Ядзерная энэргетыка: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
вікіфікацыя, артаграфія
W (гутаркі | унёсак)
д +5 спасылак
Радок 1:
'''Ядзерная энэргетыка''' — галіна [[Энэргетыка|энэргетыкі]], у якой выкарыстоўваюць [[Ядзерная энэргія|ядзерную энэргію]] для вытворчасьці [[Цяпло|цеплавой]] і [[Электраэнэргія|электрычнай]] энэргіі. Таксама галіна [[навука|навукі]] і тэхнікі, у якой распрацоўваюць спосабы і сродкі пераўтварэньня ядзернай энэргіі ў цеплавую і электрычную. Аснова — [[Атамная электрастанцыя|атамныя электрастанцыі]] (АЭС). Ядзерную энэргію таксама пераўтвараюць у карысную на атамных [[Цеплаэлектрацэнтраль|цеплаэлектрацэнтралях]] (ЦЭЦ), атамных станцыях цеплазабесьпячэньня і ядзерных сілавых устаноўках на ледаколах і [[Падводная лодка|падлодках]]<ref name="б">{{Кніга|аўтар=[[Мікалай Груша]].|частка=Ядзерная энэргетыка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|год=2004|том=18. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Bielaruskaja_encyklapedyja/Bielaruskaja_encyklapedyja.18-1.djvu Кніга 1]|старонкі=237|старонак=472|сэрыя=|isbn=985-11-0295-4|наклад=10 000}}</ref>.
'''Ядзерная энэргетыка''' — гэта адгалінаваньне [[энэргетыка|энэргетыкі]], якое займаецца здабываньнем і выкарыстаньнем [[ядзерная энэргія|ядзернай энэргіі]].
 
Крыніцай энэргіі на АЭС служыць [[ядзерны рэактар]], у якім ажыцьцяўляюць кіраваную ланцуговую ядзерную рэакцыю [[Дзяленьне ядра|дзяленьня]] цяжкіх [[Атамнае ядро|ядраў]] [[Уран (хімічны элемэнт)|урану]], [[Плютон (элемэнт)|плютону]] і [[Тор (элемэнт)|тору]]. У ходзе дзяленьня вылучаецца значная колькасьць цяпла. Звыш 90% цяпла вылучаецца пры тармажэньні аскепкаў дзяленьня ядраў у матэрыяле [[Ядзернае паліва|ядзернага паліва]]. Адвод і ператварэньне атрыманага цяпла ў карысную энэргію ажыцьцяўляюць спосабамі прамысловай цеплаэнэргетыкі. Для атрыманьня электраэнэргіі выкарыстоўваюць [[Парасілавая ўстаноўка|паратурбіну]]. Для атрыманьня вадзяной [[Пара|пары]] (працоўнага цела) — ядзерны рэактар<ref name="б"/>.
Звычайна для атрыманьня ядзернай энэргіі выкарыстоўваюць ланцуговую ядзерную рэакцыю дзяленьня ядраў [[уран (хімічны элемэнт)|урану]]-235 ці [[плютон (элемэнт)|плютон]]у. Ядра падзяляюцца пры пападаньні ў іх [[нэўтрон]]а, пры гэтым атрымліваюцца новыя нэйтроны і асклепкі дзяленьня. Нэйтроны дзяленьня і асклепкі дзяленьня валодаюць вялікай [[кінэтычная энэргія|кінэтычнай энэргіяй]]. У выніку сутыкненьняў асклепкаў зь іншымі атамамі гэтая кінэтычная энэргія хутка пераўтвараецца ў цеплыню.
 
== Разьвіцьцё ==
Ядзерную энэргію атрымліваюць з дапамогай [[ядзерны рэактар|ядзерных рэактараў]]. Як крыніца энэргіі яна выкарыстоўваецца ў [[энэргетыка|энэргетыцы]] і на [[транспарт|транспарце]]. У энэргетыцы — звычайна для выпрацованьня электраэнэргіі на [[АЭС]], радзей — цеплыні на [[атамная цеплаэлектрацэнтраль|атамных ЦЭЦ]] і [[атамная станцыя цеплазабесьпячэньня|станцыях цеплазабясьпячэньня]]. Існуюць розныя варыянты яе выкарыстаньня на транспарце, але рэальнае ўвасабленьне яны атрымалі толькі на флоце (атамныя ледаколы, падводныя лодкі, іншыя караблі (пераважна вайсковога прызначэньня).
26 чэрвеня 1954 году ў СССР запусьцілі першую ў сьвеце АЭС (Обнінск, [[Калуская вобласьць]], [[Расейская СФСР]]) магутнасьцю 5 мэга[[ват]]. У 1960-я гады аснову сусьветнай ядзернай энэргетыкі склалі АЭС з рэактарамі на цеплавых [[нэўтрон]]ах. Найбольшае пашырэньне зь цеплавых рэактараў атрымалі корпусныя [[Вода-вадзяны ядзерны рэактар|вода-вадзяныя рэактары]] ([[ВВЭР]] у СССР) пад ціскам і кіпячыя рэактары. Асноўная хіба цеплавых рэактараў — нізкая выніковасьць выкарыстаньня прыроднага ўрану. Больш выніковыя [[Рэактар на хуткіх нэўтронах|рэактары на хуткіх нэўтронах]] (хуткія рэактары) разам з электраэнэргіяй выпрацоўваюць плютон (каэфіцыент узнаўленьня 1,4 і вышэй), які служыць новым ядзерным палівам. Аднак больш высокі [[кошт]] абмежаваў іх будаўніцтва досьледнымі блёкамі<ref name="б"/>.
 
