Садружнасьць незалежных дзяржаваў: розьніца паміж вэрсіямі

|арыгінальная назва = {{мова-ru|Содружество Независимых Государств|скарочана}}

|імя кіраўніка 2 = {{Сьцягафікацыя|[[Беларусь}}]]

У сьнежні [[1991]] году спыніў сваё існаваньне [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]], і на палітычнай арэне зьявілася новае міжнароднае аб’яднаньне — Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў (СНД).

Распад СССР стаў вынікам узьдзеяньня шэрагу аб’ектыўных і суб’ектыўных абставінаў. Дэзінтэграцыйныя працэсы пачаліся ў Савецкім Саюзе ў сярэдзіне [[1980-я|1980-х]] гадоў. У гэты пэрыяд у краіне пачаў адчувацца палітычны і эканамічны крызіс. Кіраўніцтвам СССР была зроблена спроба эканамічных рэформаў, якія павінны былі забясьпечыць пераход да рынку, але дзеяньні рэфарматараў былі няне былі пасьялдоўнымі і да канца распрацаванымі. Старая эканамічная сыстэма зьведала сур’ёзны ўдар, а новая гэтак і не была створана. Усё гэта прывяло да [[інфляцыя|інфляцыі]], дэфіцытнай стала ўся прадукцыя лёгкай прамысловасьці і прадукты харчаваньня. У краіне рос стачакавы рух. Прэзыдэнт СССР [[Міхаіл Гарбачоў]] і цэнтральны ўрад, які яўна не спраўляўся з задачай пераадоленьня эканамічнага спаду і рэфармаваньня эканомікі, з кожным годам страчвалі аўтарытэт як у народанароду, гэтак і ў кіраўніцтва саюзных рэспублік.

У [[1990]] годзе быў адменены 6-ы артыкул Канстытуцыі СССР, у якім агаворвалася «кіруючая роля [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|КПСС]]». Да гэтага часу ўжо адбывалася фармаваньне палітычных партыяў шырокага спэктру. Многія партыі, створаныя ў рэспубліках, выступалі з нацыяналістычных пазыцыяў, заклікалі да выхаду са складу СССР. Праявіўся крызіс нацыянальна-дзяржаўнага ўладкаваньня СССР. Аказалася, што ў краіне ёсьць нямала этнічных канфліктаў сярод якіх, напрыклад, грузіна-абхаскі, армяна-азэрбайджанскі. У абстаноўцы галоснасьці гэтыя канфлікты аказаліся на паверхні. У шэрагу рэспублік абвастрыліся адносіны паміж тытульнымі нацыямі і расейцамі, але ў кіраўніцтва краіны не было праграмы вырашэньня нацыянальных праблемаў, уменьня своечасова і эфэктыўна рэагаваць на абвастрэньне этнічных канфліктаў. Спробы вырашыць праблему з дапамогай войскаў не прывялі да станоўчых вынікаў.

У чэрвені—ліпенічэрвені — ліпені 1990 гадоў дзяржаўны сувэрэнітэт абвесьцілі [[Расея]] і [[Украіна|Ўкраіна]]. Пачатак палітычнай самастойнасьці Беларусі быў пакладзены [[27 ліпеня]] [[1990]] году. У гэты дзень Вярхоўны Савет [[БССР]] прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай ССР. У ёй абвяшчалася вяршэнства на тэрыторыі рэспублікі Канстытуцыі Беларускай ССР і ейных законаў.

Ва ўмовах эканамічнага і палітычнага крызісу [[1919—21 жніўня|19]]—[[21 жніўня]] [[1991]] ў [[Масква|Маскве]] група вышэйшыхнайвышэйшых дзяржаўных і палітычных кіраўнікоў зрабіла спробу спыніць перабудову шляхам увядзеньня надзвычайнага становішча ў краіне. Аднак іхныя дзеяньні былі нэўтралізаваны прыхільнікамі новага курсу. [[Жнівеньскі путч|Жнівеньскія падзеі]] садзейнічалі рэзкаму паскарэньню палітычных працэсаў і зьмяненьню палітычных сіл у краіне. Стала пытаньне аб самім існаваньні СССР.

[[8 сьнежня]] [[1991]] году кіраўнікі Расеі [[Барыс Ельцын]], Украіны [[Леанід Краўчук]] і Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] падпісалі ў рэзыдэнцыі Віскулі ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] пагадненьне аб дэнансацыі дамовы аб стварэньні Саюза ССР ад [[1922]] году і аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў, якое павінна было стаць прынцыпова іншым, у параўнаньні з Савецкім Саюзам, аб’яднаньнем рэспублік. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ратыфікаваў Пагадненьне аб утварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў [[10 сьнежня]] [[1991]] году. Кіраўнікі іншых рэспублік СССР, акрамя [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Грузія|Грузіі]], выказалі жаданьне, каб іхныя дзяржавы сталі раўнапраўнымі чальцамі-заснавальнікамі СНД.

