Беларуская Народная Рэспубліка: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Выдалены ўвесь зьмест старонкі
Радок 1:
{{Краіна
|Назва = Беларуская Народная Рэспубліка
|НазваЎРоднымСклоне = Беларускай Народнай Рэспублікі
|НазваНаДзяржаўнайМове =
|ПэрыядІснаваньня = 25 сакавіка 1918 — 28 красавіка 1919
|ПапярэдняяДзяржава1 = Расейская рэспубліка
|СьцягПапярэдняйДзяржавы1 = Flag of Russia.svg
|НаступнаяДзяржава1 = ССРБ
|СьцягНаступнайДзяржавы1 = Flag of the Byelorussian SSR (1919).svg
|НаступнаяДзяржава2 = Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка
|СьцягНаступнайДзяржавы2 = Flag of Russian SFSR.svg
|НаступнаяДзяржава3 = Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польская Рэспубліка
|СьцягНаступнайДзяржавы3 = Flag of Poland.svg
|НаступнаяДзяржава4 = Летува
|СьцягНаступнайДзяржавы4 = Flag of Lithuania.svg
|Сьцяг =Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg{{!}}border
|Герб = Coat of arms of Belarusian People's Republic.svg
|ДзяржаўныГімн = Мы выйдзем шчыльнымі радамі
|Месцазнаходжаньне = BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg
|АфіцыйнаяМова = [[беларуская мова|беларуская]]
|Сталіца = [[Менск]], [[Горадня]]<ref name=sidarevich>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 387.</ref>
|НайбуйнейшыГорад =
|ТыпУраду = [[Рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў =
|ІмёныКіраўнікоў =
|Плошча =
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы =
|АдсотакВады =
|ГодАцэнкіНасельніцтва =
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва =
|Насельніцтва =
|ШчыльнасьцьНасельніцтва =
|ЭтнічныСклад =
|КанфэсійныСклад =
|Пісьменнасьць =
|ГодАцэнкіСУП =
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП =
|СУП =
|СУПНаДушуНасельніцтва =
|Валюта =
|КодВалюты =
|ЧасавыПас =
|ЧасРозьніцаUTC =
|ЧасавыПасУлетку =
|ЧасРозьніцаUTCУлетку =
|НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— страчаная<br />
|НезалежнасьцьДаты = <br />25 сакавіка 1918<br />28 красавіка 1919
|АўтамабільныЗнак =
|ДамэнВерхнягаЎзроўню =
|ТэлефонныКод =
|Дадаткі =
}}
'''Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка''', '''Biełaruskaja Narodnaja Respublika''' ('''БНР''', '''BNR''') — [[беларусы|беларуская]] дзяржава<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 384.</ref>, [[улада]] якой распаўсюджвалася на частку тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] з 25 сакавіка 1918 году да 28 красавіка<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 323—324.</ref> 1919 году (зь перапынкамі), а таксама ў часе [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]] (27 лістапада — 31 сьнежня 1920).
 
Дзяржаўныя сымбалі — [[бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб [[Пагоня]]<ref name="hb315">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 315.</ref>. Сталіца — [[Менск]]. Дзяржаўная і абавязковая мова — [[беларуская мова|беларуская]] (з 12 красавіка 1918<ref name="hb315"/>). Часовая [[часовая канстытуцыя Беларускай Народнай Рэспублікі|канстытуцыя]] ад 11 кастрычніка 1918<ref name="ehb386">[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 386.</ref>. Выдача пашпартоў<ref name="hb315"/>.
 
Міжнароднае прызнаньне: [[Першая Рэспубліка Армэніі|Армэнія]], [[Грузінская Дэмакратычная Рэспубліка|Грузія]], [[Аўстрыя]], [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]], [[Эстонія]]<ref>{{Кніга|адказны =Тэкст [[Уладзімер Арлоў|У. Арлова]]; Маст. З.Герасімовіч|загаловак =Краіна Беларусь. Ілюстраваная гісторыя|месца =Лондон|выдавецтва =Angloproject corporation limited|год =2003|старонак =317}}</ref>, [[Летува]], [[Латвія]], [[Чэхаславаччына]] і [[Фінляндыя]] ([[дэ-юрэ]]<ref name="hb315"/>); [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]], [[Баўгарыя]] і [[Асманская імпэрыя|Турэччына]], [[УНР]] ([[дэ-факта]]<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 388.</ref>).
 
Найвышэйшы орган дзяржаўнай улады Беларускай Народнай Рэспублікі, [[Рада БНР]], па сёньняшні дзень дзейнічае ў [[Урад у выгнаньні|выгнаньні]]. Кожны год [[25 сакавіка]], дзень абвяшчэньня незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, сьвяткуецца часткай беларусаў як [[Дзень Волі]].
 
== Тэрыторыя ==
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларускае Народнае Рэспублікі}}
Згодна з 3-й Устаўной граматай Рады Беларускай Народнай Рэспублікі ад 25 сакавіка 1918 году, тэрытарыяльныя межы БНР вызначаліся ў агульнай форме:
{{Цытата|Беларуская Народная Рэспубліка павінна абняць усе землі, дзе жыве і мае лічбенную перавагу беларускі народ, а ласьне: Магілеўшчыну, беларускія часьці Меншчыны, Гродненшчыны (з Гродняй, Беластокам і інш.), Віленшчыны, Віцебшчыны, Смаленшчыны, Чарнігаўшчыны і сумежных часьцяў суседніх губэрняў, заселеных беларусамі|3-я Ўстаўная Грамата Рады Беларускае Народнае Рэспублікі}}
 
Гэтыя межы былі дакладна акрэсьленыя на мапе Беларускай Народнай Рэспублікі, выдадзенай у 1918 годзе і прадэманстраванай Надзвычайнай місіяй БНР на Парыскай мірнай канфэрэнцыі.
 
== Гісторыя ==
[[Файл:Historical borders of Belarusians.png|міні|280пкс|
Межы беларускай [[этнічная тэрыторыя|этнічнай тэрыторыі]]<br />
{{Легенда|#F0C500|Паводле [[Яўхім Карскі|Я. Карскага]] (1903)}}
{{Легенда|#F00000|Паводле [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|М. Доўнар-Запольскага]] (1919)}}
{{Легенда|#000000|Сучасныя дзяржаўныя межы}}
]]
 
=== Перадумовы ===
У ліпені [[1917]] году буржуазны [[Часовы ўрад]] у [[Расейская рэспубліка|Расеі]] перайшоў да адкрытай барацьбы з [[Саветы|Саветамі]]. Двоеўладзьдзе скончылася. [[Бальшавікі]] перайшлі ў падпольле й узялі курс на падрыхтоўку ўзброенага паўстаньня. У кастрычніку 1917 году яны атрымалі перамогу й улада перайшла ў рукі Саветаў. Найвышэйшым органам савецкай улады на большай частцы тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] быў Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласьці і фронту ([[Аблвыканкамзах]]).
 