[[Нафтавы крызіс 1973 году]] выклікаў шырокае будаўніцтва АЭС з павялічанай да 4—6 гігават магутнасьцю, у тым ліку з магутнасьцю энэргаблёкаў да 1—1,5 гігават. [[Перавытворчасьць нафты 1980-х гадоў]] прывяла да скарачэньня агульнага ліку ўзводзімых АЭС. Апераджальнае будаўніцтва працягвалася ў Нямеччыне, СССР, Францыі і Японіі. 26 красавіка 1986 г. адбылася [[Чарнобыльская катастрофа]] (Кіеўская вобласьць, [[Украінская ССР]]), што выклікала спыненьне і забарону будаўніцтва АЭС у некалькіх краінах. Новыя АЭС працягвалі будаваць пераважна ў краінах Азіі. У наступным удасканаленьне на існых АЭС захадаў прадухіленьня ''цяжкіх'' здарэньняў з выкідам радыёнуклідаў у навакольле прывяло да распрацоўкі энэргаблёкаў 3-га пакаленьня. Разьвіцьцё ядзернай энэргетыкі працягвалі стрымліваць складанасьці з пахаваньнем радыёактыўных адкідаў, рэсурсамі ядзернага паліва і [[бясьпека]]й<ref name="б"/>.
У [[2004]] годзе атамныя электрастанцыі ўсяго сьвету выраблялі 6,5% ад усёй спажываемай сьветам энэргіі і 15,7% — электраэнэргіі. 57% ўсёй вырабляемай на АЭС электраэнэргіі даводзіцца на [[ЗША]], [[Францыя|Францыю]] і [[Японія|Японію]]. На пачатак жніўня [[2007]] у 31 краіне сьвету працавалі 439 атамных рэактараў<ref>[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm Number of Reactors Operation Worldwide]</ref>. Найбольш электрычнасьці з дапамогай ядзернай энэргетыкі вырабляюць ЗША (кожная пятая [[кіляват-гадзіна]] ў гэтай краіне мае атамнае паходжньне). У Францыі у 2006 годзе 80% з агульнага балансу электраэнэргіі прыпадала на атамныя электрастанцыі. Увогуле ж у Эўрапейскім Зьвязе вырабляюць 30% электрычнасці на АЭС (хаця ў некаторых краінах аб’яднанай Эўропы ядзернай энэргетыкі ўвогуле няма).
 
На пачатак 2003 году ў сьвеце выкарыстоўвалі 441 ядзерны энэргаблёк агульнай электрычнай магутнасьцю звыш 377 гігават. Яшчэ 32 энэргаблёкі будавалі, у тым ліку ў Індыі, [[Іран]]е, Кітаі і [[Рэспубліка Карэя|Паўднёвай Карэі]], на [[Тайвань|Тайвані]], у Францыі і Японіі. У [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]] ядзерная энэргетыка склала 34% усёй энэргетыкі. У шэрагу краінаў яе дзель дасягала ад 40% да 80% (Францыя). Урады 6 краінаў Эўропы (Аўстрыі, Даніі, Італіі, [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]], Нямеччыны і Швэцыі) працягвалі захады скарачэньня выкарыстаньня ядзернай энэргетыкі<ref name="б"/>. У [[2004]] годзе атамныя электрастанцыі ўсяго сьвету выраблялі 6,5% ад усёй спажыванай сьветам энэргіі і 15,7% — электраэнэргіі. 57% ўсёй вырабляемай на АЭС электраэнэргіі даводзілася на [[ЗША]], [[Францыя|Францыю]] і [[Японія|Японію]]. На пачатак жніўня [[2007]] у 31 краіне сьвету працавалі 439 атамных рэактараў<ref>[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm Number of Reactors Operation Worldwide]</ref>. Найбольш электрычнасьці з дапамогай ядзернай энэргетыкі выраблялі ЗША (кожная пятая [[кіляват-гадзіна]] ў гэтай краіне мела атамнае паходжаньне).
Вакол ядзернай энэргетыкі вядзецца шмат спрэчак наконт яе эканамічнай абгрунтаваннасьці і экалягічнай бясьпечнасьці. Таксама ёсьць перасьцярогі наконт магчымасьці выкарастаць ядзерныя матэрыялы ў ваенных мэтах і тэррактах.
 
