Эспэранта: розьніца паміж вэрсіямі

'''Эспэра́нта''' (саманазва: ''Esperanto'') — міжнародная, [[штучныя мовы|штучная (пабудаваная) мова]], найбольш пасьпяховая і пашыраная сярод усіх штучных моваў. Была распачатая [[Людвік Замэнгоф|Людвікам Замэнгофам]] у [[1887]]. Назва яе паходзіць ад псэўданіму «doktoro Esperanto» (той, хто спадзяецца), пад якім быў апублікаваны першы падручнік. Аўтар спадзяваўся на тое, што гэтая мова будзе добрым сродкам для паразуменьня ўсіх народаў. Мэта эспэранта — стаць не адзінай, а другой, дадатковай (пасьля роднай) і дапаможнай у зносінах зь іншымі людзьмі. Колер надзеі — зялёны, яго маюць сымбалі эспэранта: зорка і сьцяг.

Спэцыфічныя літары эспэранта з надрадковымі знакамі ([[дыякрытычны знак|дыякрытыкай]]) сярод стандартных шматмоўных раскладак, даступных для распаўсюджаных апэрацыйных сістэмсыстэм, могуць быць атрыманыя пры дапамозе націсканьня на адпаведную літару пасьля [[мёртвыя клявішы|мёртвай клявішы]] ў канадзкай раскладцы, таксама існуе шмат спэцыяльных праграмаў для хуткага набору гэтых літараў (''Ek!''<ref>[http://www.esperanto.mv.ru/Ek/index.html Ek!]</ref>); [[макрас]]ы для [[Microsoft Word]]. Існуюць раскладкі пад [[GNU/Linux|Linux]]: у прыватнасьці, у стандартных варыянтах [[Ubuntu Linux|Ubuntu]] і [[Mandriva Linux]].

Большасьць сайтаў Інтэрнэту (уключаючы і разьдзел Вікіпэдыі на эспэранта) аўтаматычна пераўтварае сымбалі з набранымі ў постпазвцыі іксамі (ікс не ўваходзіць ў альфабэт эсперантаэспэранта, і можа разглядацца як службовы сымбаль) у сымбалі з дыякрытыкай (напрыклад са злучэньня ''jx'' атрымліваецца ''ĵ''). АналагічныяАналягічныя сыстэмы набору сымбаляў з дыякрытыкай (дзьве пасьлядоўна нажатыя клявішы набіраюць адзін знак) існуюць і для іншых моваў — напрыклад, у «канадзкай шматмоўнай» раскладцы для набору францускай дыякрытыкі.

У якасціякасьці замены дыякрытыкі таксама выкарыстоўваецца літара ''h'' (дадзены спосаб зьяўляецца «афіцыйнай» заменай дыякрытыкі, паколькі ён прапанаваны ў «[[Асновы эспэранта|Асновах эспэранта]]»: «''Тыпаграфіі, якія не маюць літар ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ могуць у першы час выкарыстоўваць ch, gh, hh, jh, sh, u''»<ref>[http://akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_rusa.html Fundamento de Esperanto Апісаньне граматыкі ў першым падручніку эспэранта]</ref>), але гэты спосаб робіць артаграфію нефанэматычнай і абцяжарвае аўтаматычную сартыроўку і перакадыраваньне. З распаўсюджваньнем [[Юнікод]]у гэты спосаб (як і іншыя, узору дыякрытыкі ў постпазыцыі — g'o, g^o і падобныя) сустракаюцца ў тэкстах усё радзей.

Большая частка слоўніку складаецца з [[раманскія мовы|раманскіх]] і [[германскія мовы|германскіх]] каранёў, а таксама з інтэрнацыяналізмаў [[лаціна|лацінскага]] і [[старажытнагрэцкая мова|грэцкага]] паходжаньня. Ёсьць невялікая колькасцьколькасьць асноваў запазычаных з славянскіх (польская і расейская) моваў ці празь іх пасярэдніцтва. Словы, якія пазычаюцца, прыстасоўваюцца да фаналёгіі эспэранта і запісваюцца фанэматычным альфабэтам (гэта значыць, зыходная арфаграфіяартаграфія мовы-крыніцы не захоўваецца).

* Пазычаньні з [[француская мова|францускай]]: пры ўзяцьці слова з францускай мовы ў большасьці словаў адбыліся рэгулярныя гукавыя зьмены (напрыклад /ш/ перайшло ў /ч/). Шмат якія дзеяслоўныя формы эсперантаэспэранта ўзятыўзятыя менавіта з францускай мовы: (''iri'' — ісціісьці, ''maĉi'' — жаваць, ''marŝi'' — шагаць, ''kuri'' — бегчы, ''promeni'' — прагульвацца і інш.).