У той жа час (ліпень 1917 году) актывізаваліся беларускія нацыянальныя сілы, якія правялі ІІ зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў, прынялі рашэньне патрабаваць аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычна-рэспубліканскай Расеі. На зьезьдзе ўтварылася Цэнтральная Рада, якая пасьля кастрычніка 1917 году была пераўтвораная ў [[Вялікая Беларуская Рада|Вялікую Беларускую Раду]] (ВБР). ВБР не прызнала ўладу Аблвыканкамзаху, бо разглядала яго як выключна франтавы орган улады. Супрацоўніцтва ВБР і Аблвыканкамзаху ў справе стварэньня беларускай дзяржаўнасьці не адбылося.
 
Ужо [[5 сьнежня]] 1917 году, адолеўшы ўсе перашкоды і рознагалосьсі ваеннага часу, беларускі народ зарганізаваў у [[Менск]]у [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]], на які сабралася 1872 дэлегаты з усіх этнічных беларускіх абшараў — ад Смаленшчыны да Беласточчыны. Ніводнаму з народаў былой імпэрыі, якія на той час ня мелі незалежнасьці, гэткага прадстаўнічага зьезду ў той час склікаць не ўдалося. У параўнаньні, на Другі Ўсерасейскі зьезд Саветаў, які прыводзіла да ўзору бальшавіцкая ўлада, сабралася толькі 649 дэлегатаў. Старшынём зьезду быў абраны прафэсар [[Ян Серада]], ганаровым старшынём акадэмік [[Яўхім Карскі]]. На зьезьдзе быў агучаны лёзунг «Няхай жыве Беларуская Народная Рэспубліка!» Усебеларускі кангрэс абвясьціў сябе найвышэйшым органам улады Беларусі і не прызнаў тут легітымнасьць бальшавіцкай улады. Аднак зьезд не пасьпеў дакончыць сваёй працы. Новыя бальшавіцкія ўладары спалохаліся нацыянальнага самавызначэньня беларусаў, у выніку чаго на разгон зьезду былі адпраўленыя ўзброеныя жаўнеры з кулямётамі і бронетэхнікай. Дэлегаты Ўсебеларускага зьезду вельмі позна зразумелі, што над зьездам навісла пагроза гвалтоўнага разгону з боку бальшавіцкага [[Аблвыканкамзах]]у. Яшчэ напачатку сьнежня 1917 году з дэлегатаў Усебеларускага кангрэсу сфармавалася Ваенная камісія, у якую ўвайшлі каля 100 чалавек, у тым ліку два генэралы — [[Кіпрыян Кандратовіч]] і Алексіеўскі (камандзір Свэабарскай фартэцыі, якая падпарадкоўвалася [[Петраград]]зкаму гарнізону). Недзе ў сярэдзіне сьнежня Ваенная камісія накіравала свайго прадстаўніка [[Васіль Русак|Васіля Русака]] ў Воршу, каб той дамовіўся з камандзірам тамтэйшага кавалерыйскага эскадрону, прыхільнікам Вялікай Беларускай Рады ротмістрам Якубенем пра таемную перадысьлякацыю эскадрону ў Менск для забесьпячэньня аховы Ўсебеларускага кангрэсу. Але гэты крок быў запозьненым.
 
У ноч з 17 на 18 сьнежня 1917 году (паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]) бальшавікі зьезд разагналі. Дэлегаты былі бяз зброі й не змаглі супрацьстаяць узброеным бальшавіцкім жаўнерам. Але той зьезд, адбіваючыся ад бальшавіцкіх пагромшчыкаў, пасьпеў прагаласаваць за самавызначэньне Беларусі. Абраная дэлегатамі Рада Ўсебеларускага кангрэсу атрымала ўсе юрыдычныя і маральныя паўнамоцтвы на далейшую пабудову дзяржавы. І ў адпаведнасьці з гэтым, у далейшым ([[25 сакавіка]] [[1918]] году) Выканкам Рады Ўсебеларускага кангрэсу абвясьціў Беларускую Народную Рэспубліку, і беларускі народ атрымаў дзяржаўнасьць. Працэдура тая была юрыдычна бездакорнай. Але ж тады, у сьнежні 1917 году, на загад бальшавіцкага Аблвыканкамзаху пад кіраўніцтвам камісара [[Міхаіл Крывашэін|М. І. Крывашэіна]] быў разагнаны [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]]. Ужо 18 сьнежня дэлегаты Рады Ўсебеларускага кангрэсу, у складзе 56 чалавек на чале зь [[Язэп Лёсік|Язэпам Лёсікам]], патаемна сабраліся ў чыгуначным дэпо пад аховай рабочай дружыны і вырашылі падпарадкаваць сабе [[Цэнтральная Беларуская Вайсковая Рада|Цэнтральную Беларускую Вайсковую Раду (ЦБВР)]], а таксама выдзелілі з свайго складу больш мабільны кіроўны орган — Выканаўчы Камітэт Рады Ўсебеларускага кангрэсу. Ён зрабіўся юрыдычным і маральным пераемнікам усёй улады, якая належала Першаму Ўсебеларускаму кангрэсу. Выканкам Усебеларускага кангрэсу атрымаў даручэньне, як толькі будзе магчымым, узяць уладу на Беларусі ў свае рукі і рыхтавацца да гэтага вырашальнага моманту.
 
: ''Пра падзеі 19—21 лютага 1918 году ў Менску глядзіце таксама артыкул [[Беларуска-польская адміністрацыя Менску]].''
 
[[9 сьнежня]] 1917 году паміж [[Савецкая Расея|Савецкай Расеяй]] і [[Нямеччына]]й пачаліся мірныя перамовы, якія былі сарваныя па віне [[Леў Троцкі|Льва Троцкага]]. Нямецкае камандаваньне аддала сваім войскам загад пачаць [[18 лютага]] 1918 году наступленьне, што рэзка абвастрыла сытуацыю на Заходнім фронце. Нямецкія войскі хутка набліжаліся да [[Гомель|Гомелю]] і [[Менск]]у. У такіх умовах кіраўніцтва Аблвыканкамзаху і СНК Заходняй вобласьці мусіла сьпешна эвакуявацца ў [[Смаленск]].
 
=== Абвяшчэньне ===
[[Файл:Government of BNR.jpg|міні|280пкс|Рада БНР. Зьлева направа, сядзяць: [[Алесь Бурбіс]], [[Ян Серада]], [[Язэп Варонка]] (старшыня), [[Васіль Захарка]]; Стаяць: [[Аркадзь Смоліч]], [[Пётра Крэчэўскі]], [[Кастусь Езавітаў]], [[Антон Аўсянік]], [[Лявон Заяц]]]]
 
[[20 лютага]] [[1918]] году Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду сфармаваў Першы Беларускі ўрад ([[Народны сакратарыят БНР|Народны Сакратарыят]]). Спачатку ва ўрад на чале зь Язэпам Варонкам уваходзілі 7 чалавек, але пасьля іх колькасьць была даведзеная да 15-ці. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], склад першага ўраду БНР быў наступны:
 
[[Язэп Варонка]] — старшыня (прэм’ер-міністар) і народны сакратар (міністар) міжнародных справаў, [[Іван Макрэеў]] — унутраных справаў, [[Аркадзь Смоліч]] — асьветы, [[Яфім Бялевіч]] — справядлівасьці (юстыцыі), [[Янка Серада]] — народнай гаспадаркі, [[Віктар Рэдзька]] — шляхоў зносінаў, [[Тамаш Грыб]] — земляробства, [[Палута Бадунова]] — апекі, [[Аляксандар Карабач]] (Карач) — пошты і тэлеграфу (сувязі), [[Пётра Крэчэўскі]] — кантролю, [[Гелій Белкінд]] — фінансаў, [[Павел Злобін]] — расейскіх справаў, [[Майсей Гутман]] — «першы таварыш» (першы намесьнік) старшыні і сакратар габрэйскіх справаў, [[Кастусь Езавітаў|Канстантын Езавітаў]] — «другі таварыш» старшыні і народны сакратар вайсковых справаў, [[Лявон Заяц]] — загадчык справаў Народнага Сакратарыяту.
 
