Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году: розьніца паміж вэрсіямі

[[14 траўня]] [[1995]] году па ініцыятыве [[прэзыдэнт]]а [[Беларусь|Беларусі]] [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] адбыўся першы рэфэрэндум у гісторыі незалежнай Беларусі. Быў адным з найважнейшых і вырашальных у гісторыі краіны, паколькі вызначыў, акрамя сымболікі, дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мовы]] і стратэгічны кірунак на інтэграцыю з [[Расея]]й.

Хаця афіцыйна паўнамоцтвы парлямэнту скончыліся толькі ў сьнежні [[1996]] году, у адпаведнасьці з Канстытуцыяй гэта павінна было адбыцца яшчэ ў сакавіку 1995 году. Увогуле, пра складаны прававы аспэкт дзейнасьці парлямэнту ў гэты пэрыяд гаворыцца ў адмысловым камэнтары судзьдзі [[Рыгор Васілевіч|Р. Васілевіча]] (у пэрыяд з 1997 па 2008 год Старшыня Канстытуцыйнага суду Беларусі, прыхільнік палітыкі А. Лукашэнкі<ref>[http://who.bdg.by/obj.php?kod=127 ВАСИЛЕВИЧ Григорий Алексеевич]{{ref-ru}} // Хто ёсьць хто ў Беларусі</ref>). Ён паказвае на фактычную неправамоцнасьць ўсіх заканадаўчых актаў, прынятых [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|Вярхоўным Саветам 13-га скліканьня]] пасьля сканчэньня яго паўнамоцтваў у сакавіку [[1995]] году. Гэтае сьцьвярджэньне аўтаматычна распаўсюджваецца на пастанову № 3728-XII «Аб правядзеньні рэспубліканскага рэфэрэндуму па пытаньнях, прапанаваных Прэзыдэнтам Рэспублікі Беларусь і захадах па іх забесьпячэньні» ад [[13 красавіка]] [[1995]] году і закон № 452-XIII «Аб вызнаньні страты юрыдычнай сілы заканадаўчых актаў Рэспублікі Беларусь па пытаньнях дзяржаўнай сымболікі» ад [[28 чэрвеня]] [[1995]] году<ref>[http://www.levonevski.net/pravo/razdel6/num7/6d72.html Заключение Конституционного Суда Республики Беларусь от 11 октября 1995 г. №З-17/95 «О соответствии Конституции Республики Беларусь статьи 7 Закона "О Верховном Совете Республики Беларусь", статьи 10, части четвертой статьи 63 Временного регламента Верховного Совета Республики Беларусь»]{{ref-ru}}</ref>.

[[11 красавіка]] [[1995]] году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]] пачаў абмеркаваньне магчымасьці ўключэньня ў бюлетэнь рэфэрэндуму і пытаньня наконт мовы. У выніку дыскусіі і галасаваньня ініцыятыва прэзыдэнта не знайшла падтрымкі: з агульнай колькасьці 238 дэпутатаў бралі ўдзел у галасаваньні 141 чалавек, выступілі «за» 124, «супраць» 6, «устрымаліся» 11. Пасьля адхіленьня парлямэнцкімі камісіямі прэзыдэнцкай прапановы аб ініцыяваньні рэфэрэндуму Лукашэнка заявіў, што правядзе рэфэрэндум безбезь яго санкцыі. У адказ на гэта больш за два дзясяткі дэпутатаў абвясьцілі галадоўку-пратэст непасрэдна ў зале пасяджэньняў парлямэнту. Тады ў ноч з [[11 красавіка|11]]-га на [[12 красавіка]] ў залю паседжаньняў парлямэнту па загадзе прэзыдэнта А. Лукашэнкі былі ўведзены ўзброеныя фармаваньні. Людзі ў масках і камуфляжнай форме жорстка зьбілі дэпутатаў, праігнараваўшы статус іх недатыкальнасьці, і выкінулі з будынку Вярхоўнага Савету на вуліцу. Толькі пасьля гэтых падзеяў дэпутаты [[13 красавіка]] прынялі з парушэньнем працэдуры пастанову аб правядзеньні рэфэрэндуму<ref name="zapr1МП"/><ref name="МПzapr1"/>.

