Трубяцкая разьня: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д катэгорыі
Радок 1:
{{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1654, 1912).jpg|175|Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg|175|Фрэскі [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|кармэліцкага касьцёла]]: узяцьце маскавітамі замка (налева) і разьня мірнага насельніцтва (направа)}}
 
'''Трубяцка́я разьня́'''<ref name="holubieu">[[Валянцін Голубеў|Голубеў В.]], Кітурка І. Гісторыя Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII ст. — Санкт-Пецярбург: «Неўскі прастор», 2014. С. 90.</ref><ref name="sahanovic">{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref><ref name="kiturka">Кітурка І. Гісторыя Беларусі: дапам. ― Горадня: ГрДУ, 2006. С. 70.</ref><ref>Канапацкая З. Войны і сацыяльна-палітычныя канфлікты: гістарычны аспект. [http://elib.bspu.by/bitstream/doc/246/1/001697.pdf Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпліне], [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка]]</ref><ref>Сакалоў М., Шкуцько Л., Пракаповіч Л., Вялікі А., Канапацкая З. [http://elib.bspu.by/handle/doc/205 Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпліне «Гісторыя Беларусі»], [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка]]</ref> — [[масавае забойства]] мірнага насельніцтва [[Амсьціслаў|Амсьціслава]], учыненае 22 ліпеня 1654 году [[Маскоўская дзяржава|маскоўскімі]] войскамі ў пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667). У разьні загінулі практычна ўсе жыхары [[места]]<ref>Пушкін І. Гістарычная спадчына горада Магілёва: курс лекцый. — Магілёў: УА МДУХ, 2006. С. 63. [http://www.mgup.by/sites/default/files/userfiles/EF/GD/files/members/spadczyna_lock.pdf]</ref> (ад 10 да 15<ref name="holubieu"/><ref name="kiturka"/><ref>[[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Мсціслаўскае княства і ваяводства ў ХІІ-ХVІІІ стст. — Менск: Беларуская навука, 2010, 2014. С. 241.</ref><ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 373.</ref><ref name="holubieu"/><ref name="kiturka"/><ref name="tkacou-trusau">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Старажытны Мсціслаў. — Менск: Полымя, 1992. С. 22.</ref><ref>[[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Старадаўні Крычаў. — Менск: «Беларуская навука», 2003. С. 114.</ref> тыс. чал.), сам Амсьціслаў амаль цалкам зьнішчылі<ref>Гісторыя Беларусі: У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — Менск: РІВШ БДУ, 2000. С. 512. [http://vsu.moy.su/Docs/i.p-krehn_i_insh-gistoryja_belarusi-ch.1-ad_staraz.pdf]</ref>.
 
Апроч Трубяцкой разьні, таксама зазначаецца разьня<ref>Касажэцкі К. Бітва пад Палонкай 28 чэрвеня 1660 г. [http://www.belhistory.eu/kshyshtaf-kasazhecki-bitva-pad-palonkaj-28-chervenya-1660-g/] // Беларускі Гістарычны Агляд. — 2004. — Т. 11. — Сш. 1—2.</ref> ў [[Берасьце|Берасьці]], учыненая маскоўскім войскам пад камандаю [[Іван Хаванскі|Івана Хаванскага]] 13 студзеня 1660 году. У выніку яе захопнікі забілі каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а само места цалкам зьнішчылі<ref name="sahanovic"/><ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf]</ref><ref name="sahanovic"/>.
 
== Гісторыя ==
Радок 10:
Амсьціслаў абараняла ваколічная [[шляхта]] і [[мяшчане]] пад камандаю [[Ян Станкевіч (амсьціслаўскі гараднічы)|Яна Станкевіча]]. Маскоўскія ваяводы даволі хутка захапілі і спалілі астрог, але здабыць замак ня здолелі. Тады яны паабяцалі амсьціслаўцам «''великие дары и волности''», агітавалі здацца, аднак абаронцы места, «''сурова отповедаючы''» адбіваліся і спадзяваліся на дапамогу.
 