У далейшым склад першага ўраду мяняўся, у тым ліку і з тае прычыны, што ў красавіку ў знак пратэсту супраць прыняцьця 3-й устаўной граматы падалі ў адстаўку Макрэеў, Злобін, Белкінд. Акрамя таго, палітычныя органы БНР ажыцьцяўлялі кааптацыю (уключэньне) іншых беларускіх нацыянальных арганізацыяў (напрыклад, [[Віленская беларуская рада]] або [[Менскае беларускае прадстаўніцтва]]).
 
Падобная практыка прыводзіла да істотных зьменаў у зьнешнепалітычным курсе дзяржавы: так, кааптацыя Менскага беларускага прадстаўніцтва падштурхнула Раду БНР да адпраўленьня ўдзячнае тэлеграмы кайзэру Нямеччыны, а пазьней пад націскам нямецкага камандваньня адзін з найвыбітнейшых сябраў прадстаўніцтва, [[Раман Скірмунт]], стаў старшынём ураду краіны<ref>Менскае беларускае прадстаўніцтва // {{Літаратура/ЭГБ|5}}</ref>. У траўні [[1918]] году сярод палітычных структураў БНР узьнікла двоеўладзьдзе: з ураду БНР выйшлі сацыял-дэмакрат А. Смоліч і сацыял-рэвалюцыянэры, у выніку чаго з сацыялістаў-фэдэралістаў была створаная г.зв. [[Рада пяцёх]]; у той час як правыя сілы стварылі альтэрнатыўны ўрад на чале са Скірмунтам. Аднак ужо ў чэрвені гэтага ж году левыя й правыя прыйшлі да кампрамісу, новы кааліцыйны ўрад узначаліў Серада<ref name="ehb385"/>.
 
[[Файл:Miensk, BNR. Менск, БНР (1918).jpg|міні|280пкс|Беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]] над будынкам [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]] (былы [[Дом губэрнатара (Менск)|Дом губэрнатара]]). [[Менск]], [[1918]]]]
 
Выканкам Усебеларускага кангрэсу вырашыў узяць уладу ў свае рукі. [[21 лютага]] 1918 году ён зьвярнуўся да народу Беларусі зь [[Першая Ўстаўная грамата|Першай устаўной граматай]], у якой абвясьціў сябе часовай уладай на тэрыторыі Беларусі. Выканкамам Усебеларускага кангрэсу да адкрыцьця Ўсебеларускага Ўстаноўчага Сойма функцыі новай улады ўскладаліся на створаны першы беларускі ўрад — Народны Сакратарыят Усебеларускага кангрэсу, старшынём якога стаў адзін зь лідэраў [[БСГ]] [[Язэп Варонка]].
 
Пры канцы лютага 1918 году ў Менск, дзе знаходзіўся Выканкам Усебеларускага кангрэсу, прыйшлі войскі кайзэраўскай Нямеччыны. Першае, што зрабілі немцы, калі ўвайшлі ў Менск 21 лютага, — раззброілі менскую беларускую вайсковую дружыну; таксама яны забралі касу Народнага Сакратарыяту, сарвалі зь яго будынка бел-чырвона-белы сьцяг, выгналі службоўцаў. Беларускія лідэры былі папярэджаныя, што акупацыйныя ўлады не дапусьцяць у Беларусі сур’ёзнай палітычнай дзейнасьці.
 
[[3 сакавіка]] 1918 году Савецкая Расея склала зь Нямеччынай [[Берасьцейская мірная дамова|Берасьцейскую мірную дамову]], паводле якой землі, што ляжалі на захад ад лініі [[Дзьвінск]]—[[Сьвянцяны]]—[[Пружаны]] і належалі раней Расеі, перадаваліся Нямеччыне й [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]], якія мусілі вырашыць будучыню гэтых зямель. Гэта яшчэ болей нараджала незалежніцкія ад бальшавіцкай Савецкай Расеі тэндэнцыі ў шэрагах беларускага нацыянальнага руху.
 
[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|міні|280пкс|Шыльда Вайскова-Дыпляматычнай Місіі БНР у [[Латвія|Латвіі]] і [[Эстонія|Эстоніі]]]]
 
[[9 сакавіка]] 1918 году Выканкам Усебеларускага кангрэсу ў адказ на [[Берасьцейская мірная дамова|Берасьцейскую мірную дамову]] паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, прыняў [[Другая Ўстаўная грамата|Другую ўстаўную грамату]], якая зьяўляецца канстытуцыйнай. У ёй гаворыцца пра ўтварэньне Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР) ў межах расьсяленьня і колькаснай перавагі беларусаў. Заканадаўчую ўладу БНР атрымала [[Рада БНР]], старшыня якой прадстаўнік БСГ [[Ян Серада]]. Яна аб’яўлялася заканадаўчым органам да скліканьня Ўсебеларускага Ўстаноўчага Сойму. Выканаўчую ўладу БНР атрымаў [[Народны Сакратарыят БНР]] ([[Алесь Бурбіс]], [[Ян Серада]], [[Язэп Варонка]], [[Васіль Захарка]], [[Аркадзь Смоліч]], [[Пётра Крэчэўскі]], [[Кастусь Езавітаў]], [[Антон Аўсянік]], [[Лявон Заяц]] і іншыя). Нямеччына да фармаваньня дзяржаўных інстытутаў БНР ніякага дачыненьня ня мела. Чальцы Рады БНР і ўраду БНР былі абраньнікамі беларускага народу ([[Першы Ўсебеларускі кангрэс]], сьнежань 1917 году).
 
[[8 сакавіка]] Рада БНР запрасіла ў свой склад прадстаўнікоў расейскіх сацыялістычных партыяў (сярод якіх былі прадстаўнікі нацыянальных меншасьцяў Беларусі — расейцы, палякі, габрэі, украінцы, летувісы), а трохі пазьней — і Віленскай Беларускай рады ([[Іван Луцкевіч]], [[Антон Луцкевіч]], [[Вацлаў Іваноўскі]]), якая дзейнічала ў Вільні пад назвай Беларускага Народнага Камітэту з моманту акупацыі заходняй часткі Беларусі.
[[Файл:BNR Third charter.png|thumb|200пкс|зьлева|Трэцяя Ўстаўная грамата БНР]]
[[Файл:BNR Grodno.jpeg|міні|280пкс|Урад Беларускай Народнай Рэспублікі ў [[Горадня|Горадні]]]]
[[Файл:Biełaruskaja kamendatura, Horadnia (1919).png|значак|280пкс|Беларуская камэндатура ў Горадні, пачатак 1919 году]]
 
У адказ на Берасьцейскую мірную дамову паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, [[25 сакавіка]], пасьля доўгіх спрэчак паміж прыхільнікамі незалежнасьці і прыхільнікамі аўтаноміі Беларусі ў складзе Расеі, большасьцю галасоў была прынятая [[Трэцяя Ўстаўная грамата]], у якой Беларуская Народная Рэспубліка абвяшчалася незалежнай дзяржавай, [[Берасьцейская мірная дамова]] скасоўвалася. Афіцыйнай мовай была аб’яўленая беларуская, а сталіцай новай дзяржавы — места Менск.
 