* Пазычаньні з [[ангельская мова|ангельскай мовы]]: у час заснаваньня эспэранта як міжнароднага праекту ангельская мова ня мела свайго сёньняшняга распаўсюджаньня, таму ангельская лексыка даволі бедна прыведзеная ў асноўным слоўнікавым складзе эспэранта (''fajro'' — агонь, ''birdo'' — птушка, ''jes'' — так і некаторыя іншыя словы). Але ў апошні час, у слоўнік эспэранта увайшлоўвайшло некалькі інтэрнацыянальных англіцызмаў, такіх як ''bajto'' — байт (але таксама ''bitoko'', літаральна — біт-васьмёрка), ''blogo'' — блог, ''defaŭlte'' — па змаўчаньні, ''manaĝero'' — мэнэджэр і інш.

* ПазычанніПазычаньні з [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]: ''klopodi'' — клапатаць, ''kartavi'' — картавіць, ''krom'' — акрамя і інш.

Такая асаблівасьць мовы дазваляе звесьцізьвесьці да мінімуму колькасцьколькасьць каранёў і афіксаў, неабходных для валоданьня мовай.

У размоўным эспэранта ёсьць тэндэнцыя да замены словаў лацінскага паходжанняпаходжаньня словамі, створанымі з эспэранта-каранёў паводле апісальнага прынцыпу (паводка — ''altakvaĵo'' замест слоўнікавага ''inundo'', залішні — ''troa'' замест слоўнікавага ''superflua'' як у прыказцы ''la tria estas superflua — трэці лішні'' і г. д.).

Дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі ўтвараюцца шляхам даданьня суфіксу да асновы дзеяслову: для дзеепрыметнікаў — -а, а для дзеепрыслоўяў — -е, для субстанаваных дзеепрыметнікаў — -о. Такім чынам, дзеепрыслоўі маюць тыя ж формы і спосабы іх утварэнняутварэньня, што і прыметнікі, дзепрыслоўі — што і прыслоўі. Тут прыведзена табліца суфіксаў.

Мова мае некалькі дзясяткаў прыставак і суфіксаў, якія маюць пастаянны сэнс і дазваляюць утвараць зь нешматлікай колькасціколькасьці каранёў мноства новых словаў.

* Rusio — [[Расея]][[]];

Стваральнік эспэранта Л. Заменгоф вольна гаварыў на некалькіх мовах, дзьве зь якіх былі славянскімі ([[расейская мова|расейская]] і [[польская мова|польская]]). Сярод першых перакладаў, заклаўшых асновы літаратурнага стылю эспэранта, былі творы расейскіх пісьменнікаўпісьменьнікаў: «Рэвізор» Гогаля, «Завея» Пушкіна, «Княжна Мэры» Лермантава і інш.

Што тычыцца славянскага ўплыву на [[фаналёгія|фаналягічным]] узроўні можна сказаць, што ў эспэранта няма ніводнай фанэмы, якой не было б у расейскай ці ў польскай мовах. Альфабэт эспэранта нагадвае чэскі, славацкі, харвацкі, славенскі альфабэты (адсутнічаюць сімвалысымбалы ''q, w, x'' актыўна выкарыстоўваюцца сымбалі з дыякрытыкай: ''ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ і ŭ'').

У лексыцы за выключэннемвыключэньнем словаў, якія абазначаюць чыста славянскія рэаліі (''barĉo'' — боршч і інш.), з 2612 каранёў, пададзеных «Universala Vortato» (1894), толькі 29 маглі быць узятыя з расейскай ці польскай мовы. Але славянскі ўплыў у лексыцы праяўляецца ў актыўным ужываньні прыназоўнікаў у якасьці прыставак (напрыклад ''sub'' — пад, ''auskulti'' — слухаць ''subaŭskulti'' — падслухоўваць). Падваеньне асноваў ідэнтычна такому ў расейскай мове: ''plen-plena'' — полным-полно, ''finfine'' — в конце концов. Асобныя славянізмы першых гадоў існаваньня эспэранта былі нівэляваныя: напрыклад, дзеяслоў ''elrigardi'' (el-rigard-i) — выглядаць быў заменены новым — ''aspekti''.

У [[сынтаксіс]]е асобных прыназоўнікаў і злучнікаў захоўваецца славянскі уплыўўплыў, які раней быў яшчэ большым (''kvankam teorie…sed en la praktiko…'' — хаця ў тэорыі…, але на практыцы…). Паводле славянскай мадэлі ажыцьцяўляецца і ўзгадненьне часоў (''Li dir'''is''', ke li jam far'''is''' tion'' — Ён сказаў, што ўжо зрабіў гэта, ''Li dir'''is''', ke li est'''os''' tie'' — Ён сказаў, што будзе там).

Можна сказаць, што ўплыў славянскіх моваў (найперш расейскай) на эспэранта значна мацнейшы, чым гэта прынята лічыць, і пераўзыходзіць уплыў раманскіх і германскіх моваў. Сучаснае эспэранта пасьля «расейскага» й «францускага» пэрыядаў уступіла ў гэтак званы «міжнародны» пэрыяд, калі асобныя этнічныя мовы ўжо не аказваюць значнага ўплыву на яе далейшае разьвіцьцё<ref>М. Дзюк Ганіназ Славянское влияние в эсперанто // Проблемы международного вспомогательного языка. — М.: «Наука», 1991. с. 113.</ref><ref>Б. Р. Колкер. Вклад русского языка в формирование и развитие эсперанто [http://miresperanto.narod.ru/konsultoj/kontribuo-1.htm Уносины рускай мовы]: Автореф. …канд. филол. наук. — М., 1985</ref>.

