Габрэйская аўтаномная вобласьць: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленьне, катэгорыя
д афармленьне
Радок 19:
|БуйныГорад = Бірабіджан
|БуйныяГарады = [[Бірабіджан]], [[Аблучча]], [[Нікалаеўка]], [[Ленінскае (Габрэйская аўтаномная вобласьць)|Ленінскае]], [[Амурзет]]
|ДатаЎтварэньня = [[20 жніўня]] [[1934]] <small>(як Біра-Біджанскі нацыянальны раён)</small><br />[[7 траўня]] [[1934]] <small>(як Аўтаномная<br/> Габрэйская нацыянальная вобласьць)</small>
|Кіраўнік = [[Аляксандар Віньнікаў]]
|Назва пасады кіраўніка = Губэрнатар
Радок 33:
|Шчыльнасьць = 4,76
|Месца паводле шчыльнасьці =
|Нацыянальны склад = [[расейцы]], [[украінцы]], [[габрэі]]
|Канфэсійны склад =
|Плошча = 36 266
Радок 71:
|Колер фону герб-сьцяг = {{Колер|Расея}}
}}
'''Габрэ́йская аўтаномная вобласьць''' ({{мова-ru|Еврейская автономная область}}, {{мова-yi|''ייִדישע אווטאָנאָמע געגנט''|скарочана}}) — суб’ект [[Расея|Расейскае Фэдэрацыі]], адзіная аўтаномная вобласьць у яе складзе<ref>Зьвесткі паводле Канстытуцыі Расейскае Фэдэрацыі (артыкул 5, пункт 1)</ref>. Месьціцца на ўсходзе Расеі, уваходзіць у склад [[Далёкаўсходняя фэдэральная акруга|Далёкаўсходняй фэдэральнай акругі]] краіны. Адміністрацыйны цэнтар — места [[Бірабіджан]], знаходзіцца на паўночным усходзе аўтаномнай вобласьці.
 
Мяжуе з двума суб’ектамі Расейскае Фэдэрацыі, серад якіх адна вобласьць ([[Амурская вобласьць|Амурская]], на паўночным захадзе) і адзін край ([[Хабараўскі край|Хабараўскі]], на поўначы й захадзе). На поўдзень і паўднёвы захад праходзіць мяжа Расеі з [[Кітай|Кітаем]].
 
== Гісторыя ==
Паўночны бераг ракі [[Амур]], у тым ліку й тэрыторыя сучаснай Габрэйскай аўтаномнай вобласьці, трапіла ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] паводле Айгунскае дамовы [[1858]] году і Пэкінскага трактату [[1860]] году, якія былі заключаныя з [[імпэрыя Цын|цынцынскім]]скім Кітаем.
 
У сьнежні [[1858]] году расейскі ўрад пачаў фармаваць [[казакі|казацкія]] атрады для абароны паўднёва-ўсходніх памежных рэгіёнаў Сыбіры і камунікацыяў на рэках Амур і [[Усуры|Ўсуры]], пачалася калянізацыя пасяленцамі з Забайкальля. З [[1858]] па [[1882]] гады на тэрыторыі будучай аўтаномнай вобласьці было заснавана шэсьцьдзесят тры63 паселішчы. Гэтыя тэрыторыі дасьледаваў шэраг географаў, этнографаў, натуралістаў і батанікаў, што паспрыяла разьвіцьцю рэгіёну.
 
У [[1898]] годзе пачалося будаўніцтва ўчастку [[Чыта]] — [[Уладзівасток]] [[Транссыбірская магістраль|Транссыбірскае магістралі]]. Гэты ўчастак стаў праходзіць тэрыторыяй будучай аўтаномнай вобласьці, што стала штуршком для заснаваньня ў рэгіёне новых паселішчаў і прытоку новых пасяленцаў. У [[1908]] року зьявіліся станцыі Валачаеўка, Аблучча і Біра, праз два гады былі збудаваныя станцыі Біракан і Ландока, яшчэ праз два гады адкрытая станцыя Ціханькая.
 