Бальшавікі абвясьцілі, што стварэньне БНР — спроба буржуазна-[[абшарнік|абшарніцкіх]] колаў адарваць Беларусь ад Савецкай Расеі. Паводле дамоўленасьці з сваімі хаўрусьнікамі, расейскімі бальшавікамі ў Берасьці, немцы абавязаліся не прызнаваць новых дзяржаўных утварэньняў на тэрыторыі былой Расейскай Імпэрыі. Немцы, якія былі хаўрусьнікамі бальшавіцкай Савецкай Расеі, разагналі [[Рада БНР|Раду БНР]] і [[Народны Сакратарыят БНР]]. У гэткіх цяжкіх умовах [[Рада БНР]] зьвярнулася да нямецкага імпэратара (кайзэра) Вільгельма II з тэлеграмай, у якой дзякавала за вызваленьне Беларусі, прасіла дапамагчы ў стварэньні яе дзяржаўнай незалежнасьці ў хаўрусе зь Нямецкай Імпэрыяй. Пасылка тэлеграмы выклікала ў БНР востры палітычны крызіс; і [[Рада БНР]], і [[БСГ]] раскалоліся, утварыліся новыя партыі. Але Нямеччына не прызнала БНР і зрабіла ўсё магчымае, каб перашкодзіць стварэньню нацыянальнага войска Беларусі. Таму рэальнай улады [[Народны Сакратарыят БНР]] не атрымаў і працягваў сваё існаваньне толькі фармальна. Аднак [[Обэр-Ост|нямецкая адміністрацыя]] не перашкаджала чальцам БНР самастойна вырашаць шэраг культурных і адукацыйных пытаньняў.
 
[[11 кастрычніка]] [[1918]] году пры кіраваньні Народнага Сакратарыяту на чале з Антонам Луцкевічам была прынятая часовая [[часовая канстытуцыя Беларускай Народнай Рэспублікі|канстытуцыя]] БНР<ref name=sidarevich/>. Ужо ў лістападзе гэтага ж году кіраўніцтва БНР прадугледжвала варыянт прыняцьця канстытуцыі на савецкі ўзор у абмен на прызнаньне незалежнасьці Беларусі з боку [[Савецкая Расея|Расеі]], але расейскае кіраўніцтва не прыняло дадзеную прапанову<ref name=sidarevich/>. Разам з тым адзначаецца, што працы па стварэньні канстытуцыі рэспублікі вяліся й раней, праз хуткі час пасьля скліканьня Першага Ўсебеларускага зьезду.
 
<center><gallery widths=150 heights=150>
Файл:Pahonia, BNR. Пагоня, БНР (1918).jpg|Вокладка пашпарту грамадзяніна БНР зь дзяржаўным гербам «[[Пагоня]]»<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 123.</ref>
Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|Паштоўка БНР зь дзяржаўным [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]]
Файл:Postcard BNR.jpg|Паштовая картка часоў БНР зь дзяржаўным гербам і гербамі беларускіх ваяводзтваў
</gallery></center>
 
=== Адукацыя, навука, культура ===
Найбольшых посьпехаў урад БНР дасягнуў у культурным будаўніцтве і разьвіцьці адукацыі. За кароткі час паводле розных падлікаў адкрыліся ад 150 да 350 беларускіх школаў, у тым ліку гімназіі ў [[Будслаў|Будславе]], [[Менск]]у, [[Наваградак|Наваградку]], [[Слуцак|Слуцку]] і [[Горадня|Горадні]]<ref name="ehb385">[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 385.</ref>.
 
Падрыхтоўка настаўнікаў, апрача Сьвіслацкай гімназіі, вялася ў Менскім пэдагагічным інстытуце<ref name="ehb385"/>, рыхтавалася адкрыцьцё Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (гэтай справай займаліся [[Аркадзь Смоліч]], [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]], [[Яўхім Карскі]], [[Усевалад Ігнатоўскі]] і іншыя). У плянах БНР было таксама адкрыцьцё сельскагаспадарчага і політэхнічнага інстытутаў<ref name="ehb386"/>.
 
У красавіку [[1918]] году адкрылася Менская вышэйшая музычная школа, пераўтвораная ў тым жа годзе ў [[Беларуская кансэрваторыя|Беларускую кансэрваторыю]]<ref name="ehb386"/>. Заняткі пачаліся і ў адноўленай Каталіцкай духоўнай сэмінарыі (рэктар — доктар філязофіі ксёндз [[Фабіян Абрантовіч]]).
 
З ініцыятывы [[Антон Луцкевіч|А. Луцкевіча]] ў [[1918]] годзе ўтварылася першая беларуская навуковая ўстанова — [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]] ў [[Вільня|Вільні]]<ref name="ehb386"/>. Вялася падрыхтоўка да адкрыцьця [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]].
 
У [[1918]] годзе ў БНР на беларускай мове выходзіла 6 газэтаў (у т. л. [[Беларускі шлях (1918)|Беларускі шлях]]) і 3 часопісы, дзейнічала 11 выдавецтваў<ref name="hb315"/>. Выдавецтва «Адукацыя» актыўна друкавала падручнікі для школаў.
 
[[19 траўня]] [[1918]] году на базе Таварыства драмы і камэдыі ўзьнік Беларускі дзяржаўны тэатар БНР<ref name="hb315"/>.
 
=== Узброеныя сілы БНР ===
{{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі}}
[[Файл:Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1920).jpg|міні|280пкс|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|першага Слуцкага палку стральцоў БНР]]]]
 
Беларускія часткі пачалі стварацца ў складзе расейскай арміі яшчэ ўвосень [[1917]] году. У лютым [[1918]]-га, калі ўладу ў Менску ўзяў у свае рукі выканкам Усебеларускага зьезду, быў створаны Першы Менскі беларускі полк, які праіснаваў да прыходу нямецкіх войскаў.
 
Пад наглядам немцаў лідэры БНР займаліся дзяржаўнай дзейнасьцю амаль ва ўсіх яе галінах, акрамя ваеннай. Ураду БНР не дазвалялася мець сваё войска і міліцыю. Нямеччына не дапусьціла перадысьлякацыю ў Беларусь з румынскага фронту стотысячнага беларускага войска. Расчараваньне немцамі падштурхнула беларускіх эсэраў да стварэньня сялянскіх партызанскіх атрадаў для змаганьня з акупантамі. З гэтай мэтай была створана арганізацыя «Саюз беларускага працоўнага сялянства». Дзясяткі тысячаў чалавек уваходзілі ў партызанскія аддзелы, у тым ліку і тыя, што ваявалі за дзяржаўную незалежнасьць БНР (Лукаша Семянюка, [[Юрка Моніч|Юркі Моніча]], [[Вячаслаў Адамовіч (малодшы)|Вячаслава Адамовіча-«Дзергача»]] ды іншых). Існавалі і іншыя формы супраціву. На поўную дзяржаўную незалежнасьць без уласнага войска разьлічваць не даводзілася. Нямеччына адмыслова да апошняга стрымлівала фармаваньне беларускіх вайсковых злучэньняў, бо высьцерагалася, што яны будуць скіраваны супраць падтрыманага імі бальшавіцкага рэжыму ў Савецкай Расеі.
 