Існуюць дзясяткі галіновых аб’яднаньняў эспэрантыстаў. Так, станам на красавік 2013 году ў UEA (Сусьветнай асацыяцыі эспэрантыстаў) уваходзілі як калектыўныя чальцы 63 галіновых аб'яднаньняўаб’яднаньняў. Большасьць з гэтых аб'яднаньняўаб’яднаньняў вядзе й дапаўняе тэрміналягічныя слоўнікі ў сваёй галіне. Амаль усе слоўнікі выкладзены ў інтэрнэт і рэгулярна абнаўляюцца пры вольным, бясплатным доступе. Важнейшыя галіны (напрыклад, інфарматыка, фізыка, электроніка) маюць па некалькі вэрсіяў слоўнікаў, якія вядуць розныя калектывы.

Як і ў эспэранта ўвогуле, у тэрміналёгіі таксама прымаюцца меры для пазбаўленьня ад двухсэнсоўнасцяўдвухсэнсоўнасьцяў. Напрыклад, момант часу вызначаецца словам momento. Але фізычныя велічыні вярчальнага руху, які ня маюць вымернасьці часу — момант інэрцыі, момант імпульсу — вызначаюцца словам momanto.

Замэнгоф нарадзіўся і правёў дзяцінства ў [[Беласток|Беластоку]]у — шматнацыянальным месьце, і менавіта канфлікты паміж прадстаўнікамі розных нацыяў падштурхнулі яго да ідэі міжнароднай мовы. Ён марыў і спадзяваўся, што агульная для ўсяго чалавецтва мова дапаможа вырашыць усе праблемы варожасьці паміж людзьмі. Ён вывучыў шэраг нацыянальных моваў, а таксама лацінскую, але прыйшоў да высновы, што яны ня здольныя дапамагчы, таму што залішне складаныя для вывучэньня і ўжываньня. Тады ён вырашыў стварыць штучную мову.

У [[1905]] у французкімфранцускім горадзе Булёнь-сюр-Мэр адбыўся першы ўсясьветны кангрэс эспэранта. Ён быў важны як дэманстрацыя, што мова пасьпяхова функцыянуе як сродак зносінаў паміж людзьмі розных народаў. На гэтым кангрэсе адбылося прыняцьце «Дэклярацыі эспэранта», дзе былі абазначаныя мэты эспэранцкага руху, а таксама зацьверджаны шлях разьвіцьця мовы: адзіная абавязковая і нязьменная база мовы ёсьць «Fundamento de Esperanto» (Фундамэнт мовы). Галоўны прынцып: мова можа зьмяняцца, пашырацца, разьвівацца, але ня згодна рашэньню нейкіх арганізацыяў, уладаў ці аўтарытэтаў, а ў выніку рэальнага ўжываньня ўсімі яе карыстальнікамі. Пры гэтым у яе ядро (фундамэнт) ніхто, нават сам аўтар, ня мае права ўносіць ніякія зьмены. Больш таго, Замэнгоф адмовіўся ад усіх правоў на гэтую мову: эспэранта належыць яе карыстальнікам, чалавецтву. Менавіта гэта лічыцца адным з галоўных посьпехаў мовы ў параўнаньні зь іншымі штучнымі мовамі і праектамі моваў, якія перажылі шматлікія рэформы, удасканаленьні, зьмены.

Эспэранта таксама зазнала шэраг рэформаў, расколаў. Найбольш небясьпечным было стварэньне мовы [[іда (мова)|іда]] ў [[1907]], калі амаль 10% эспэрантыстаў пакінулі эспэранта на карысьць іда. Значную шкоду эспэранта-руху нанесьлі першая і другая сусьветныя войны. Але мова вытрымала ўсе выпрабаваньні і дайшла да нашых дзён у непарушаным стане. Гэта не азначае, што яна не зьмянілася, разьвіцьцё мовы адбываецца пастаянна. Але яе аснова засталася нязьменнай.

* марфалягічныя — зьяўленьне новых марфэм, напрыклад суфікс -i- (замест фундамэнтальнага -uj-) у назвах краінкраінаў;

Стваральнік эспэранта Лазар Людвіг Заменгоф, спадзеючыся на распаўсюджваньне мовы, надаў ёй мінімальную граматыку і абмежаваны слоўнік. Сёньня аднак, эспэранта зьяўляецца разьвітай мовай, зь вялікай колькасцюколькасьцю асобаў, якія ўжываюць гэту мову, і жывучых у шмат якіх краінах сьвету.

Спачатку эспэранта складаўся з каля тысячы каранёў, зь якіх было магыма стварыць 10 — 12 тысячтысячаў словаў. Сучасныя слоўнікі эспэранта складаюцца з 15-20 тысячтысячаў каранёў, зь якіх магчыма ўтварыць сотні тысячтысячаў словаў. За актуальнымі тэндэнцыямі разьвіцьця мовы назірае Акадэмія эспэранта.

