога падпарадкаваньня;
* 100 местаў раённага падпарадкаваньня (зь іх 86 зьяўляюцца раённымі цэнтрамі);
Радок 42 ⟶ 41:
 
== Крыніцы ==
{{зноскіКрыніцы}}
 
== Літаратура ==
Радок 63 ⟶ 62:
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Cities|выгляд=міні}}
* [http://belaruscity.net/ Гарады Беларусі]
* [http://vandrouka.by/2012/top-35-samyih-interesnyih-gorodov-belarusi/ Топ-35 самых цікавых гарадоў Беларусі]