Пра свае сымпатыі да БНР заяўляў і генэрал-маёр [[Станіслаў Булак-Балаховіч]], які са сваім аддзелам у 1919 г. на нейкі час перайшоў «на беларускую службу» («[[Асобны атрад БНР]]»), а пасьля разам з польскімі войскамі ваяваў супраць бальшавікоў. У лістападзе 1920 году Булак-Балаховіч аб’явіў у Мазыры «незалежную беларускую дзяржаву», але неўзабаве яго армія была разьбітая Чырвонай Арміяй і адыйшла ў Польшчу.
 
Паводле падлікаў гісторыка Алега Латышонка, аўтара кнігі «Жаўнеры БНР», у беларускіх вайсковых аддзелах на працягу 1917—1923 гг. служылі каля 11 тысячаў чалавек, пераважна добраахвотнікаў. Адзін з найбольш заўважных эпізодаў барацьбы за БНР — [[Слуцкі збройны чын]] 1920 году, калі сьпешна сфармаваная Слуцкая брыгада стральцоў БНР на працягу месяца вяла баі з Чырвонай Арміяй.
 
=== Зьнікненьне ===
Пасьля лістападаўскае рэвалюцыі ў Нямеччыне (1918 год) Савецкі ўрад дэнансаваў Берасьцейскую мірную дамову і рушыў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]] на захад. У абставінах адыходу нямецкіх войскаў Рада народных міністраў БНР у [[Устаўныя Граматы Беларускай Народнай Рэспублікі|4-ай Грамаце]] ад [[29 лістапада]] [[1918]] заклікала беларускі народ да захаваньня парадку, які ўстанавіла Рада БНР. Была зробленая спроба стварэньня палітычнага цэнтру бяз Рады, на базе земстваў, сацыялістычных партыяў, прафэсійных арганізацыяў і фарміраваньня на гэтай падставе органаў краявой улады. Але кіраўнікі гэтых арганізацыяў не змаглі вырашыць пытаньне аб уладзе. Прадстаўнікі левых арганізацыяў тым часам схіліліся да сумеснай работы з савецкай уладай.
 
Выпраўляючыся ў [[Вільня|Вільню]], Рада і ўрад БНР выдалі 5-ую Грамату. У ёй беларускі народ заклікаўся да выступленьня супраць савецкай улады, да абароны БНР, да «ўсеагульнага грамадзянскага шчасьця» і стварэньня на месцах «беларускіх Саветаў», якія павінны падпарадкоўвацца Радзе БНР. Але ўмоваў для гэтага не было.
 
[[10 сьнежня]] 1918 году Чырвоная Армія заняла [[Менск]]. Менскі Савет абвясьціў аб аднаўленьні Савецкае ўлады. Да сярэдзіны лютага [[1919]] году амаль на ўсёй тэрыторыі Беларусі зноў [[Беларусь у Першай савецка-польскай вайне|усталявалася ўлада бальшавікоў]].
 
[[Беларускі нацыянальны камісарыят]] (Белнацкам) на чале з [[Аляксандар Чарвякоў|Аляксандрам Чарвяковым]] прапанаваў пераўтварэньне Заходняй вобласьці ў аўтаномную рэспубліку ў складзе [[РСФСР]]. Прапанову Белнацкаму падтрымалі беларускія сэкцыі [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|РКП(б)]], якія аб’ядноўвалі беларусаў-камуністаў на чале са [[Зьміцер Жылуновіч|Зьмітром Жылуновічам]]. Бальшавіцкае кіраўніцтва прыслухалася да патрабаваньняў нацыянальных сэкцыяў ЦК РКП(б) і пайшло насустрач, прыняўшы рашэньне аб стварэньні [[БССР]].
 
[[30 сьнежня]] 1918 году ў [[Смаленск]]у адбылася VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя РКП(б), на якой вырашалася пытаньне аб утварэньні БССР і [[КПБ|КПБ(б)]]. Было прынята рашэньне аб стварэньні самастойнай сацыялістычнай рэспублікі і перайменаваньні Паўночна-Заходняга абласнога камітэту РКП(б) у КПБ(б). КПБ узначалілі [[Аляксандар Мясьнікоў]] (Мясьнікян) і [[Вільгельм Кнорын]] (Кнорыньш), урад БССР — [[Зьміцер Жылуновіч]]. [[1 студзеня]] [[1919]] году быў абнародаваны Маніфэст ураду Беларусі, які абвясьціў утварэньне БССР. Уся ўлада дэкляравалася толькі за Саветамі, сталіцай прызнаны Менск, пачалася падрыхтоўка да І зьезду Саветаў, каб заканадаўча аформіць стварэньне новай дзяржавы.
 
== Маркі БНР ==
<center><gallery perrow="4">
Файл:Pahonia (25 Hrošaŭ, Blue), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|25 гр.
Файл:10 Hrašoŭ (Orange), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|10 гр.
Файл:Pahonia-bnr.jpg|3 р.
Файл:Skaryna-bnr.jpg|2 р.
</gallery></center>
 
== Эміграцыя і сучаснасьць ==
[[Файл:Vilenskaja biełaruskaja gimnazija-1.jpg|міні|280пкс|Vilenskaja biełaruskaja gimnazija-1.jpg|Сьвяткаваньне ўгодкаў утварэньня Беларускай Народнай Рэспублікі ў [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]]. [[Вільня]], 25 сакавіка 1935.]]
 
У студзені 1919 [[Рада БНР|Рада]] і ўрад БНР пераехалі ў [[Вільня|Вільню]], а затым ([[Беларусь у Першай савецка-польскай вайне|у выніку наступленьня Чырвонай Арміі]] і дзейнасьці польскіх ваенізаваных фарміраваньняў) у [[Горадня|Горадню]]. Гэты горад лічыўся сталіцай БНР да верасьня 1919. Пад эгідай ураду БНР знаходзіліся некаторыя мясцовыя арганізацыі, быў наладжаны выпуск 5 беларускіх газэт (у т. л. [[Беларускі народ (1919)|Беларускі народ]], [[Родны край (1919)|Родны край]]). Урад БНР у гэты час вёў барацьбу супраць прэтэнзіяў польскай дзяржавы на беларускія тэрыторыі, дамагаўся права на ўдзел у Парыскай мірнай канфэрэнцыі, пасьпяхова прайшлі перагаворы з урадам [[УНР]] пра пазыцыю для ўраду А. Луцкевіча.
 
У сувязі зь дзеяньнямі польскіх легіянэраў у канцы сакавіка 1919 ўрад БНР выехаў у [[Бэрлін]]. Тут была дэзавуяваная рэзалюцыя «Ўсебеларускага зьезду», які нібыта адбыўся ў [[Наваградак|Наваградку]], аб далучэньні Беларусі да Польшчы. У траўні 1919 ад старшыні мірнай канфэрэнцыі быў атрыманы дазвол на прыезд беларускай дэлегацыі ў [[Парыж]].
 