Паводле зьвестак лінгвістычнага парталу Ethnologue<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp&code=ESP Ethonologie 14 report for language code ESP]</ref>, агульная колькасцьколькасьць людзей, якія валодаюць эспэранта, складае 2 мільёны, зь якіх для 2000 гэтая мова зьяўляецца роднай (галоўным чынам гэта дзеці бацькоў з розных народаў, якія ўжываюць у паўсядзённым жыцьці эспэранта). Гэтая лічба была атрыманая амэрыканскім эспэрантыстам Сыдні Кубрыкам, які не раскрыў мэтад яе падліку. Маркус Сыкошак лічыць гэтую лічбу перабольшанай. Паводле яго думкі, калі б у сьвеце было каля мільёну эспэрантыстаў, то ў яго горадзе, [[Кёльн]]е, павінна б было быць прынамсі 180 эспэрантыстаў. Але Сыкошак знайшоў толькі 30 чалавек, якія гавораць на эспэранта ў Кёльне, і такую ж невялікую колькасьць эспэрантыстаў у іншых вялікіх гарадах. Ён таксама адзначыў, што сябрамі розных арганізацыяў па ўсім сьвеце зьяўляецца толькі 20 тысячтысячаў чалавек<ref>Sikosek> Ziko M. ''Esperanto Sen Mitoj'' («Esperanto without Myts»).Sekond edition. Antwerp: Flandra Esperanto-Ligo, 2013</ref>.

Найбольшая колькасьць [[эспэрантыст]]аў жыве ў [[Эўрапейскі зьвязе|ЭЗ]], там жа адбываецца большасьць ззь мерапрыемстваў з нагоды эспэранта<ref>[http://www.esperanto.hu.matrix.euroweb.hu/eventoj/kalendar.htm статыстыка эспэранта-сустрэчаў, кангрэсаў і курсаў з 1996 па 2008 гады]</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/09.04.2010/1 Сустрэчы на ўсходзе Польшчы і ў Летуве вясной-летам 2010 году]</ref>. Па-за межамі Эўропы актыўны эспэранта-рух ёсцьёсьць у [[Бразылія|Бразыліі]]<ref>[http://e-novosti.info/58php#roger Ускосныя згадваньні эспэранта-падзеяў у інтэрвію з эспэранцкім дыджэем з Бразыліі]</ref>, [[Віетнам]]е<ref>Прынамсі, у Ханоі — сталіцы краіны — адбыўся міжнародны моладзевы кангрэс эспэранта пры падтрымцы мясцовых уладаў, у 2012 годзе, Сусьветны Кангрэс Эспэранта</ref>, [[Іран]]е<ref>[http://groups.yahoo.com/group/iranaj-esperantistoj/ Паштовая група іранскіх эспэрантыстаў]</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/22/06/2003/3 Іранскі эспэранцкі часопіс удзельнічаў у Іранскім фэстывалі прэсы], стэнд часопісу наведаў прэзыдэнт Хатамі</ref>, [[Кітай|Кітаі]]<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/24.05.2004/1 Сусьветны кангрэс эспэранта ў КНР — больш за 700 мясцовых удзельнікаў]</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/21.09.2004/1 2004 год: адкрыцьцё Манумэнту эспэранта ў пэкінскім парку Чааян]</ref>, [[ЗША]]<ref>[http://www.esperanto.org/nask/ NASK: штогадовыя курсы эспэранта ва ўнівэрсытэце Сан-Дыега]. На курсы запрашаюць лепшых выкладчыкаў і граматыстаў з усяго сьвету</ref><ref>[http://esperanto-USA.org/eo/node/1040 Статыстыка сябраў Esperanto-USA за некалькі гадоў]</ref>, [[Японія|Японіі]]<ref>[http://www.e-novosti-info/blog/15.11.2005/1 Уражаньні ад Японскага эспэранта-кангрэсу (кастрычнік 2005 г.)]</ref> і некаторых іншых краінах. Практычна няма эспэрантыстаў у арабскіх краінах і, напрыклад, у [[Тайлянд]]зе<ref name="jarlibro08">Universala Esperanto-Asocio. Jarlibro 2004</ref>. Пачынаючы з 1990-ых гадоў пастаянна ўзрастае колькасцьколькасьць эспэрантыстаў у [[Афрыка|Афрыцы]], асабліва ў такіх краінах як [[Бурундзі]], [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]], [[Зімбабвэ]] і [[Тога]]. Сотні эспэрантыстаў ёсцьёсьць у [[Непал]]е, [[Філіпіны|Філіпінах]], [[Інданэзія|Інданэзіі]], [[Манголія|Манголіі]] і іншых [[Азія|азіяцкіхазія]]цкіх краінах.

