Казімер Нестар Сапега: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дапаўненьне, выява, стыль
Радок 30:
|Колер загалоўку =
}}
'''Казімер Нестар Сапега''' ({{мова-pl|Kazimierz Nestor Sapieha|скарочана}}; {{Нарадзіўся|14|11|1757}}, [[Берасьце]] — {{Памёр|25|5|1798}}, [[Вена]]) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], паэт. [[Генэрал артылерыі літоўскай|Генэрал артылерыі]] войска [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] (1773—1793), маршалак літоўскай канфэдэрацыі [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовага Сойму]], удзельнік [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня Т. Касьцюшкі]] (1794). Кавалер ордэнаў [[Ордэн сьвятога Станіслава|Сьвятога Станіслава]] (1776) і [[Ордэн Белага арла|Белага Арла]] (1779).
 
== Жыцьцяпіс ==
*Прадстаўнік 14[[Кодань|коданскай]] лістападалініі 1757магнацкага году нарадзіўся ўроду [[БерасьцеСапегі|БерасьціСапегаў]] ў сям’ігербу «[[ВаяводыЛіс амсьціслаўскія(герб)|ваяводы амсьціслаўскагаЛіс]]», сын [[Ян Сапега|Яна Сапегі]], генэрал-маёра, і Альжбеты з [[Браніцкія|Браніцкіх]]. Ягоны бацькаБацька памёр праз 8 месяцаў пасьляпа нараджэньнянараджэньні сына, і выхаваньнем Казімера займаліся маці і ягоны дзядька [[Францішак Ксавэры Браніцкі]]. Да 10 год навучаўся ў школе тэатынаў у [[Варшава|Варшаве]]. У 1767—1772 гадох працягваў адукацыю ў рыцарскай школе ў Варшаве, пазьней у вайсковай акадэміі ў [[Турын (горад)|Турыне]], у [[Парыж]]ы, [[Страсбург]]у<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]]. [http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/ahulnaie/08/Sapieha,_the_princely_family.html Сапегі] // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}}</ref>.
* З 1767 па 1772 гады навучаўся ў рыцарскай школе ў Варшаве, пазьней у вайсковай акадэміі ў [[Турын (горад)|Турыне]], у [[Парыж]]ы, [[Страсбург]]у<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. [http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/ahulnaie/08/Sapieha,_the_princely_family.html Сапегі] // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}}</ref>.
* 11 сакавіка 1772 году атрымаў патэнт на палкоўніка артылерыі ВКЛ.
* 28 красавіка 1773 году дзякуючы высілкам дзядзькі атрымаў патэнт [[Генэрал артылерыі літоўскай|генэрала артылерыі ВКЛ]].
* З 1773 па 1776 гады быў у падарожжы па Эўропе. У Францыі навучаўся майстэрству артылерыі, праву, філязофіі. У 1776 годзе на загад дзядзькі вярнуўся ў Рэч Паспалітую, хоць сам лічыў, што адукацыю яшчэ ня скончыў. Падчас падарожжа вёў дзёньнік. <br />Дзесьці ў той жа час зрабіўся адным з 6 камандораў [[Мальтыйскі ордэн|Мальтыйскага ордэна]].
* 13 сьнежня 1776 году атрымаў [[Ордэн сьвятога Станіслава]].
У тым жа годзе спрабаваў паехаць на сойм ад [[Слонімскі павет|Слонімскага павету]]. Але ня змог гэтага зрабіць.
* З 1777 па 1781 гады заняткі па эканоміцы і праву з К. Н. Сапегам праводзіў былы езуіт Губэрт Ваўтрын.
* У 1778 годзе абіраўся [[пасол соймавы|паслом]] на [[сойм]] ад [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага павету]] дзякуючы падтрымцы караля, але насуперак жаданьням [[Антоні Тызэнгаўз|А. Тызэнгаўза]]. На гэтым сойме К. Н. Сапегу абралі дэпутатам у Вайсковы Дэпартамэнт [[Пастаянная Рада|Пастаяннай Рады]].
* 1 студзеня 1779 году атрымаў [[ордэн Белага Арла]].
Яшчэ з 1775 году К. Н. Сапега быў актыўным удзельнікам масонкіх ложаў. Спачатку парыскай ложы «De la Candeur», а пасьля адным са стваральнікаў кракаўскай ложы «Пад трыма шлемамі».
* У 1780 годзе на чарговым сойме (дзе быў паслом) пры падтрымцы караля выставіў сваю кандыдатуру на маршалка [[Пастаянная Рада|Пастаяннай Рады]], але прайграў князю [[Станіслаў Панятоўскі|Станіславу Панятоўскаму]].
 