На пачатку чэрвеня 1919 году ўрадавая дэлегацыя БНР прыбыла ў Парыж. Дэлегацыя разам з прадстаўнікамі [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Украінская Народная Рэспубліка|Украіны]] і інш. дабівалася прызнаньня іх дзяржаваў поўнапраўнымі суб’ектамі міжнародных адносінаў.
 
Тым часам у красавіку 1919 году Войска Польскае заняло Вільню і Горадню, на пачатку жніўня быў заняты Менск. 19 верасьня [[А. Смоліч]] і [[Я. Лёсік]] накіравалі кіраўніку Польскай дзяржавы [[Ю. Пілсудзкі|Ю. Пілсудзкаму]] ліст, у якім прасілі аднавіць дзейнасьць структураў БНР. Увосень 1919 году доўгі час у [[Варшава|Варшаве]] знаходзіўся [[А. Луцкевіч]], які дабіваўся прызнаньня польскай дзяржавай самастойнасьці Беларусі.
 
1 сьнежня 1919 году [[А. Луцкевіч]], [[Васіль Захарка|В. Захарка]], [[Пётра Крачэўскі|П. Крачэўскі]] і іншыя чальцы ўраду БНР пераехалі ў Менск. 13 сьнежня адбыўся раскол Рады БНР на [[Найвышэйшая рада БНР|Найвышэйшую Раду БНР]] (прапольскую) і [[Народная рада БНР|Народную Раду БНР]]. Іх старшынямі сталі адпаведна сацыял-дэмакрат Я. Лёсік і сацыяліст-фэдэраліст П. Крачэўскі. Таксама былі створаныя два ўрады БНР. Найвышэйшая Рада на чале кабінэту пакінула А. Луцкевіча, Народная Рада прызнала кіраўніком кабінэту [[Вацлаў Ластоўскі|В. Ластоўскага]]. Польскія ўлады хутка распарадзіліся пра разгон Народнай Рады, арыштавалі В. Ластоўскага, [[Палута Бадунова|П. Бадунову]], [[Язэп Мамонька|Я. Мамоньку]]. Убачыўшы, што польскі ўрад не прызнае права Беларусі на дзяржаўную самастойнасьць, 28 лютага 1920 А. Луцкевіч пакінуў пасаду старшыні Рады народных міністраў. Раней, у студзені, у [[Бэрлін]] выехалі старшыня Народнай Рады П. Крачэўскі і яго памочнік В. Захарка. Толькі ў траўні змаглі выехаць у [[Рыга|Рыгу]] В. Ластоўскі, П. Бадунова, Т. Грыб, Я. Мамонька.
 
У сакавіку 1920 году кіраўніцтва Польшчы пачало перамовы з Найвышэйшаю Радаю БНР, польская камісія адхіліла большасьць прапановаў Найвышэйшай Рады, аднак вылучыла пэўныя сродкі на патрэбы беларускай школы і культуры. Ва ўмовах савецка-польскай вайны дзеячы БНР шукалі падтрымку як з польскага, так і з савецкага боку. Аднак, калі ў ліпені савецкія войскі ўступілі ў Менск, а ўрад РСФСР заключыў [[Маскоўская дамова (1920)|дамову]] зь Летувой, паводле якога значная частка беларускіх зямель перадавалася ў яе склад, гэта выклікала пратэст і Найвышэйшай і Народнай Рады. Надзея на тое, што БНР будзе прызнаная Савецкай Расеяй, зьнікла.
 
У той час калі савецкі і польскі бакі абмяркоўвалі ў [[Рыга|Рызе]] без удзелу прадстаўнікоў беларускага народу ўмовы мірнае дамовы, у горадзе адбылася палітычная канфэрэнцыя, на якой было вырашана стварыць вакол ураду В. Ластоўскага адзіны нацыянальны блёк. Народная Рада БНР прызнавалася адзіным прадстаўніком беларускага народу і стала называцца Радаю БНР. Тым часам урад Латвіі на падставе дамовы з РСФСР ад 11 жніўня 1920 прапанаваў Радзе і ўраду Ластоўскага пакінуць тэрыторыю дзяржавы. 11 лістапада была заключаная дамова паміж БНР і Летувіскай Рэспублікай пра ўзаемнае прызнаньне, супрацоўніцтва і супольную барацьбу за вызваленьне беларускіх і летувіскіх зямель з-пад польскай акупацыі. Рада БНР і ўрад Ластоўскага пераехалі ў сталіцу Летувы [[Коўна]]. У гэты час урад БНР спрабаваў сарваць савецка-польскія перамовы ў Рызе, шукаючы падтрымкі ў розных эўрапейскіх краінах. Адзінае, што далі гэтыя намаганьні, тое, што [[Парыская мірная канфэрэнцыя]] паставіла [[Польшча|Польшчы]] ў абавязак паважаць правы нацыянальных меншасьцяў. 18 сакавіка 1921 году была падпісаная [[Рыская мірная дамова]].
 
У канцы сакавіка 1921 ў [[Прага|Празе]] прайшла нацыянальна-палітычная нарада, удзел у якой узялі 37 прадстаўнікоў беларускіх партыяў і арганізацыяў з [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], Летувы, Чэхаславаччыны, Нямеччыны — Першая Ўсебеларуская канфэрэнцыя. Канфэрэнцыя пацьвердзіла акт 25 сакавіка 1918 году, прызнаваючы Раду БНР як адзіны законны орган улады на Беларусі.
 
Урад БНР не спыняў дзейнасьці на міжнароднай арэне. 27 красавіка 1922 году на Генуэскую міжнародную канфэрэнцыю па эканамічных і фінансавых пытаньнях прыбылі В. Ластоўскі і міністар замежных справаў [[Аляксандар Цьвікевіч|А. Цьвікевіч]]. Старшыні канфэрэнцыі была ўручаная нота пра прызнаньне ўрадам БНР Вільні як сталіцы Летувы і згоду на ўключэньне [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] ў склад Летувіскай дзяржавы ў якасьці аўтаноміі. Мэмарандум з просьбай паставіць пытаньне пра прызнаньне БНР быў заслуханы на паседжаньні палітычнай камісіі канфэрэнцыі, аднак пасьля дэмаршу дэлегацыі [[РСФСР]] беларускае пытаньне ў парадак дню канфэрэнцыі пастаўленае не было.
 
Нота Ластоўскага і Цьвікевіча [[20 траўня]] [[1922]] была асуджаная ўрадам БНР. В. Ластоўскі падаў у адстаўку, але яна не была прынятая. Затым Ластоўскі хацеў склікаць у [[Дзьвінск]]у нацыянальную нараду, аднак Старшыня Рады БНР П. Крачэўскі выступіў супраць. Пачаўся ўрадавы крызіс. [[11 кастрычніка]] [[1922]] была створаная [[Дзяржаўная калегія БНР|Дзяржаўная калегія]] з чальцоў Прэзыдыюму Рады БНР і некаторых міністраў. [[20 красавіка]] [[1923]] В. Ластоўскі і дзяржаўны пісар Дуж-Душэўскі заявілі аб выхадзе зь Дзяржаўнай калегіі.
 
