Вікіпэдыя

Шагнамэ: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
W (гутаркі | унёсак)
27 270 правак
д →‎Кароткі аповяд: +Зьвязнасьць
афармленьне, катэгорыі
Радок 8:
|Аўтар = [[Фірдаўсі]]
|Мова арыгіналу = пэрсыдзкая
|Напісаны = [[1011]]
|Публікацыя =
|Асобнае выданьне =
Радок 16:
|ВікіКрыніца-тэкст =
}}
«'''Шагнамэ́'''» ({{мова-fa|شاهنامه}}) — выбітны помнік [[Пэрсія|пэрсыдзка]]-[[Таджыкістан|таджыкскайтаджыцкай]] літаратуры, нацыянальны эпас іранскіх народаў. На беларускую мову перакладаецца як «Кніга аб царах». У кнізе апісваецца гісторыя Ірана[[Іран]]у ад старажытных валадароў да пранікненьня [[іслам]]ау ў [[7 стагодзьдзе|VII стагодзьдзі]]. «Шагнамэ» — гэта зборнік празаічных і вершаваных твораў, самым значным зь якіх лічыцца эпапея [[Фірдаўсі]], якая была напісана прыкладна ў [[976]]—[[1011]]976—1011 гадох<ref>[http://www.iran.ru/rus/books.php Расейскае інфармацыйнае агенства Iran.news]</ref>. З астатніх зводаў засталіся толькі фрагмэнты ў пераказе розных аўтараў. Першапачаткова зборнік называўся «Худай-намэ», але пазьней назоў быў зьменены на сучасны.
 
Фірдаўсі пісаў «Шагнамэ» напрацягу 35 гадоў і сабраў у паэме значны звод пэрсыдзка-таджыкскага фальклёру. Працуючы на творам, ён выкарыстоўваў ня толькі эпізоды мусульманскай гісторыі, але й старажытнаіранскія міты, і даісламскі эпас, і [[Авэста|Авэсту]], сьвятое пісаньне [[зараастрызм|зараастрыйцаў]]. Фірдаўсі дадаў у паэму таксама тысячу [[бэйт]]аў, якія былі напісаны ягоным папярэднікам [[Абу-Мансура Дакікі|Дакікі]], якія загінуў у маладосьці, непасьпеўшы скончыць сваю працу.
Радок 24:
== Склад ==
[[Файл:The assassination of Chosroës Parvez.jpg|міні|150пкс|зьлева|Забойства Хасрова, паводле Шагнамэ]]
Фірдаўсі пачаў складаньне «Шагнамэ» ў [[977]] годзе, а скончыў яго [[8 сакавіка]] [[1010]] году. «Шагнамэ» зьяўляецца помнікам паэзіі й [[гістарыяграфія|гістарыяграфіі]], галоўным чынам складзеная Фірдаўсі, у якую ён дадаў фрагмэнты твораў сваіх сучаснікаў, а таксама папярэднікаў, якія зрабілі ўнёсак у захаваньне гісторыі старажытнага Ірана. Многія такія творы ўжо існавалі ў прозе, як то творы [[Абу-Мансура Дакікі]]. Невялікая частка працы Фірдаўсі, якая раскідана па ўсёй кнізе, цалкам зьяўляецца ягонай ўласнайуласнай канцэпцыяй.
 
«Шагнамэ» ёсьць эпічнаяэпічнай паэмапаэмай, якая ўтрымлівае звышбольш за 50 тыс. куплетаў на сучаснай пэрсыдзкай мове. Яна заснавана галоўным чынам на аднайменнай празаічнай працы, якая была складзена Фірдаўсі ў тыя часы, калі ён жыў яшчэ ў [[Тус]]е. Гэтая празаічная праца ў сваю чаргу па большай частцы зьяўлялася перакладам з [[сярэднепэрсыдзкая мова|сярэднепэрсыдзкамоўнай]] працы, вядомай як «Хватайнамак» альюо «Кніга валадароў», позьне сасанідзкага складніка гісторыі кіраўнікоў і герояў Пэрсіі зь мітычных часоў да панаваньня [[Хасроў II Парвіз|Хасрова II]]. У «Хватайнамаке» зьмяшчаюцца гістарычныя зьвесткі пра позьні сасанідзкі пэрыяд, але ён не ўтрымлівае зьвесткі пра раньні пэрыяд [[III стагодзьдзе|III]]—[[IV стагодзьдзе|IVIII—IV стагодзьдзя]]<ref>Robert Charles Zaehner, «Zurvan: a Zoroastrian dilemma» (1955), p. 10.</ref>. Фірдаўсі дадаў матэрыял, які працягваў гісторыю зьвяржэньня [[Сасаніды|Сасанідаў]] [[арабы|арабамі]] ў сярэдзіне [[VII стагодзьдзе|VII стагодзьдзя]].
 