*11 Зсакавіка 1772 году атрымаў патэнт на палкоўніка артылерыі Вялікага Княства Літоўскага. 28 красавіка 1773 пагоду 1776дзякуючы гадывысілкам быўдзядзькі уатрымаў падарожжыпатэнт па[[Генэрал артылерыі літоўскай|генэрала артылерыі літоўскай]]. У 1773—1776 гадох падарожнічаў у Эўропе. У Францыі навучаўся майстэрству артылерыі, праву, філязофіі. У 1776 годзе на загад дзядзькі вярнуўся ў Рэч Паспалітую, хоць сам лічыў, што адукацыю яшчэ ня скончыў. ПадчасУ час падарожжа вёў дзёньнік. <br />Дзесьці ў той жа час зрабіўсястаў адным з 6 камандораў [[Мальтыйскі ордэн|Мальтыйскага ордэна]].
[[Файл:Kazimierz Nestor Sapieha (1754 - 1798).jpg|міні|К. Н. Сапега. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], кан. [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст]].]]
 
*13 сьнежня 1776 году атрымаў [[Ордэн сьвятога Станіслава]]. У тым жа годзе спрабаваў паехаць на сойм ад [[Слонімскі павет|Слонімскага павету]]. Але ня змог гэтага зрабіць. У 1777—1781 гадох займаўся эканомікай і правам з былым езуітам Губэртам Ваўтрынам. У 1778 годзе абіраўся [[пасол соймавы|паслом]] на [[сойм]] ад [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага павету]] дзякуючы падтрымцы караля і вялікага князя, але насуперак жаданьням [[Антоні Тызэнгаўз|А. Тызэнгаўза]]. На гэтым сойме К. Н. Сапегу абраліабіраўся дэпутатам у Вайсковы Дэпартамэнт [[Пастаянная Рада|Пастаяннай Рады]]. 1 студзеня 1779 году атрымаў [[ордэн Белага Арла]].
* У 1784 годзе ўдзельнічаў у сойме як берасьцейскі пасол, адзін з кіраўнікоў апазыцыйнай партыі.
 
* У 1786 годзе зноў удзельнічаў у сойме ў той жа якасьці. Яшчэ больш умацаваў свае пазыцыі, як кіраўнік апазыцыйнага руху супраць караля, разам з Ф. Браніцкім і Ш. Патоцкім.
*Яшчэ з 1775 году быў актыўным удзельнікам масонкіх ложаў. Спачатку парыскай ложы «De la Candeur», а потым адным з стваральнікаў кракаўскай ложы «Пад трыма шлемамі». У 1780 годзе на чарговым сойме (дзе быў паслом) пры падтрымцы караля выставіў сваю кандыдатуру на маршалка [[Пастаянная Рада|Пастаяннай Рады]], але прайграў князю [[Станіслаў Панятоўскі|Станіславу Панятоўскаму]].
* У 1788 годзе абіраўся паслом на [[Чатырохгадовы Сойм|сойм]] ад [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага павету]]. 7 кастрычніка яго абралі маршалкам літоўскай канфэдэрацыі на сойме. Як літоўскі маршалак часам кіраваў ходам сойму разам з каронным маршалкам С. Малахоўскім, а таксама зьбіраў у сябе дома літоўскія правінцыйныя сэсіі для абмеркаваньня пазыцыі шляхты ВКЛ на сойме.
 