[[23 жніўня]] [[1923]] сход беларускіх грамадзкіх і палітычных дзеячаў, які адбыўся ў Коўне, сфармаваў новы ўрад БНР на чале з А. Цьвікевічам. Палітыка летувіскага ўраду неўзабаве прывяла да таго, што [[1 лістапада]] [[1923]] Прэзыдыюм Рады і ўрад БНР выехалі з Коўны ў Прагу (Цьвікевіч застаўся ў Летуве).
 
Тым часам палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]], якая праводзілася ў [[БССР]] і абвешчаная амністыя спрыяла таму, што сярод дзеячаў БНР расьлі прасавецкія настроі, якія ўзмацніліся пасьля [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьня БССР]] 1924—1926 гадоў, у выніку якога ў склад БССР трапіў сучасны ўсход Беларусі. 12-16 студзеня з ініцыятывы А. Цьвікевіча ў Бэрліне адбылася Другая Ўсебеларуская канфэрэнцыя, якая прызнала Менск адзіным цэнтрам адраджэньня Беларусі. Цьвікевіч і чальцы яго ўраду пераехалі ў Менск.
 
Прэзыдыюм Рады БНР не прызнаў рашэньня канфэрэнцыі і застаўся верны акту 25 сакавіка 1918. Хоць пасьля чальцы Прэзыдыюму Бадунова і Мамонька таксама пераехалі ў БССР, Старшыня Рады БНР [[Пётра Крачэўскі]] і яго намесьнік [[Васіль Захарка]] не прызналі Савецкую Беларусь. Дзяржаўная пячатка і дзяржаўны архіў БНР засталіся ў іх.
 
Пасьля сьмерці П. Крачэўскага (8 сакавіка 1928) яго функцыі выконваў В. Захарка. Пасьля акупацыі Чэхіі нацысцкай Нямеччынай з ініцыятывы нямецкага боку ў [[1939]] адбыліся перамовы прадстаўнікоў Міністэрства замежных справаў Райху з В. Захаркам. Апошні адхіліў прапанову нацыстаў аб супрацоўніцтве. Перад сьмерцю Захарка перадаў пячатку і дзяржаўны архіў [[Мікола Абрамчык|Міколу Абрамчыку]], які выконваў функцыі Старшыні Рады БНР да [[1970]].
 
Пасьля Другой сусьветнай вайны канкурэнтам ураду БНР [[урад у выгнаньні|у выгнаньні]] стала [[Беларуская цэнтральная рада]], сфармаваная [[Радаслаў Астроўскі|Радаславам Астроўскім]] у 1943 року, якая працягвала існаваць у эміграцыі. У адрозьненьне ад БЦР, якая амаль цалкам складалася з былых супрацоўнікаў нацыстаў, ва ўрад БНР уваходзілі як былыя дзеячы БЦР (напрыклад, [[Барыс Рагуля]], [[Аўген Калубовіч]], [[Антон Адамовіч]], [[Станіслаў Станкевіч (палітык)|Станіслаў Станкевіч]], [[Франц Кушаль]], [[Янка Станкевіч]]), так і тыя, хто ваяваў супраць нацыстаў ([[Вінцэнт Жук-Грышкевіч]]).
 
У эміграцыі [[Рада БНР]] працягвала барацьбу супраць камуністычнай акупацыі, вядома пра супрацоўніцтва Рады БНР з [[Цэнтральнае разьведвальнае ўпраўленьне|Цэнтральным разьведвальным упраўленьнем]]. Так, некаторыя дзеячы беларускай эміграцыі прайшлі курс падрыхтоўкі ў амэрыканскай разьведвальнай школе, з далейшай мэтай пераходу на тэрыторыю [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] для разгортваньня там актыўнай разьведвальнай і нацыяналістычнай працы, самым вядомым зь іх стаў [[Янка Філістовіч]].
 
У [[1970]] эміграцыйная Рада БНР абрала на месца Старшыні [[Вінцэнт Жук-Грышкевіч|В. Жук-Грышкевіча]], а ў 1982 — [[Язэп Сажыч|Язэпа Сажыча]].
 
Да пачатку 90-х гадоў [[Рада БНР]] з рэзыдэнцыяй у [[Нью-Ёрк]]у складалася прыблізна з 200 чалавек з усяго сьвету, у тым ліку і зь Беларусі, але большасьць зь іх пражывала ў ЗША. У адпаведнасьці са статутам прэзыдэнт ці старшыня Рады зьяўляецца «вышэйшым прадстаўніком Рады БНР і беларускага народу», якога Рада абірае на 6-гадовы тэрмін.
 
Эміграцыя не прызнавала БССР і яе межы. Адным з магчымых шляхоў вяртаньня беларускіх земляў, якія ўваходзілі ў склад РСФСР (Смаленская, часткі Бранскай і Пскоўскай абласьцей), эміграцыя лічыла канфлікт паміж СССР і Захадам, у выніку якога камуністычная сыстэма непазьбежна ўпадзе. У зваротах да заходніх дзяржаваў і [[ААН]] Рада БНР прасіла стварыць камісію ААН па расьсьледаваньні каланіяльнай палітыкі Савецкага Саюзу ў Беларусі, у тым ліку фальшывага прадстаўніцтва інтарэсаў Беларусі ў ААН дэлегацыяй БССР.
 
Пасьля абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі Рада БНР асьцярожна ўспрыняла зьмены ў краіне, ня выказаўшы свайго афіцыйнага стаўленьня да Дэклярацыі пра дзяржаўны сувэрэнітэт і прыняцьця новай дзяржаўнай сымболікі, хоць менавіта за такое разьвіцьцё падзеяў яна змагалася ў эміграцыі; аднак у [[1993]] годзе на ўрачыстасьці з нагоды 75-годзьдзя абвяшчэньня БНР заяўлялася пра магчымасьць перадачы паўнамоцтваў Рады БНР ураду Рэспублікі Беларусь, абранаму падчас дэмакратычных выбараў.
 
Тым ня менш, пасьля прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі, прыняцьці ім дзяржаўнай сымболікі, практычна ідэнтычнай сымболіцы БССР, адмены статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай і «пачатку наступу на дэмакратычныя волі» [[Рада БНР]] адмовілася ад падобных намераў. Такім чынам, у адрозьненьне ад эмігранцкіх урадаў Украіны, краінаў [[Прыбалтыка|Балтыі]], Польшчы, якія прызналі новыя ўрады ў постсавецкіх і постсацыялістычных краінах і перадалі ім свае паўнамоцтвы, Беларусь застаецца адзінай краінай Усходняй Эўропы, якая мае ўласны урад у выгнаньні<ref>{{Кніга|аўтар =Снапковский, В.|частка =Белорусская эмиграция|загаловак =Белоруссия и Россия: общества и государства|спасылка =http://www.yabloko.ru/Themes/Belarus/belarus-31.html|адказны =редактор-составитель Д. Е. Фурман|месца =Москва|выдавецтва =Права человека|год =1998|старонкі =88-105}}</ref>. З [[1997]] Раду БНР у эміграцыі ўзначальвае [[Івонка Сурвіла|І. Сурвіла]]. У [[2010]] року Івонка Сурвіла пераабраная Старшынёй Рады БНР.
 
