Човен: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д артаграфія |
д афармленьне |
||
Радок 1:
[[Файл:Човен.jpg|міні|180пкс|Выдзеўбаны човен (асіна)]]
'''Чо́вен''' ([[праславянская мова|праслав.]] *čьlnъ — «[[пень]]») — вёславая, радзей — са здымнай [[мачта]]й [[лодка]], выдзяўбаная з адзінага камля дрэва. Звычайна ня мае [[кіль|кіля]]. Вядома з часоў [[нэаліт]]у.<ref name="nar">Народная культура Беларусі: Энцыклап. даведнік / пад агульнай рэд. В. С. Цітова. — Мн.: БелЭН, 2002. — 402—403 с.</ref> Чоўнам у больш шырокім сэнсе таксама можа называцца любая невялікая [[лодка]].
== Форма й памер ==
Формы чаўноў і
▲Формы чаўноў і йх памер прыкметна адрозьніваліся ў залежнасьці ад умоў выкарыстаньня, зыходнага матэрыялу й мясцовай (тутэйшай) традыцыі.
== Тыпы чаўноў ==
* ''Дубы'' — выдзеўбаныя з камля [[дуб]]а вялікія чаўны
* ''Камельнікі'' — розых памераў (у асноўным невялікія) выдзеўбаныя з камля розных пародаў
* ''Шугалеі'' — часткова абшытыя дошкамі выдзеўбаныя чаўны
=== Асабовыя ===
Лёгкія й рухавыя чаўны, выдзеўбаныя з [[асіна|асіны]], [[ліпа|ліпы]], [[вярба (род)|вярбы]] мелі адпаведную назву: ''асінаўка'', ''асоўка'', ''ліпаўка'', ''вярбоўка'', ''чайка''. Таксама невялікія чаўны, разьлічаныя на 1—2 чалавекі, мелі такія назвы: ''чаўнок'', ''поавіца'', ''душагубка'', ''камяга''.▼
Для ўстойлівасьці на плаву такія чаўны часта мелі па баках крылы — прыбітыя да бартоў на ўзроўні вады драўляныя пласьціны ці брускі. Такія чаўны рухаліся пры дапамозе аднаго кароткага вясла. Шырока выкарыстоўваліся ў [[рыбалоўства|рыбалоўстве]]. Такія чаўны лічацца найболей архаічнымі.<ref name="nar"/>▼
▲Лёгкія й рухавыя чаўны, выдзеўбаныя з [[асіна|асіны]], [[ліпа|ліпы]], [[вярба|вярбы]] мелі адпаведную назву: ''асінаўка'', ''асоўка'', ''ліпаўка'', ''вярбоўка'', ''чайка''.
▲Для ўстойлівасьці на плаву такія чаўны часта мелі па баках крылы — прыбітыя да бартоў на ўзроўні вады драўляныя пласьціны ці брускі.
=== Грузавыя ===
Таксама для перамяшчэньня грузаў і людзей (вялікай колькасьці) па рэках і вазёрах выкарыстоўвалі чаўны вялікіх памераў і дасканалай канструкцыі, устойлівыя на плаву, з адцягнутымі бартамі (дзеля гэтага барты папярэдне распарвалі й забівалі між імі распоркі).
[[Дняпро]]ўскія рыбакі выраблялі чаўны з вострым носам і кармой, паверху іх уладкоўвалі круглы дах — ''какору'', крытую [[луб]]ам (да бартоў мацавалася пры дапамозе гнутых драўляных дуг). Такія чаўны былі зручныя для рыбацтва, перавозу грузаў і людзей.
Па Дняпры й [[Прыпяць
== Пераходны тып ==
Пераходным варыянтам ад выдзеўбаных чаўноў да дашчатых лодак была ''шугалея'' (''абшыванка'', ''абіянік''), асновай якой быў човен, абшыты па баках у верхняй частцы дошкамі — што павялічвала вышыню й ёмістасьць судна (у больш раньні час чаўны абшывалі лазовымі віцамі замест аббіваньня дошкамі).
Радок 41 ⟶ 29:
Нярэдка шугалея мела ў сярэдняй частцы ''стрэшку'' — нацягнутую паверх паўдужжаў трысьняговую рагожу. Такія шугалеі, ці ''паклаты'' выкарыстоўваліся для выездаў у бліжэйшае мястэчка альбо ў павятовыя месты ([[Пінск]]). На іх везьлі па Прыпяці [[хлеб]], [[мёд]], [[воск]], рамесныя вырабы й іншыя тавары для продажу на [[кірмаш]]ы ў местах ([[Давыд-Гарадок]], Пінск, [[Столін]]).
Рачныя судны тыпа ''шугалей-абшыванак'' сустракаліся таксама ў басейнах Дняпра, [[Нёман]]а й [[
Гэты тып рачных суднаў бытаваў да канца 19 стагодзьдзя — пачатку 20 стагодзьдзя, калі быў выцесьнены дашчатымі лодкамі.<ref name="nar"/>
Радок 49 ⟶ 37:
== Крыніцы ==
{{
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://vyrab-chaunou.livejournal.com/ Чаўнадаўбеньне на Беларусі]
* [http://budzma.by/news/maystry-yakiya-vyrablyayuc-chawny-yashche-nye-pyeravyalisya-na-palyessi.html Майстры, якія вырабляюць чаўны, яшчэ не перавяліся на Палесьсі]
| |||