З 2010 г. пачалі шырока выводзіць з выкарыстаньня энэргаблёкі 1-га і 2-га пакаленьняў, якія вычарпалі свой тэрмін службы<ref name="б"/>. На сакавік 2010 г. у сьвеце працавала 436 ядзерных рэактараў, зь іх 104 (24%) у ЗША. Па больш як 50 дзейных рэактараў было ў Францыі і Японіі<ref>{{Артыкул|аўтар=Інга Міндалёва.|загаловак=Пастка для расплаву Беларускай АЭС|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=54153|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2010|нумар=[http://www.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-03-02 38 (26655)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/54180/2sak-2.indd.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. Цягам 1993—2012 гадоў дзель АЭС у вытворчасьці электраэнэргіі ў сьвеце скарацілася з 17% да 11%<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будаўніцтва ў Беларусі атамнай электрастанцыі – найвялікшае злачынства супраць беларускага народу|спасылка=https://pieramoha.org/artykuly/budaunictva-u-bielarusi-atamnaj-eliektrastancyi-najvialikszaje-zlaczynstva-suprac-bielaruskaha-narodu|выдавец=Партал «[[Народная перамога]]»|дата публікацыі=15 красавіка 2014|копія=http://www.narodnaja-partyja.org/00--Naviny-c_hyphenminus-Galownac_ja--fr--pg/00--Naviny-c_hyphenminus-Galownac_ja--bk--an--01/00--20140509--06|дата копіі=8 траўня 2014|дата доступу=11 ліпеня 2017}}</ref>. 11 сакавіка 2011 г. адбылася [[аварыя на АЭС Фукусіма I]] у Японіі. 9 лютага 2012 г. Камісія па ядзерным рэгуляваньні ЗША ўхваліла будаўніцтва 2 новых [[Ядзерны рэактар|ядзерных рэактараў]] упершыню за 30 гадоў<ref>{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Бусько.|загаловак=Ёсьць такая патрэба|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96626|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-03 83 (27198)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96604/3may-6.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref> на [[АЭС Воўгэля]] (штат [[Джорджыя]]). У сярэдзіне красавіка 2012 г. пачалі будаваць [[Беларуская АЭС|Беларускую АЭС]] у [[Астравецкі раён|Астравецкім раёне]] (Гарадзенская вобласьць)<ref>{{Навіна|аўтар=Лілія Крапівіна|загаловак=«Расатам» высока ацэньвае якасьць работаў беларускіх будаўнікоў на АЭС|спасылка=http://m.blr.belta.by/economics/view/rasatam-vysoka-atsenvae-jakasts-rabot-belaruskih-budaunikou-na-aes-8644-2013|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=1 лютага 2013|дата копіі=1 лютага 2013|копія=http://blr.belta.by/economics/view/rasatam-vysoka-atsenvae-jakasts-rabot-belaruskih-budaunikou-na-aes-8644-2013|дата доступу=11 ліпеня 2017}}</ref>. На 2020-я гады прыпадае пашырэньне энэргаблёкаў 3-га пакаленьня, якія будуюцца<ref name="б"/>.
 
=== Пагрозы і перашкоды ===
Надалей буйнамаштабная ядзерная энэргетыка можа разьвівацца толькі на аснове хуткіх рэактараў. Існы стан ядзерных тэхналёгіяў прадугледжвае: 1) гаспадарчую неканкурэнтаздольнасьць; 2) рэчышча распаўсюду [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] шляхам здабываньня плютону з адпрацаванага паліва; 3) шкоду навакольлю пры захаваньні радыёактыўных адкідаў; 4) цяжкае здарэньне з радыяцыйным выкідам пры адмове абсталяваньня, памылцы супрацоўнікаў АЭС і зьнешнім узьдзеяньні; 5) абмежаваную забясьпечанасьць прыродным уранам і торам у якасьці крыніцы паліва<ref name="б"/>.
 
== Крыніцы ==