*У 1784 годзе ўдзельнічаў у сойме як берасьцейскі пасол, адзін з кіраўнікоў апазыцыйнай партыі. У 1786 годзе зноў удзельнічаў у сойме ў той жа якасьці. Яшчэ больш умацаваў свае пазыцыі, як кіраўнік апазыцыйнага руху супраць караля, разам з Ф. Браніцкім і Ш. Патоцкім. У 1788 годзе абіраўся паслом на [[Чатырохгадовы Сойм|сойм]] ад [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага павету]]. 7 кастрычніка яго абралі маршалкам літоўскай канфэдэрацыі на сойме. Як літоўскі маршалак часам кіраваў ходам сойму разам з каронным маршалкам С. Малахоўскім, а таксама зьбіраў у сябе дома літоўскія правінцыйныя сэсіі для абмеркаваньня пазыцыі шляхты ВКЛ на сойме.
 
Казімер Нестар Сапега быў рэкардсмэнам па выступах на сойме. За 4 гады ён браў голас 760 разоў. Пры гэтым меў добрыя аратарскія здольнасьці. Выкарыстоўваў «тэатральныя» моманты: на сойм хадзіў у традыцыйнай вопратцы, адкінуўшы ўсе новыя францускія завядзёнкі, на свае грошы ўтрымліваў «гучкаў» — арбітраў, якія назіралі за хадой сойма з балькона і падтрымлівалі выступленьні Сапегі.
 
Сьпярша знаходзіўся ў лягеры гетманскай апазыцыі, якая кіравалася ягоным дзядзькам Ф. Браніцкім: выступаў супраць зьнішчэньня Пастаяннай Рады, крытыкаваў караля і прапрускую пазыцыю «патрыётаў». У 1790 годзе актыўна выказваўся супраць спадчыннага трону і абмежаваньня выбарчага права беднай шляхты. Аднак паступова К. Н. Сапега пачаў ўсё шчыльней супрацоўнічаць з каралём і «патрыятычнай» партыяй.
 
[[Файл:Anne Duchess of Elbeuf Née Cetner (1764-1814).PNG|значак|Ганна Цэтнэр]]
Пра падрыхтаваны праект Канстытуцыі К. Н. Сапега даведаўся толькі 3 траўня на паседжаньні. І хоць, як сам казаў, быў ня згодны зь некаторымі пунктамі дакумэнта, прысягнуў Канстытуцыі разам зь іншымі пасламі.
 
Пра падрыхтаваны праект Канстытуцыі К. Н. Сапега даведаўся толькі 3 траўня на паседжаньні. І хоць, як сам казаў, быў ня згодны зь некаторымі пунктамі дакумэнта, прысягнуў Канстытуцыі разам зь іншымі пасламі.
К. Н. Сапега заўсёды актыўна выступаў у абарону прэрагатываў Вялікага Княства Літоўскага. Асабліва гэта праявілася ў чэрвені — кастрычніку 1791 году, калі пад яго кіраўніцтвам шляхта ВКЛ абараняла свае правы на асобныя скарбовую, паліцэйскую камісіі, а таксама захаваньне [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту 1588 году]]. Вынікам гэтага супрацьстаяньня было падпісаньне «Ўзаемных заручынаў абодвух народаў» 21 кастрычніка 1791 году.
 
К. Н. Сапега заўсёдыЗаўсёды актыўна выступаў у абарону прэрагатываў Вялікага Княства Літоўскага. Асабліва гэта праявілася ў чэрвені — кастрычніку 1791 году, калі пад яго кіраўніцтвам шляхта ВКЛ абараняла свае правы на асобныя скарбовую, паліцэйскую камісіі, а таксама захаваньне [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту 1588 году]]. Вынікам гэтага супрацьстаяньня было падпісаньне «Ўзаемных заручынаў абодвух народаў» 21 кастрычніка 1791 году.
* У чэрвені 1792 году выступаў супраць далучэньня караля да [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкай канфэдэрацыі]], але калі гэта адбылося, выехаў з краіны.
* У 1794 годзе актыўна ўдзельнічаў у [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньні]], зь яго пачаткам праводзіў мабілізацыю ў [[Львоў|Львове]], [[Люблін]]е, [[Берасьце|Берасьці]]<ref name="evkl">[[Анатоль Грыцкевіч]]. Сапегі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 550.</ref>. Аднак пры гэтым адмаўляўся ўзначаліць паўстанцкі рух на Літве. Вызначыўся мужнасьцю пры абароне Вільні 11 жніўня 1794 году, калі артылерыйская батарэя пад яго камандваньнем абараніла Зялёны мост і змусіла непрыяцеля адступіць.
* У 1795—1798 гадох жыў у [[Вена|Вене]], дзе і памёр 25 траўня.
 