У дарэвалюцыйныя часы большасьць мясцовага насельніцтва была фэрмэрамі, аднак існавала здабыча лесу, золата, чыгуначныя майстэрні. Падчас грамадзянскай вайны ў Расеі гэтая прамысловасьць была разбураная і была адноўленая толькі ў [[1926]]-[[1927]]1926—1927 гадох.
 
=== Пачатак габрэйскага засваеньня ===
[[28 сакавіка]] [[1928]] року [[СССР|савецкім]] урадам была прынятая пастанова «Аб замацаваньні за Камітэтам па зямельным уладкаваньні габрэйскіх працоўных вольнае тэрыторыі каля ракі Амур для ўладкаваньня габрэйскіх працоўных», што азначала магчымасьць стварэньня габрэйскай нацыянальнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі ў гэтым рэгіёне. У будучыні статус адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі нават плянавалася падвысіць да рэспублікі ([[Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|АССР]]), аднак гэты плян так і ня быў рэалізаваны<ref>{{Кніга|аўтар = А. И. Солженицын.|частка = |загаловак = Двести лет вместе|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
 
[[20 жніўня]] [[1930]] году Цэнтральны Выканаўчы Камітэт [[РСФСР]] прыняў пастанову, згодна зь якой на тэрыторыі будучай аўтаномнай вобласьці быў утвораны Біра-Біджанскі нацыянальны раён у складзе тагачаснага Далёкаўсходняга краю. Некаторыя арганізацыі, напрыклад, габрэйскія камуністычная аб'яднаньні, сталі заахвочваць эміграцыю ў гэты раён<ref>{{Кніга|аўтар = Michael Walsh.|частка = |загаловак = George Koval: Atomic Spy Unmasked|арыгінал = |спасылка = http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/Iowa-Born-Soviet-Trained.html|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Smithsonian|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
 
[[7 траўня]] [[1934]] году Прэзыдыюм ЦВК пастанавіў падвысіць статус нацыянальнага раёну да аўтаномнае вобласьці, праз што Біра-Біджанскі нацыянальны раён стаў Габрэйскай аўтаномнай вобласьцю ў складзе РСФСР. Аднак праз чатыры гады, з утварэньнем Хабараўскага краю, аўтаномная вобласьць увайшла у яго склад.
 
Савецкае кіраўніцтва прадугледжвала стварэньне г.зв. «савецкага Сіёну», у якім разьвівалася б пралетарска арыентаваная, ідышамоўная габрэйская культура. Погляды Сталіна на нацыянальныя пытаньні разглядалі этнас як нацыю толькі ў выпадку, калі гэты этнас меў вызначаную тэрыторыю. Габрэйскія камуністычныя актывісты сьцьвярджалі, што спосабам вырашэньня гэтага пытаньня было стварэньне габрэйскай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі. Іншым фактарам было жаданьне ідэалягічнае супрацьвагі сіянісцкаму руху, які імкнуўся да стварэньня габрэйскае дзяржавы на [[Блізкі Ўсход|Блізкім Усходзе]], а таксама адсутнасьць у гэтым рэгіёне дастатковае колькасьці сталага насельніцтва, што было б непажаданым у памежным рэгіёне.
Радок 98:
 
=== Пэрыяд перад Другой сусьветнай вайной ===
У [[1937]] годзе габрэйскае насельніцтва дасягнула піку серад насельніцтва ўсёй аўтаномнай вобласьці, склаўшы 20 тыс чал., пасьля чаго, аднак, яно пачало бесьперапынна скарачацца. У сярэдзіне 30-х гадоў пачаліся рэпрэсіі габрэйскіх культурных дзеячоў, сталі зачыняцца школы на ідыш. Пасьля пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] кампанія па заахвочваньні перасяленьня габрэяў на ўсход прыпынілася, па заканчэньні вайны яна была адноўленая.
 