Першае вершаскладаньне на аснове сярэднепэрсыдзкай кронікі зрабіў Абу-Мансур Дакікі, які быў сучаснікам Фірдаўсі й паэтам пры двары [[Саманіды|Саманідаў]], які ў хуткім часе гвалтоўна памёр, напісаўшы толькі 1000 строфаў. Гэтыя строфы, якія апісвалі час дзейнасьці прарока [[Зараастр]]а, былі пазьней аб’яднаныя Фірдаўсі зь ягоным уласным вершам. Стыль «Шагнамэ» паказвае, што твор мае характарыстыкі як вуснай, так і пісьмовай літаратуры, што натхнае некаторых вучоных на меркаваньне, што Фірдаўсі таксама выкарыстоўваў зараастрыйскія на́скі й зараз страчаны твор «[[Чыгрдад]]» у якасьці крыніцаў. Шматлікія іншыя крыніцы на сярэднепэрсыдзкай мове былі выкарыстаны пры складаньні эпасу, як то выбітная «[[Карнамаг-і Ардакшыр-і Пабаган]]», якая была напісана ў канцы сасанідзкай эпохі, і распавядала пра тое, як [[Ардашыр Папакан]] прыйшоў да ўлады, якая з-за сваёй гістарычнай блізкасьці да рэальнасьці, лічыцца даволі дакладнай крыніцай гісторыі.
 
== Кароткі аповяд ==
[[Файл:Shahnameh3-5.jpg|міні|150пкс|справа|Сцэна, адлюстроўваючая мужнасьць Рустама]]
«Шагнамэ» распавядае пра гісторыю Ірана, пачынаючы са стварэньня сьвету й ўвядзеньняувядзеньня ў побыт дасягненьняў [[цывілізацыя|цывілізацыі]], як то выкарыстаньне агню, прыгатаваньне ежы, вынаходзтва [[мэталюргія|мэталюргіі]] й выкарыстаньне законаў, арыйцаў (у сэнсе іранцаў) й сканчаючы [[арабская заваёва Пэрсіі|арабскай заваёвай Пэрсіі]]. Праца мае не храналягічны парадак, але назіраецца агульны рух у часе. Некаторыя пэрсанажы жывуць на працягу сотняў гадоў, але большасьць зь іх маюць звычайную [[працягласьць жыцьця]]. Ёсьць шмат [[шаг]]аў, якія прыходзяць і сыходзяць, а таксама герояў і злыдняў, якія часта зьмяняюцца. Толькі стала існуюць сама [[Вялікая Пэрсія]] й шэраг сьвітанкаў і заходаў, якія ніколі не бываюць аднолькавымі, што адлюстроўвае ход часу.
 
Праца падзелена на тры пасьлядоўныя часткі: мітычную, гераічную й гістарычную эпохі. Бацька Час зьяўляецца напамінам пра трагедыю [[сьмерць|сьмерці]] й страты, аднак усё ж такі прыходзіць наступны узыход сонца, які прыносіць з сабою надзею на новы дзень.
Радок 40:
У наступным цыкле, усе гульцы эгаістычны й напоўнены злом. Гэтая частка у цэлым зьяўляецца найболей цёмнай за іншыя. Гэты тон здаецца, адлюстроўваючы ісламскую заваёву сасанідзкага Ірана й апошнія дні пэрсыдзкага [[зараастрызм]]у.
 
Усе героі працы Фірдаўсі зьяўляюцца складанымі. Ніхто зь іх ня ёсьць архетыпам, а лепшыя пэрсанажы маюць дрэнныя недахопы, якія адлюстроўваюць горшыя моманты чалавецтва. Фірдаўсі быў засмучаны падзеньнем [[Пэрсыдзкая імпэрыя|Пэрсыдзкай імпэрыі]] й наступным панаваньнем [[арабы|арабаў]] і [[туркі|туркаў]]. «Шагнамэ» ў значнай ступені зьяўлялася ягонымі намаганьнямі па захаваньню памяці пра залатыя дні Пэрсіі, каб перадаць іх новаму пакаленьню, каб яны маглі вучыцца й спрабаваць пабудаваць лепшы сьвет<ref>A. Shapur Shahbazi, «Ferdowsi: A Critical Biography», Hardvard University Center For Middle Eastern Studies, Distributed by Mazda Publishers, 1991. стар. 49</ref>. Нягледзячы на тое, што твор фармальна зьяўляецца мусульманскім, «Шагнамэ» тым ня менш мае пэўныя антыарабскія й антытурэцкія настроі<ref>Igor M. Diankonoff. «The Paths of History», Cambridge University Press, 1999, стар. 100, {{ISBN |0-521-64398-8}}</ref>.
 
=== Мітычная эпоха ===
Радок 57:
 
== Крыніцы ==
{{ЗноскіКрыніцы}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Shahnama}}
* А. Стариков [http://www.russianplanet.ru/filolog/epos/shahname/index.htm Шахнаме: об эпосе] / «Шахнаме», 1957 г, «Литературные памятники», Москва. {{ref-ru}}
 
[[Катэгорыя:Іран]]
[[Катэгорыя:Пэрсыдзкая міталёгія]]
[[Катэгорыя:Пэрсыдзкая літаратура]]
[[Катэгорыя:Гісторыя ІранаІрану]]
[[Катэгорыя:Гісторыя ТаджыкістанаТаджыкістану]]
[[Катэгорыя:Гісторыя АўганістанаАўганістану]]
[[Катэгорыя:Эпасы]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Шагнамэ»