*У чэрвені 1792 году выступаў супраць далучэньня караля да [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкай канфэдэрацыі]], але калі гэта адбылося, выехаў з краіны. У 1794 годзе актыўна ўдзельнічаў у [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньні]], зь яго пачаткам праводзіў мабілізацыю ў [[Львоў|Львове]], [[Люблін]]е, [[Берасьце|Берасьці]]<ref name="evkl">[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]]. Сапегі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 550.</ref>. Аднак пры гэтым адмаўляўся ўзначаліць паўстанцкі рух на Літве. Вызначыўся мужнасьцю пры абароне Вільні 11 жніўня 1794 году, калі артылерыйская батарэя пад яго камандваньнем абараніла Зялёны мост і змусіла непрыяцеля адступіць. У 1795—1798 гадох жыў у [[Вена|Вене]], дзе і памёр.
Сучасьнікі ўспаміналі пра Казімера Нестара Сапегу як пра балбатуна і п’яніцу, кпілі зь ягонай пыхі і патэнта генэрала артылерыі, які ён атрымаў у 16 год. К. Н. Сапегу абвінавачвалі ў тым, што той выкарыстоўвае дзяржаўныя грошы на свае патрэбы. Аднак пры гэтым К. Н. Сапега карыстаўся вялікай павагай сярод дробнай шляхты за сваё аратарскае майстэрства, шчырасьць і патрыятызм, асабліва ў пытаньнях асобнасьці Вялікага Княства Літоўскага.
 
Сучасьнікі ўспаміналі пра Казімера Нестара Сапегу як пра балбатуна і п’яніцу, кпілі зь ягонай пыхі і патэнта генэрала артылерыі, які ён атрымаў у 16 год. К. Н. Сапегу абвінавачвалізьвінавачвалі ў тым, што той выкарыстоўвае дзяржаўныя грошы на свае патрэбы. Аднак пры гэтым К. Н. Сапегаён карыстаўся вялікай павагай сярод дробнай шляхты за сваё аратарскае майстэрства, шчырасьць і патрыятызм, асабліва ў пытаньнях асобнасьці Вялікага Княства Літоўскага.
== Сям’я ==
 
У 1784 годзе ажаніўся з Ганнай Цэтнэр, удавой [[Сангушкі]]. Аднак утаго тымж жагоду годзе разыйшоўсяразышоўся. Працэс падзелу маёмасьці цягнуўся да 1788 году. Больш не жаніўся і дзяцей ня меў.
 
== Галерэя ==
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Іканаграфія Казімера Нестара Сапегі" perrow=4>
Файл:Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (1787).jpg|ЁзэфЁ. Пічман, 1787
[[Файл:Kazimierz Nestor Sapieha (1754 - 1798).jpg|міні|К. Н. Сапега. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], кан. [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст]].]]1891
Файл:Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (F. John, 1791).jpg|Ёзэф Пічман, 1791
Файл:Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (XIXF. John, 1791).jpg|НевядомыЁ. мастакПічман, [[XIX стагодзьдзе|XIX ст.]]1791
Файл:Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (18391829) .jpg|Невядомы мастак, [[XIX1829 стагодзьдзе|XIX ст.]]
Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (1829).jpg|Невядомы мастак, 1829
Файл:Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (F. John, 17911839).jpg|ЁзэфНевядомы Пічманмастак, 17911839
Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (J. Holewiński, 1876).jpg|Ю. Галявінскі, 1876
Kazimier Niestar Sapieha. Казімер Нестар Сапега (XIX).jpg|Невядомы мастак, XIX ст.
</gallery></center>
 
У картцы да артыкула прыводзіцца партрэт невядомага мастака апошняй чвэрці XVIII ст., які цяпер захоўвецца ў музэі Чартарыйскіх у Кракаве.
 
== Крыніцы ==