Экспэрымэнты і нефармальныя назіраньні паказалі, што папярэдняе вывучэньне эспэранта пазытыўна ўплывае на вывучэньне іншай мовы (г.зв. прапэдэўтычны эфэкт). Было праведзена некалькі даследаваньняўдасьледаваньняў гэтага фэномэну: напрыклад, група вучняў вывучала цягам аднаго году эспэранта, а потым цягам трох гадоў францускую мову. Гэтая група мела лепшыя вынікі за вынікі кантрольнае групы, якая вывучала францускую мову цягам чатырох гадоў. Падобныя вынікі былі тады, калі другой мовай была [[японская мова|японская]], ці працяг экспэрымэнту быў скарочаны напалову. Але ў гэтым дасьледаваньні не гаворыцца, ці прыносіла карысьць папярэдняе вывучэньне якой-небудзь іншай мовы, напрыклад лаціны.

Эспэранта не зьяўляецца афіцыйнай мовай у якой-небудзь дзяржаве, але ў пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ стагоддзя]] існавалі пляны зрабіць з нэўтральнай тэрыторыі [[Морэснэт]] першую эспэрантысцкую дзяржаву, і на штучным [[Рэспубліка Вострава Ружы|востраве Ружы]] існавала кароткі час у [[1968]] годзе «нацыя», што ўжывала эспэранта як афіцыйную мову. Эспэранта ўжываюць у сваёй дзейнасьці некалькі недзяржаўных арганізацыяў (большай часткай эспэрантысцкіх). Эспэранта зьяўляецца першай штучнай літургічнай мовай у [[каталіцызм|каталіцызьме]].

У [[1954]] годзе [[ЮНЭСКА]] прызнала, што мэты, дасягнутыя эспэранта, супадаюць з мэтамі ЮНЕСКА. Гэта дало пачатак паміж ЮНЭСКА і [[Сусьветная асацыяцыя эспэранта|Сусьветнай асацыяцыяй эспэранта]], якая была зарэгістраваная як арганізацыя ўзроўню Б. У [[1985]] годзе Генэральная асамблея ЮНЭСКА заклікала дзяржавы-чальцы ўжываць эспэранта ў міжнародных зносінах. Сусьветная асацыяцыя эспэранта мае зносіны з [[ААН]], [[ЮНІСЭФ]], [[Рада Эўропы|Радай Эўропы]].

У 1950-я гады, калі рух эспэрантыстаў пачынае адраджацца, найбольш уплывовай дзяржавай сталі [[ЗША]], у выніку месца міжнароднай мовы фактычна займае [[ангельская мова|ангельская]], што значна ўскладняе распаўсюджваньне эспэранта. Падзеньне камуністычных рэжымаў у СССР і краінах Усходняй Эўропы ў 1980-1990-х гадах і ўзьніклыя ў выніку гэтага эканамічныя цяжкасьці пазбавілі эспэранта арганізацыі эканамічнай базы, а шмат каго зь іх чальцоў вымусілі пакінуць рух, заняўшыся пошукам сродкаў да існаваньня. У сувязі з гэтым рост колькасьці прыхільнікаў запаволены (напрыклад, колькасьць індывідуальных чальцоў Сусьветнай асацыяцыі эспэранта (UEA) нават скарацілася з 8071 чалавека ў [[1991]] годзе да 5657 у [[2002]] годзе, памяншэньне колькасьці асацыяваных чальцоў у [[1991]] годзе — з 25 да 19 тысячтысячаў, асабліва рэзкім было ў [[Баўгарыя|Баўгарыі]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыне]]). Разьвіцьцё інтэрнэту значна палегчыла сувязі паміж эспэрантыстамі, спрасьціла доступ да літаратуры, музыкі і фільмам на гэтай мове, садзейнічала развіцьцюразьвіцьцю дыстанцыйнага навучаньня.

У эспэранта супольнасьці асабліва папулярная ідэя пра ўвядзеньне эспэранта ў якасьці дапаможнай мовы Эўрапейскага зьвязу<ref>[http://www.mignews.com/news/culture/world/060209_182255_90413/html]</ref>. Прыхільнікі гэтай пункту гледжаньня лічаць, што гэта зробіць міжмоўныя зносіны ў Эўропе больш раўнапраўным і эфэктыўным і адначасова вырашыць праблему эўрапейскай ідэнтыфікацыі. З прапановамі пра больш сур'ёзнысур’ёзны разгляд эспэранта на эўрапейскім узроўні выходзілі некаторыя эўрапейскія палітыкі і цэлыя партыі, прынамсі прадстаўнікі Транснацыянальнай радыкальнай партыі<ref>[http://e-novosti.info/72php#en]</ref>. Акрамя таго, існуюць прыклады ўжываньня эспэранта ў эўрапейскай палітыцы (напрыклад эспэрантамоўныя вэрсіі інфармацыйнага бюлетэню «Conspektun rerum latinus» падчас старшынства ў ЭЗ [[Фінляндыя|Фінляндыі]]<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/31.08.2006/1]</ref>. Падчас выбараў на эўрапейскім узроўні ўдзельнічае невялікая палітычная партыя «Эўропа — Дэмакратыя — Эспэранта», якая набрала 41 тысячу галасоў падчас выбараў у [[Эўрапарлямэнт]] у [[2009]] годзе<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/08.06.2009/1]</ref>.