# {{Сьцяг Азэрбайджану}} [[Азэрбайджан|Азэрбайджанская Рэспубліка]]

# {{Сьцяг Армэніі}} [[Рэспубліка Армэнія]]

# {{Сьцяг Беларусі}} [[Рэспубліка Беларусь]]

# {{Сьцяг Грузіі}} [[Грузія]]: [[12 жніўня]] [[2008]] году [[Грузія]] заявіла аб жаданьні выхаду са складу СНД<ref>[http://www.svaboda.org/Content/Article/1190462.html М.Саакашвілі: Грузія выходзіць з СНД]</ref>. Паводле Статуту СНД (артыкул 9 разьдзелу I) дзяржава-чалец мае права выйсьці з Садружнасьці. Аб такім намеры яна апавяшчае пісьмова дэпазытара сучаснага Статуту за 12 месяцаў да выхаду. Пры гэтым абавязкі, узьніклыя ў пэрыяд удзелу ў сучасным Статуце, зьвязваюць адпаведныя дзяржавы да іх поўнага выкананьня<ref>[http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=180 Устав Содружества Независимых Государств] {{ref-ru}}</ref>. [[14 жніўня]] [[2008]] году парлямэнт Грузіі аднагалосна прагаласаў за выхад са складу СНД.<ref>[http://www.apsny.ge/news/1218757641.php Парламент Грузии одобрил выход из СНГ] {{ref-ru}}</ref> 9 кастрычніка 2008 году заяўка Грузіі аб выхадзе з СНД задаволеная<ref>http://www.charter97.org/be/news/2008/10/9/10966/</ref>. 18 жніўня 2009 году Грузія афіцыйна пакінула СНД.

# {{Сьцяг Казахстану}} [[Рэспубліка Казахстан]]

# {{Сьцяг Кыргыстану}} [[Кыргыская Рэспубліка]]

# {{Сьцяг Малдовы}} [[Рэспубліка Малдова]]: Малдова канчаткова ратыфікавала Статут СНД [[27 чэрвеня]] [[1994]] году, афіцыйна стаўшы, такім чынам, паўнапраўным чальцом арганізацыі<ref>[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Сведения о ратификации документов, принятых в рамках СНГ в 1991—2008 годах (.doc)]{{ref-ru}}</ref>.

# {{Сьцяг Расеі}} [[Расейская Фэдэрацыя]]

# {{Сьцяг Таджыкістану}} [[Рэспубліка Таджыкістан]]

# {{Сьцяг Туркмэністану}} [[Туркмэністан]]: на казанскім саміце СНД, які адбыўся [[26 жніўня]] [[2005]] году, Туркмэністан заявіў аб тым, што будзе ўдзельнічаць у арганізацыі ў якасьці ''«асацыяванага чальца»''.

# {{Сьцяг Узбэкістану}} [[Рэспубліка Ўзбэкістан]]

# {{Сьцяг Украіны}} [[Украіна]]: Украіна дагэтуль не падпісала Статут СНД, таму дэ-юрэ яна не зьяўляецца дзяржавай-чальцом СНД, пры гэтым належыць да дзяржаваў-заснавальнікаў і дзяржаваў-удзельнікаў Садружнасьці<ref>[http://www.ln.mid.ru/ns-rsng.nsf/8c21fbc45f12ec6d432569e700419ef3/c5363bace1a0db03c3257235004505e5?OpenDocument МИД РФ: СОДРУЖЕСТВО НЕЗАВИСИМЫХ ГОСУДАРСТВ (справочная информация)] {{ref-ru}}</ref>.

СНД была заснавана [[кіраўнік дзяржавы|кіраўнікамі]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]] і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]] шляхам падпісаньня [[8 сьнежня]] [[1991]] угоду ў [[Віскулі|Віскулях]] пад [[Берасьце]]м ([[Беларусь]]) ''Дамовы аб стварэньні Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў'' (вядома ў [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] як [[Белавескія дамовы]]).

[[21 сьнежня]] [[1991]] году да Дамовы далучыліся [[Азэрбайджан]], [[Армэнія]], [[Казахстан]], [[Кыргыстан]], [[Малдова]], [[Таджыкістан]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]], якія падпісалі сумесна зь [[Беларусь]]сю, [[Расея]]й і [[Украіна|Ўкраіна]]й у [[Алматы]] [[Алматынская дэклярацыя|Дэклярацыю аб мэтах і прынцыпах СНД]].

Да ратыфікацыі парлямэнтамі сапраўднага чалецтва [[Азэрбайджан]] (да верасьня [[1993]]) і [[Малдова]] (да красавіка [[1994]]) былі асацыяванымі чальцамі СНД.

У кастрычніку [[1993]] году сапраўдным чальцом СНД стала [[Грузія]]. [[12 жніўня]] [[2008]] году [[прэзыдэнт Грузіі]] [[Міхаіл Саакашвілі]] заявіў аб выхадзе краіны з СНД.

У жніўні [[2005]] году [[Туркмэністан]] выйшаў з сапраўдных чальцоў СНД і атрымаў статус асацыяванага чальца-назіральніка.

[[Украіна]], як і [[Туркмэністан]], не ратыфікавалі Статут СНД. Гэта азначае, што фармальна яны чальцамі Садружнасьці не зьяўляюцца, хоць пры гэтым Украіна застаецца адной зь дзяржаваў-заснавальнікаў і ўдзельнікам СНД. [[13 жніўня]] [[2008]] Украінагоду Ўкраіна пацьвердзіла той факт, што не зьяўляецца чальцом СНД<ref>[http://www.lenta.ru/news/2008/08/13/shlapak/ Украина не считает себя членом СНГ]{{ref-ru}}</ref>.

У сакавіку [[1996]] году [[Дзяржаўная Дума Фэдэральнага Сходу Расейскай Фэдэрацыі]] прыняла пастанову пра [[дэнансацыя|дэнансацыю]] [[Белавескія дамовы|Белавескіх дамоваў]], аднак фактычна гэтае рашэньне наступстваў ня мела.

Насельніцтва краінаў СНД на пачатак [[2006]] году склала 280 млн чалавек.