Доктар юрыдычных навук [[Міхаіл Пастухоў]], які ў 1995 годзе быў судзьдзём Канстытуцыйнага суду, лічыць, што толькі адзін факт скарыстаньня фізычнай сілы ў дачыненьні да дэпутатаў «людзьмі ў камуфляжнай форме», ды яшчэ ў будынку парлямэнту, ставіць пад сумненьне законнасьць пастановы Вярхоўнага Савету наконт прызначэньня рэфэрэндуму, паколькі рашэньне было прынята пад прымусам. Само ж увядзеньне ўзброеных людзей у парлямэнт і нападзеньне на дэпутатаў можна кваліфікаваць як захоп улады гвалтоўным чынам. Пасьля гэтага здарэньня [[Пракуратура Рэспублікі Беларусь]] распачала крымінальную справу, аднак зь цягам часу яна была прыпынена з прычыны «неустановления лиц, допустивших бесчинства в парламенте»<ref name="МП"/>. Пры гэтым дэпутат Вярхоўнага Савету XII скліканьня ад БНФ [[Сяргей Навумчык]] у сваіх успамінах сьцьвярджае, што менавіта супрацоўнікі «Альфы» зьбівалі дэпутатаў ад апазыцыі, якія абвясьцілі галадоўку ў авальнай залі<ref>[[Зьміцер Панкавец]]. [http://nn.by/index.php?c=ar&i=28538 Спэцназы Беларусі] // [[Наша Ніва]], [[12 жніўня]] [[2009]]</ref>.

* Мелі месца зафіксаваныя назіральнікамі фальсыфікацыі на ўчастках непасрэдна [[14 траўня]]<ref name="zapr"/>. Характэрна, што ў г. [[Менск]]у, дзе кантраляваньне грамадзкасьцю працэдуры галасаваньня было арганізавана найлепш, ні адно з пытаньняў не атрымала больш за 40% станоўчых адказаў ад агульнага сьпісу грамадзян з правам голасу. Аднак у рэгіёнах гэты паказчык несувымерна больш высокі<ref name="МП"/>.

* [[Парлямэнцкая асамблея АБСЭ]] зрабіла выснову, што парлямэнцкія выбары і рэфэрэндум у Беларусі не адпавядалі ўсім міжнародным нормам свабоднага і справядлівага галасаваньня. Адзначаўся кантроль з боку ўрада за СМІ (што прыводзіла да недахопу або скажэньня інфармацыі), умяшаньне выканаўчай ўладыулады ў выбарчы працэс, падаўленьне дзейнасьці палітычных партыяў і інш.

* Паводле меркаваньня М. Пастухова, які ў [[1995]] годзе быў судзьдзём Канстытуцыйнага суду, няма ніякіх падставаў лічыць, што рэфэрэндум супярэчыць нормам Канстытуцыі. Таксама ён лічыць, што сур’ёзныя парушэньні законнасьці падчас галасаваньня адсутнічалі, але рэфэрэндум стаў крокам на шляху наступу прэзыдэнта на сыстэму падзелу ўлады, пасьлядоўнага ўзмацненьня выканаўчай прэзыдэнцкай улады за кошт заканадаўчай і судовай, які паступова выводзіў за межы дэмакратычных нормаў і ў рэшце рэшт прывёў да антыканстытуцыйных наступстваў<ref>Михаил Пастухов. [http://www.yabloko.ru/Themes/Belarus/belarus-28.html Развитие правовой системы Беларуси (до и после ноябрьского 1996 года референдума)]{{ref-ru}} // «Белоруссия и Россия: общества и государства», 1998 год</ref>.

* [http://www.svaboda.org/content/article/1731565.html Парушэньні ў часе рэфэрэндуму — 1995] // [[Сяргей Навумчык]], [[Радыё Свабода]], [[14 траўня]] [[2009]] г.