=== Старшыні Рады БНР: ===
* [[Ян Серада]] ([[1918]])
* [[Язэп Лёсік]] ([[1918]]—[[1919]])
* [[Пётра Крачэўскі]] (1919—[[1928]])
* [[Васіль Захарка]] (1928—[[1943]])
* [[Мікола Абрамчык]] ([[1944]]—[[1970]])
* [[Вінцэнт Жук-Грышкевіч]] (1970—[[1982]])
* [[Язэп Сажыч]] (1982—[[1997]])
* [[Івонка Сурвіла]] (ад 1997)
 
=== Узнагародная сыстэма БНР: ===
* '''Жалезны «Крыж за Бацькаўшчыну».''' Зацьверджаны ў 1918 г. Узнагароджваліся асобы — барацьбіты за Беларускую Народную Рэспубліку<ref name="ReferenceA">{{артыкул|аўтар=Мазырэц Ц.|загаловак=Узнагароды Беларусі|выданьне=Спадчына|год=1992|нумар=5|старонкі=38—41}}</ref><ref>{{артыкул|аўтар=Мазырэц Ц.|загаловак=Узнагароды Беларусі|выданьне=Спадчына|год=1993|нумар=1|старонкі=53—56}}</ref>.
* '''Ордэн «Жалезны Крыж Заслугі»''' (часоў Другой сусьветнай вайны, 1944 г.). Меў тры ступені, прывешваўся на стужцы (колеры ня высьветлены). На адваротным баку чатырохрадковы надпіс: НА СЛУЖБЕ БЕЛАРУСКАМУ НАРОДУ<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Мэдаль Партызана.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 г., першыя ўзнагароджаныя з 5 жніўня 1951 г. Мае дзьве ступені, выконваецца адпаведна з золата і срэбра. Стужка — чырвона-зямельна-зялёная. На стужцы мэдаля I ступені дзьве скрыжаваныя стрэльбы. На відавым баку ў коле дзьве скрыжаваныя стрэльбы, над імі літары «БНР». На адваротным баку парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Мэдаль «Беларускія Вэтэраны на Чужыне».''' Юбілейная ўзнагарода, зацьверджана 10-14 кастрычніка 1976 г. Прывешваецца на стужцы жоўтага колеру. Выконваецца з бронзы. На відавым баку ў малым коле на шчыце падвойны крыж. Ля падножжа шчыта літары В/У, унізе IN EXILE (Belorussian Yeterans in Ехіlе — Беларускія вэтэраны ў выгнаньні). Малое кола абкружана вялікім, у якім разьмешчаны дзьве скрыжаваныя лаўровыя галінкі, уверсе тры пяцікутныя зоркі. На адваротным баку надпіс у пяць радкоў: БЕЛАРУСКІЯ ВЭТЭРАНЫ<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Мэдаль «Крыж Заслугі Б. К. А.».''' Зацьверджаны 10-14 кастрычніка 1976 г. Выконваецца з бронзы. У цэнтры крыжа Пагоня, на крыжы літары Б[еларуская] К[раёвая] А[барона]. Унізе дата — 1944. На адваротным баку літары: Б[еларуская] Ц[энтральная] Р[ада]. Мацуецца на зялёнай стужцы<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Ордэн «Пагоня — Жыве Беларусь!».''' Зацьверджаны 10-14 кастрычніка 1976 г. Выконваецца з срэбра. Прывешваецца на стужцы нацыянальных колераў. На відавым баку выява герба Пагоня; унізе дзьве скрыжаваныя лаўровыя галінкі, уверсе тэкст: «Жыве Беларусь», на адваротным баку ў двух радках літары Б[еларуская] Ц[энтральная] Р[ада] і дата 27.6.1944<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Ордэн Пагоні.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 г., першыя ўзнагароджаныя — 5 жніўня 1951 г. Мае пяць клясаў (ступеняў). Выконваецца з золата ці срэбра, прывешваецца на стужцы нацыянальных колераў. У цэнтры выява Пагоні, на шырокіх прамянёх крыжа літары БНР, на цэнтральным верхнім промні пазначаная ступень. На адваротным баку — парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Крыж Жалезнага Рыцара.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 г., першыя ўзнагароджаныя — 5 жніўня 1951 г. Мае пяць ступеняў, выконваецца з золата, срэбра ці бронзы. Прывешваецца на стужцы чырвонага (цёмнага) і зямельнага (бурага) колераў. Шаблі на стужцы з таго ж мэталу, што і на ордэне. На трох горных прамянёх — літары «БНР». На адваротным баку — парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
 
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
 
== Літаратура ==
* Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі = Archives of the Belarusian democratic republic. Т. 1 / Уклад. [[Сяргей Шупа|С. Шупа]]. — Нью-Ёрк і інш., 1998. — {{ISBN|9986-9219-2-9}} (кн. 1). — {{ISBN|9986-9219-3-7}} (кн. 2).
* {{Артыкул|выданьне=[[ARCHE]]|нумар=3 (78)|спасылка=http://www.arche.by/by/page/works/512|загаловак=Плоць і кроў БНР|год=2009}}
* {{Артыкул|аўтар=Вашкевіч А., Чарнякевіч А.|спасылка=http://arche.bymedia.net/2008-03/vaskievic-carniakievic803.htm|загаловак=25 сакавіка: вытокі нацыянальнага сьвята|выданьне=[[ARCHE]]|нумар=3 (66)|год=2008}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}}
* {{Артыкул|аўтар=Кісель Д., Коршунаў С.|спасылка=http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/|загаловак=Каму належыў Брэст у 1918 годзе?|выданьне=Брэсцкая Газета|нумар=13 (432)}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Артыкул|аўтар=Павлова Т. Я.|спасылка=http://evolutio.info/index.php?option=com_content&task=view&id=279&Itemid=50|загаловак=К вопросу о границах БНР: Международные отношения|выданьне=Белорусский журнал международного права и международных отношений|нумар=1|год=1999}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* {{Спасылка|дата публікацыі = |url = http://www.radabnr.org/ |загаловак = Афіцыйны сайт Рады БНР |назва праекту = |выдавец = |дата = 21 кастрычніка 2010 |камэнтар =}}
* {{Спасылка|аўтар = Андрэй Семянюк| аўтарlink =| дата публікацыі = 24 сакавіка 2015| url = http://euroradio.fm/report/25-pytannyaw-i-adkazaw-z-gistoryi-bnr-2801| загаловак = 25 пытанняў і адказаў з гісторыі БНР | назва праекту = | выдавец = Эўрапейскае радыё для Беларусі| дата = 21 кастрычніка 2010| камэнтар = }}
* {{Спасылка|аўтар = Вячаслаў Ракіцкі | аўтарlink =| дата публікацыі =6 жніўня 2009| url = http://www.svaboda.org/content/transcript/1794208.html| загаловак = Жыцьцё і сьмерць мітаў: БНР| назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 21 кастрычніка 2010 | камэнтар = }}
* {{facebook|radabnr|Рада Б.Н.Р.}}
 
{{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}}
{{Старшыні Рады БНР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}}
{{Беларусь у тэмах}}