Кожны год выдаюцца сотні новых перакладных і арыгінальных кнігаў на эспэранта<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/24.11/2004/1 Esperanto новості: «…штогод на сусветны рынак выходзіць больш за 200 кніг на эспэранта (менавіта такая колькасьць анонсаў зьяўляецца ў спэцыяльнай рубрыцы часопісу „Esperanto“)… Штогод у сьвеце прадаюць каля 30 тыс. асобнікаў кніг на эспэранта»]</ref>. Эспэранта-выдавецтвы ёсьць у [[Расея|Расеі]], [[Чэхія|Чэхіі]]<ref>[http://www.kava-pech.cz/index-esperanto.html Kava-Pecz.cz]</ref>, [[Італія|Італіі]]<ref>[http://www.edstudio.it/index.php Edustudio]</ref>, [[ЗША]]<ref>[http://www.librejo.com/ Mondial]</ref>, [[Бэльгія|Бельгіі]]<ref>[http://www.esperanto.be/fel/but/index.php FEL]</ref>, [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]]<ref>[http://www.geocitrus.com/eldonejo_bero/ Bero]</ref> і іншых краінах. Сярод кніжных інтэрнэт-крамаў найбольшай папулярнасьцю карыстаецца сайт Сусьветнай арганізацыі эспэранта, у каталёгу якога на [[2013]] год прапанавана 7145 розных тавараў, уключаючы 6369 найменьняў кніжных выданьняў (ня лічачы 2283 букіністычных выданьняў)<ref>[http://katalogo.uea.org/index.php?st=list Hodiaŭ en la Katalogo estas]</ref>.

Таксама на эспэранта выдаецца каля 250 газэтаў і часопісаў<ref>[http://www.tejha.org/?page_id=22 Jukka Pietiläinen. Esperanta gazetaro: historio, nuntempo kaj perspektivoj]</ref>, многія з раней выдадзеных нумароў магчыма бясплатна загрузіць са спэцыялізаванага сайту<ref>[http://www.gazetejo.org/ La Esperanta Gazetejo]</ref>. Большасьць з выданняўвыданьняў прысьвечаныя дзейнасьці арганізацыяў, якія займаюцца іх выданьнем (у тым ліку спэцыяльных — аматараў прыроды, чыгуначнікаў, нудыстаў, геяў і г. д.), але існуюць таксама грамадзка-палітычныя выданьні ([[Monato]], Sennaciulo і інш.), літаратурныя ([[Beletra almanako]], [[Literatura Foiro]] і інш.).

Існуе інтэрнэт-тэлебачаньне на эспэранта. У адных выпадках гаворка ідзе пра бесьперапыннае вяшчаньне<ref>[http://esperanto-tv.com/ Esperanto TV]</ref>, у іншых — пра сэрыі відэаролікаў, якія карыстальнік можа выбіраць і праглядаць<ref>[http://farbskatol.net/dotclear/index.php Farbskatol]</ref><ref>[http://esperanto.cat/kistv/index.php Kataluna informservo-televida (Kis-TV)]</ref><ref>[http://tvbialystok.pl/tvesperanto/TV Esperanto Bjalistoko]</ref>. На сайце [[YouTube]] выкладвае новыя ролікі група Esperanto<ref>[http://www.youtube.com/group/esperanto Esperanto]</ref>. З 1950-х гадоў зьяўляюцца мастацкія і дакументальныядакумэнтальныя фільмы на эспэранта<ref>[http://akas.imdb.com/Sections/Languages/Esperanto/ IMDB]</ref>, а таксама субтытры на эспэранта да многіх фільмаў на нацыянальных мовах<ref>[http://filmoj.net/ Filmoj.net]</ref><ref>[http://laponto.esperanto.org.ar/ La Ponto]</ref>. Бразыльская студыя Imagu-Filmo ужо выпусьціла два мастацкія фільмы на эспэранта — «Gerda malaperis» i «La Patro».

Існуюць навінавыя й мэтэаралягічныя<ref>[http://esperanto.wunderground.com/ Welkome to Weather Underground : Weather Underground]</ref>, кампутарныя<ref>[http://blogo.ikso.net/ E@I-blogo]</ref>, турыстычныя<ref>[http://vojagxo.info/ Vojaĝo]</ref> парталы, існуе мажлівасьць, у прыватнасьці, выбраць у інтэрнэце гатэль у [[Ратэрдам]]е<ref>[http://www.hotelvanwalsum.nl/josfinale.html josfinale]</ref>, [[Рыміні]]<ref>[http://marselli.com/esp/index.pxp Rimini Hotel San Giuliano Rimini Hotels San Guliano — Hotel Marselli in San Giuliano Rimini]</ref>, [[Беласток]]у<ref>[http://www.hotelesperanto.net/ Hotel Esperanto]</ref> ды іншых гарадах, навучыцца гульні ў [[покер]]<ref>[http://wwwlearnlangs.com/pokero/ Lernu Pokeron en Esperanto]</ref>. Міжнародная акадэмія ў [[Сан-Марына]]<ref>[http://www.ais-sanmarino.org/ AIS San-Marino]</ref> выкарыстоўвае эспэранта ў якасьці адной са сваіх працоўных моваў, тут можна атрымаць ступень магістра ці бакаляўра карыстаючыся эспэранта. У польскім горадзе [[Быдгашч]] з [[1996]] году працуе навучальная ўстанова, дзе рыхтуюць спэцыялістаў у галіне культуры і турызму, а выкладаньне вядзецца на эспэранта.