У выніку прыступу 22 ліпеня «''великою потугою и усилством през штурм''»{{Заўвага|№10 — 1654 г. Июля 24. Заявление земянки Екатерины Кисель о пропаже документов во время взятия русскими города Мстиславля // Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Вильна, 1909. Т. 34. С. 9.}} захопнікі авалодалі местам. Паводле шматлікіх сьведчаньняў відавочцаў тых падзеяў, пераможцы «''места агнём выпалілі і людзей пасеклі''»<ref>{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 92.</ref>; «''народ усялякі шляхецкі, мяшчанаў і жыдоў, а таксама простых людзей у пень высеклі, потым адтрубіўшы, сярод трупаў жывых знаходзілі і ў палон на Маскву забіралі, а скарбы ўсялякія забраўшы, замак і паркан увесь агнём спалілі і дазваньня спустошылі''»{{Заўвага|№310 — 1664 г. Июля 18. Заявление земянина Яна Котла о злоключениях при осаде Мстиславского замка Московскими войсками // Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Вильна, 1909. Т. 34. С. 349.}}<ref name="tkacou-trusausahanovic"/><ref name="sahanovictkacou-trusau"/>. У часе ўзяцьця места, як сьцьвярджаюць гістарычныя крыніцы, захопнікі зьнішчылі шмат помнікаў пісьменства.
 
У дакумэнтах Маскоўскай дзяржавы адзначалася, што пры захопе Амсьціслава агулам забілі больш за 10 тысячаў чалавек, у некаторых маскоўскіх актах{{Заўвага|Записка о военных действиях во время Польского похода 1655 года, с росписью покоренных Русскими войсками городов // Акты, собранные в библиотеках и архивах России. Т. 4. — СПб., 1836. С. 128.}} сустракаюцца паведамленьні пра 15 тысячаў ахвяраў. У жывых пакінулі толькі 700 чалавек, пераважна рамесьнікаў, якіх прывялі да прысягі маскоўскаму гаспадару. Неўзабаве многіх зь іх гвалтоўна вывезьлі ў глыб Масковіі<ref name="sahanovic"/>. Невялікую частку жыхароў Амсьціслава, што выжылі, доўгі час называлі «недасекамі»<ref>Іванова В. Лісты з асабістага архіва Івана Грыгаровіча // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 8 / Рэдкалегія: Э. М. Савіцкі (гал. рэд.) і інш. — Менск: БелНДІДАС, 2007. С. 224.</ref>.
Радок 23:
|}
 
Паводле гісторыка [[Генадзь Сагановіч|Генадзя Сагановіча]], з 33 тысячаў жыхароў Амсьціслава па разьні засталося жыць ня больш за тры тысячы<ref name="10viakou">{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}</ref>. Неўзабаве ў ваколіцах места разгарнуўся найбольш актыўны ў Вялікім Княства Літоўскім народны партызанскі рух. Напрыклад, у ліпені 1654 году трохтысячны аддзел сялянаў з КалеснікаўскайКалесьнікаўскай воласьці заатакаваў пад Амсьціславам войска ваяводы Трубяцкога, у якім налічвалася да 15 тысячтысячаў ратнікаў<ref name="10viakou"/>.
 
Археоляг [[Леанід Аляксееў]] у сваёй лічбе аб раскопках на [[Амсьціслаўскі замак|Замчышчы]] адзначаў, што культурны пласт падзяляецца на тры часткі: ніжні — рэшткі жыцьцядзейнасьці места да 1654 году, сярэдні — папялішча, якое датуецца 22 ліпеня 1654 году, верхні — агароды<ref>Абрамчук Р. [https://ais.by/story/15533 Апакаліпсіс мясцовага значэння: жыццё і смерць Мсціслаўскага замка (1135–1660)] // «Архитектура и строительство» № 1 (231) 2013 г.</ref>. Спалены Амсьціслаў назаўжды страціў былое значэньне, а замак спыніў сваё існаваньне<ref>Алексеев Л. В. Мстиславльский детинец XII—XIV вв. // Российская археология. 1995. № 3. С. 75.</ref>.