=== Па распадзе СССР ===
У [[1991]] годзе Габрэйская аўтаномная вобласьць была выведзеная са складу Хабараўскага краю і сталасястала суб'ектамсуб’ектам Расейскае Фэдэрацыі, аднак на гэты момант большасьць габрэяў зьехала з аўтаномнай вобласьці, а астатняе габрэйскае насельніцтва складала толькі менш за 2% ад насельніцтва аўтаномнай вобласьці. Тым ня менш, ідыш зноў атрымаў магчымасьць выкладацца ў школах, пачалося адкрыцьцё ідышамоўных радыёстанцыяў, Бірабіджанэр Штэрн працягваў публікаваць разьдзел на ідыш. У [[2003]] годзе быў выпушчаны фільм пра гісторыю ўзьнікненьня Габрэйскай аўтаномнай вобласьці і пачатку ў ёй габрэйскага пасяленьня<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.imdb.com/title/tt0323008/| копія = | дата копіі = | загаловак = L'Chayim, Comrade Stalin!| фармат = | назва праекту = Internet Movie Database. IMDB.com, Inc. 2011| выдавец = | дата = 26 сьнежня 2013 | мова = en| камэнтар = }}</ref>.
 
Існуюць прапановы аб'яднаньня аўтаномнай вобласьці з Хабараўскім краем<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.polit-nn.ru/?pt=analytics&view=single&id=3| копія = | дата копіі = | загаловак = «Парад объединений»| фармат = | назва праекту = Полит-НН.Ру| выдавец = | дата = 26 сьнежня 2013 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><ref name=ishajeu>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://primamedia.ru/news/show/?id=13160| копія = | дата копіі = | загаловак = Виктор Ишаев предлагает объединить Камчатку с Корякией и Приморьем, Якутию с Магаданской областью и Чукоткой, Хабаровский край с Амурской областью, ЕАО и Сахалином| фармат = | назва праекту = PrimamMedia.ru| выдавец = | дата = 26 сьнежня 2013 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> або з Амурскай вобласьцю<ref name=ishajeu/>. Першы праект падтрымоўвае паўнамоцны прадстаўнік прэзыдэнта Расеі ў Далёкаўсходняй фэдэральнай акрузе Віктар Ішаеў<ref name=ishajeu/>, аднак падобныя прапановы выклікаюць нязгоду серад жыхароў аўтаномнай вобласьці і сяброў габрэйскае супольнасьці Расеі, тым ня менш, падобныя праекты пакуль лічацца заўчаснымі. Супраць мажлівых праектаў аб'яднаньня выступаюць кіраўнікі раёнаў аўтаномнае вобласьці<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://eaomedia.ru/news/politics/19.02.2013/258109/rukovoditeli-rayonov-oblasti-ne-vidyat-smisla-v-ob-edinenii-eao-i-habarovskogo-kr.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Руководители районов области не видят смысла в объединении ЕАО и Хабаровского края| фармат = | назва праекту = EAOmedia.ru| выдавец = | дата = 26 сьнежня 2013 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>.
 
== Насельніцтва ==
Паводле зьвестак Расстату на [[2013]] год, населньіцтванасельніцтва аўтаномнай вобласьці склала 172 671 чал.<ref name="zviestki"/> У тым ліку, шчыльнасьць насельніцтва склала 4,76 чал./км², дзеля мескага насельніцтва — 67,87%.
 
Нацыянальны склад на [[2010]] год разьмяркоўваецца наступным чынам: [[расейцы]] — 92,7%; [[украінцы]] — 2,8%; [[габрэі]] — 1,0%<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls</ref>.
 
У аўтаномнай вобласьці зарэгістраваныя праваслаўныя арганізацыі, а таксама 34 рэлігійныя [[юдаізм|юдэйскія]] арганізацыі. Існуюць [[баптызм|баптысцкія]] й [[іслам|мусульманскія]] супольнасьці. У дзень сьвяткаваньня 70-годзьдзя аўтаномнай вобласьці адкрытая Галоўная [[сынагога]].