Рымская імпэрыя: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Empire?oldid=848033562 |
||
Радок 1:
[[Файл:Roman Republic Empire map.gif|міні|250пкс|Экспансія Рымскай рэспублікі і Рымскай Імпэрыі]]
'''Рымская імпэрыя''' ({{мова-la|Imperium Romanum}}) — апошні пэрыяд у існаваньні [[Старажытны Рым|Старажытнага Рыму]], які пачаўся ў [[27 да н. э.|27 годзе да н.
Горад Рым быў найбуйнейшым у сьвеце з каля 100 году да н. э. да 400 году н. э. А каля 500 году такой жа веліччы дасягнуў [[Канстантынопаль]], які на той момант стаў сталіцай Усходняй Рымскай імпэрыі<ref> Morris, Ian (October 2010) [http://www.ianmorris.org/docs/social-development.pdf ''«Social Development»'']. Stanford University.</ref><ref>Morris, Ian (2010) [https://en.wikipedia.org/wiki/Why_the_West_Rules%E2%80%94For_Now ''«Why the West Rules—For Now»''], New York: Farrar, Straus and Giroux. {{ISBN|978-0-374-29002-3}}.</ref>. Насельніцтва імпэрыі ў гэты час павялічылася да прыкладна 50—90 мільёнаў чалавек, што прыкладна складала 20% насельніцтва сьвету на той час<ref>Kremer, M. (1993). [http://faculty.econ.ucdavis.edu/faculty/gclark/210a/readings/kremer1993.pdf «''Population Growth and Technological Change: One Million B.C. To 1990»'']. The Quarterly Journal of Economics. 108 (3): 681—716.</ref>. 500-гадовы пэрыяд [[Рымская рэспубліка|Рымскай рэспублікі]], якая папярэднічаў імпэрыі, быў моцна дэстабілізаваны ў выніку сэрыі грамадзянскіх войнаў і палітычных канфліктаў, у ходзе якіх [[Гай Юліюс Цэзар|Юліюс Цэзар]] быў прызначаны адвечным дыктатарам, а потым забіты паводле змовы ў 44 годзе. да н. э. Пасьля гэтага грамадзянскія войны працягваліся ажно да поўнай перамогі Актавіяна Аўгуста, прыёмнага сына Цэзара, над [[Марк Антоніюс|Маркам Антоніюсам]] і [[Клеапатра]]й у [[бітва пры Акцыюме|бітве пры Акцыюме]] ў 31 годзе да н. э. і анэксіі [[Старажытны Эгіпет|Эгіпту]]. Актавіян атрымаў неабмежаваную ўладу і ў 27 годзе да нашай эры [[Рымскі сэнат]] афіцыйна дараваў яму тытул Аўгуста, то бок імпэратара, што азначала сканчэньне эпохі Рымскай рэспублікі.
Рымская імпэрыя была адной з самых магутных у эканамічным, культурным, палітычным і вайковым пляне дзяржавай свайго часу. Гэта была адна з самых вялікіх імпэрыяў у сусьветнай гісторыі. Падчас найвялікшага росквіту за часам [[Марк Ульпіюс Траян|Траяна]] тэрыторыя імпэрыі ахоплівае 5 млн км²<ref>Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (2006). [http://peterturchin.com/PDF/Turchin_Adams_Hall_2006.pdf ''«East-West Orientation of Historical Empires»'']. Journal of world-systems research. 12 (2): 222.</ref>. Такі працяглы час існаваньня і магнутнасьць дзяржавы забясьпечылі шырокі ўплыў [[лацінская мова|лацінскай]] і [[грэцкая мова|грэцкай моваў]], культуры, рэлігіі, вынаходзтваў, архітэктуры, філязофіі, права і формаў праўленьня на нашчадкаў імпэрыі. На працягу ўсяго эўрапейскага [[Сярэднявечча]], шматразовы былі зробленыя спробы нават усталяваць пераемніцтва Рымскай імпэрыі. З дапамогай эўрапейскага [[каляніялізм]]у пасьля Рэнэсансу дзяржаваў-нашчадкаў імпэрыі, грэка-рымская і юдэйска-хрысьціянская культуры пашырылася ў сусьветным маштабе, што згуляла вырашальную ролю ў разьвіцьці сучаснага сьвету.
== Гісторыя ==
Радок 6 ⟶ 10:
На захопленых тэрыторыях засноўваліся правінцыі — усталёўваўся рымскі грамадзкі і эканамічны лад. Імпэратар [[Канстантын I Вялікі|Канстантын Вялікі]] (305—337) зрабіў [[хрысьціянства]] дзяржаўнай рэлігіяй імпэрыі і перанёс сталіцу ў [[Стамбул|Канстантынопаль]], чым заклаў падмурак пазьнейшаму разьдзяленьню імпэрыі на [[Заходняя Рымская імпэрыя|Заходнюю]] і Ўсходнюю часткі ([[Бізантыйская імпэрыя]]). У гісторыі палітычнага ладу Рымскай імпэрыі выдзяляюць два пэрыяды — прынцыпат (31—285 гады) і дамінат (285—324 гады). У 395 годзе пасьля сьмерці імпэратара [[Тэадосіюс I|Тэадосіюса I]] імпэрыя канчаткова разьдзялілася на дзьве, прычым Усходняя Рымская імпэрыя праіснавала да 1453 году.
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Глядзіце таксама ==
| |||