Патэнцыял эспэранта выкарыстоўваецца і ў мэтах міжнароднага бізнэсу, значна спрашчаючы зносіны паміж яго ўдзельнікамі. Прыкладам можна даць італьянскага прадаўца кавы<ref>[http://www.coffee/byethost12.com/ Altkvalita itala kafo ĉe Via hejmo kaj kafejo]</ref> і шэраг іншых кампаніяў. З [[1985]] году дзейнічае Міжнародная камэрцыйная і эканамічная група пры сусьветнай арганізацыі эспэранта<ref>[http://www.ikef.org/ IKEF]</ref>.

Са зьяўленьнем новых інтэрнэт-тэхналёгіяў, такіх як [[падкастынг]], многія эспэрантысты атрымалі магчымасьць самастойнага вяшчаньня ў Інтэрнэце. Адным з самых папулярных падкастаў на мове эспэранта зьяўляецца Radio Verda (Зялёнае Радыё)<ref>[http://radioverda.com/ Radio Verda]</ref>, якое рэгулярна вяшчае з [[1998]] году. Расьце папулярнасьць Muzaiko — першага эспэранта-падкасту з кругласутачным вяшчаньнем<ref>[http://muzaiko.info/ Muzaiko]</ref>. У [[Калінінград]]зе запісваюцца перадачы іншага папулярнага падкасту — Radio Esperanto (19 выпускаў на год, у сярэднім 907 праслухоўваньняў на выпуск)<ref>[http://la-ondo.rpod.ru/ Radio Esperanto]</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/05.02.2009/1 Камэнтар рэдактара й статыстыка аўдыторыі]</ref>. Папулярны і эспэранта-падкасты зь іншых краінаў: Varsovia Vento з Польшчы<ref>[http://www.podkasto.net/ Varsovia Vento Elsendoj]</ref>, La NASKa Podkasto з ЗША<ref>[http://esperanto.org/nask/podkasto NASK: Podkasto]</ref>, Radio Aktiva з [[Уругвай|Уругваю]]<ref>[http://radioaktiva.esperanto.org.uy/ RADIO AKTIVA — Podkasto]</ref>.

На эспэранта ствараецца шмат песень<ref>[http://www.esperanto.no/info_no/mizik/ Esperant-musikk]</ref>; ёсьць музычныя калектывы, якія сьпяваюць на эспэранта (напрыклад, фінскі рок-гурт «[[Dolchamar]]»). З [[1990]] году дзейнічае кампанія [[Vinilkosmo]]<ref>[http://www.vinilkosmo.com/ Vinilkosmo Esperanto musik shop and free musik downloads]</ref>, якая выдае музычныя альбомы на эспэранта ў розных стылях: ад поп-музыкі, да цяжкага року і рэпу. Інтэрнэт-праект Vikio-kantaro<ref>[http://ikso.netkantaro/ Bonvenon al libera esperanto-kantaro!]</ref> на пачатку [[2010]] году зьмяшчаў больш за 1000 песень і працягваў папаўняцца. Зьнятыя дзясяткі відэакліпаў эспэранта-выканаўцаў<ref>[http://kanzonamikaro.worsren.org/eo-kanzonoj/videofilmetoj.htm Videofilmetoj en Esperanto]</ref>.

Ёсьць шэраг кампутарных праграмаў, спэцыяльна напісаных для эспэрантыстаў. Многія праграмы маюць вэрсіі на эспэранта — офіснае прыкладаньне [[OpenOffice.org]]<ref>[http://eo.openoffice.org/index.html OpenOffice en Esperanto]</ref>, браўзэр [[Mozila Firefox]]<ref>[http://eo.www.mozilla.com/eo/ Mozilla Firefox en Esperanto]</ref>, комплекс праграмаў [[SeaMonkey]]<ref>[http://seamonkeu.eozilla.de/SeaMonkey]</ref> і іншыя. Папулярная пошукавая сыстэма [[Google]] таксама мае эспэранта-вэрсію<ref>[http://www.google.ru/intl/eo/ Google у эспэранта інтэрфэйсе]</ref>, якая дазваляе шукаць інфармацыю як на эспэранта, так і на іншых мовах. З [[22 лютага]] [[2012]] году эспэранта стала 64-й мовай, якую падтрымлівае [[Google Translate]]<ref>[http://googletranslate.blogpost.com/2012/02/tutmonda-helplingvo-por-ciuj-homoj.html Tutmonda helplingvo por ĉiuj homoj]</ref>. Са жніўня [[2012]] году эспэранта-клявіятура даступная для тэлефонаў з [[апэрацыйная сыстэма|апэрацыйнай сыстэмай]] [[Android]]<ref>[http://play.google.com/store/apps/details?id=dk.nordfalk.esperanta_telefono Esperanto en la telefono!]</ref>.

Эспэрантысты адкрыты для міжнародных і міжкультурных кантактаў. Многія зь іх падарожнічаюць з мэтай наведваньня кангрэсаў і фэстываляў, на якіх эспэрантысты сустракаюць старых сяброў і заводзяць новых. Многія з эспэрантыстаў маюць карэспандэнтаў у розных краінах сьвету і часта гатовыя прапанаваць на некалькі дзён жытло эспэрантысту-вандроўніку<ref>Сярод эспэрантыстаў папулярная сетка абмену візытамі [[Pasporta Servo]], якая дазваляе бясплатна пераначаваць у эспэрантыстаў — у 2006 годзе ў сетцы было 1320 адрасоў у 92 краінах [http://www.tejo.org/ps/ps_lingv/ps_ru.htm]</ref>. Нямецкі горад Герцбэрг з [[2006]] году мае афіцыйны дадатак да назвы — «эспэранта-горад»<ref>[http://esperanto-urbo.de/blog.php Esperanto-urbo]</ref>. Шмат таблічак, шыльдаў, інфармацыйных стэндаў выкананыя тут на дзьвюх мовах — нямецкай і эспэранта. Блогі на эспэранта ёсьць на многіх вядомых сэрвісах, асабліва іх шмат (больш за 2000) на Ipernity<ref>[[http://www.ipernity.com/explore/ ipernity: Explore the world]]</ref>. У знакамітай інтэрнэт-гульні [[Second Life]] існуе эспэранта-супольнасьць, якая рэгулярна сустракаецца на пляцоўках Esperanto-Lando і Verda Stelo, тут выступаюць эспэранта-пісьменьнікі і актывісты, дзейнічаюць лінгвістычныя курсы<ref>[http://duavivo.worldpress.com/ Esperantujo en Dua Vivo]</ref>. Павялічваецца папулярнасьць спэцыялізаваных сайтаў, якія дапамагаюць эспэрантыстам знайсьці спадарожніка жыцьця<ref>[http://edzperanto.org/ Trovu edz(in)on tra esperantujo]</ref>, сяброў<ref>[http://rilatoj.net/ rilatoj.net]</ref>, працу<ref>[http://www.eklaboru.com/ Eklaboru]</ref>.

== Эспэранта i рэлiгiярэлігія ==

На эспэранта вядзе вяшчанневяшчаньне [[Радыё Ватыкану]]. З [[1910]] году актыўна дзейнічае Міжнароднае каталіцкае аб'яднаньнеаб’яднаньне эспэрантыстаў, а з [[1990]] году дакумэнтам ''Norme per la celebrazione della Messa in esperanto'' [[Сьвяты Сталец]] афіцыйна дазволіў выкарыстоўваць эспэранта падчас багаслужбы — адзіную з плянавых моваў<ref>[http://www.ikue.org/historio/mesonormoj.htm La dekreto pri la normoj por la celebro de la Meso en esperanto]</ref>. [[14 жніўня]] [[1991]] году [[Папа Рымскі]] [[Ян Павал II]] упершыню зьвярнуўся да больш чым мільёну юных слухачоў на эспэранта. У [[1993]] годзе ён даслаў сваё апостальскае блаславеньне 78-му Сусьветнаму кангрэсу эспэранта. З [[1994]] году папа рымскі, віншуючы каталікоў светусьвету на [[Вялікдзень]] і [[Каляды]], сярод іншых моў звяртаўсязьвяртаўся да вернікаў на эспэранта. Яго пераемнік [[Бэнэдыкт XVI]] працягваў гэтую традыцыю. Існуе міжнародная арганізацыя [[праваслаўе|праваслаўных]] эспэрантыстаў — Kristana ortodoksa rondo esperantista (KORE)<ref>[http://ortodoksio.org/ Kristana ortodoksa rondo esperantista (KORE)]</ref>.

У [[1981]] годзе выкарыстаньне эспэранта ў Іране стала менш папулярным, калі стала відавочным, што пасьлядоўнікі [[багаі]] таксама праяўляюць зацікаўленасьць да эспэранта і выдаюць літаратуру на гэтай мове.

Асноўным з тэзісаў японскага рэлігійнага кірунку [[аамота]]-кё зьяўляецца лозунг «Unu Dio, Unu Mondo, Unu Interlingvo» («Адзіны Бог, Адзіны Свет, Адзіная мова зносін»)<ref>[http://miresperanto.narod.ru/doktrinoj/ пра лозунг «Unu Dio, Unu Mondo, Unu Interlingvo» на эспэранта сайце на расейскай мове]</ref>. Стваральнік эспэранта Людвіг Замэнгоф у аамота лічыцца святымсьвятым-[[камі]]. Мову эспэранта увёўўвёў як афіцыйную ў аамота адзін ззь яго стваральнікаў [[Анісабура Дэгуці]]<ref>[http://dojo.ukoz.com/onisaburo_miroku.jpg]</ref>.